زمان تقریبی مطالعه: 4 دقیقه
 

میرحیدر تجرید دهلوی




میر حیدر تجرید دهلوی، (د پس از ١١٥٠ق/١٧٣٧م)، شاعر پارسی‌گوی شبه قاره هند می‌باشد.


۱ - شرح حال اجمالی


وی از سادات هندوستان، شاگرد سراج‌الدین علی‌خان آرزو و از معاصران و آشنایان خوشگو، صاحب سفینه خوشگو بود.
[۱] بهگوان، داس هندی، سفینۀ هندی، ج۱، ص۴۱، به کوشش محمد عطاء‌الرحمان کاکوی، پتنه، ۱۹۵۸م.
[۲] ابراهیم‌خان، خلیل علی، صحف ابراهیم، ج۱، ص۳۲، به کوشش عابد رضا بیدار، پتنه، ١٩٧٨م.
[۳] خوشگو، بندار ابن داس، سفینۀ خوشگو، ج۱، ص۲۲۵، به کوشش عطاء‌الرحمان کاکوی، پتنه، ١٩٥٩م.
او چندی درخدمت قمرالدین‌خان اعتمادالدوله بود،
[۴] عظیم‌آبادی، حسینقلی، نشتر عشق، ج۱، ص۳۰۳، به کوشش اصغر جانفدا، دوشنبه ١٩٨١م.
اما همراه فرماندار سند به آن دیار سفر کرد و سپس از راه دریا به بندر سورت رفت. پس از مدتی، راهی دهلی شد و در آن‌جا با سراج‌الدین علی‌خان آرزو، صحبت شعر داشت.
[۵] آرزو، سراج‌الدین علی‌خان، مجمع النفایس، ج۱، ص۳۶، به کوشش عابد رضا بیدار، پتنه، ۱۹۹۲م.
در اوایل پادشاهی محمدشاه به عظیم‌آباد و مرشد‌آباد سفر کرد و در شمار دوستان سرافرازخان در آمد، ولی پس از کشته‌شدن سرافرازخان، به دکن و سپس به بندر سورت بازگشت.
[۶] بهگوان، داس هندی، سفینۀ هندی، ج۱، ص۴۱، به کوشش محمد عطاء‌الرحمان کاکوی، پتنه، ۱۹۵۸م.
[۷] عظیم‌آبادی، حسینقلی، نشتر عشق، ج۱، ص۳۰۴، به کوشش اصغر جانفدا، دوشنبه ١٩٨١م.
[۸] علی، حسن‌خان، صبح گلشن، ج۱، ص۸۰، بهوپال، ١٢٩٥ق.
وی سپس به بنگاله رفت و ملازمت سراج‌الدوله و علاءالدوله را برگزید،
[۹] ابراهیم‌خان، خلیل علی، صحف ابراهیم، ج۱، ص۳۲، به کوشش عابد رضا بیدار، پتنه، ١٩٧٨م.
و سرانجام در بندر سورت درگذشت.

۲ - آثار


تجرید در انواع علوم و فنون سرآمد بود.
[۱۰] خوشگو، بندار ابن داس، سفینۀ خوشگو، ج۱، ص۲۲۵، به کوشش عطاء‌الرحمان کاکوی، پتنه، ١٩٥٩م.
ساقی‌نامه خوب می‌سرود و بسیار غیور و سپاهی بود.
[۱۱] آرزو، سراج‌الدین علی‌خان، مجمع النفایس، ج۱، ص۳۶، به کوشش عابد رضا بیدار، پتنه، ۱۹۹۲م.
خوشگو نامه‌ای از تجرید را که خطاب به یکی از بزرگان زمان خود نوشته، به تمامی نقل کرده است که احوال و برخی اشعار او را در بردارد.
[۱۲] خوشگو، بندار ابن داس، سفینۀ خوشگو، ج۱، ص۲۲۶- ۲۲۷، به کوشش عطاء‌الرحمان کاکوی، پتنه، ١٩٥٩م.
در منابع موجود، اشاره‌ای به دیوان وی نشده است، اما آقابزرگ تهرانی
[۱۳] خوشگو، بندار ابن داس، سفینۀ خوشگو، ج۱، ص۲۲۶- ۲۲۷، به کوشش عطاء‌الرحمان کاکوی، پتنه، ١٩٥٩م.
به این دیوان اشاره دارد. برخی از اشعار او به صورت پراکنده در کتب تذکره نقل شده است.
[۱۴] احمدعلی، هاشمی سندیلوی، مخزن‌الغرائب، ج۱، ص۴۳۷، به کوشش محمدباقر، لاهور، ۱۹۶۸م.
[۱۵] عظیم‌آبادی، حسینقلی، نشتر عشق، ج۱، ص۳۰۴، به کوشش اصغر جانفدا، دوشنبه ١٩٨١م.
از تجرید به سبب اقامتش در دهلی و بندر سورت، به نام‌های تجرید دهلوی و تجرید سورتی نیز یاد شده است.
[۱۶] صبا، محمدمظفر حسین، تذکرۀ روز روشن، ج۱، ص۱۴۶، به کوشش محمدحسین رکن‌زادۀ آدمیت، تهران، ١٣٤٣ش.


۳ - فهرست منابع


(۱) بهگوان، داس هندی، سفینۀ هندی، به کوشش محمد عطاء‌الرحمان کاکوی، پتنه، ۱۹۵۸م.
(۲) ابراهیم‌خان، خلیل علی، صحف ابراهیم، به کوشش عابد رضا بیدار، پتنه، ١٩٧٨م.
(۳) خوشگو، بندار ابن داس، سفینۀ خوشگو، به کوشش عطاء‌الرحمان کاکوی، پتنه، ١٩٥٩م.
(۴) عظیم‌آبادی، حسینقلی، نشتر عشق، به کوشش اصغر جانفدا، دوشنبه ١٩٨١م.
(۵) آرزو، سراج‌الدین علی‌خان، مجمع النفایس، به کوشش عابد رضا بیدار، پتنه، ۱۹۹۲م.
(۶) علی، حسن‌خان، صبح گلشن، بهوپال، ١٢٩٥ق.
(۷) احمدعلی، هاشمی سندیلوی، مخزن‌الغرائب، به کوشش محمدباقر، لاهور، ۱۹۶۸م.
(۸) صبا، محمدمظفر حسین، تذکرۀ روز روشن، به کوشش محمدحسین رکن‌زادۀ آدمیت، تهران، ١٣٤٣ش.

۴ - پانویس

 
۱. ↑ بهگوان، داس هندی، سفینۀ هندی، ج۱، ص۴۱، به کوشش محمد عطاء‌الرحمان کاکوی، پتنه، ۱۹۵۸م.
۲. ↑ ابراهیم‌خان، خلیل علی، صحف ابراهیم، ج۱، ص۳۲، به کوشش عابد رضا بیدار، پتنه، ١٩٧٨م.
۳. ↑ خوشگو، بندار ابن داس، سفینۀ خوشگو، ج۱، ص۲۲۵، به کوشش عطاء‌الرحمان کاکوی، پتنه، ١٩٥٩م.
۴. ↑ عظیم‌آبادی، حسینقلی، نشتر عشق، ج۱، ص۳۰۳، به کوشش اصغر جانفدا، دوشنبه ١٩٨١م.
۵. ↑ آرزو، سراج‌الدین علی‌خان، مجمع النفایس، ج۱، ص۳۶، به کوشش عابد رضا بیدار، پتنه، ۱۹۹۲م.
۶. ↑ بهگوان، داس هندی، سفینۀ هندی، ج۱، ص۴۱، به کوشش محمد عطاء‌الرحمان کاکوی، پتنه، ۱۹۵۸م.
۷. ↑ عظیم‌آبادی، حسینقلی، نشتر عشق، ج۱، ص۳۰۴، به کوشش اصغر جانفدا، دوشنبه ١٩٨١م.
۸. ↑ علی، حسن‌خان، صبح گلشن، ج۱، ص۸۰، بهوپال، ١٢٩٥ق.
۹. ↑ ابراهیم‌خان، خلیل علی، صحف ابراهیم، ج۱، ص۳۲، به کوشش عابد رضا بیدار، پتنه، ١٩٧٨م.
۱۰. ↑ خوشگو، بندار ابن داس، سفینۀ خوشگو، ج۱، ص۲۲۵، به کوشش عطاء‌الرحمان کاکوی، پتنه، ١٩٥٩م.
۱۱. ↑ آرزو، سراج‌الدین علی‌خان، مجمع النفایس، ج۱، ص۳۶، به کوشش عابد رضا بیدار، پتنه، ۱۹۹۲م.
۱۲. ↑ خوشگو، بندار ابن داس، سفینۀ خوشگو، ج۱، ص۲۲۶- ۲۲۷، به کوشش عطاء‌الرحمان کاکوی، پتنه، ١٩٥٩م.
۱۳. ↑ خوشگو، بندار ابن داس، سفینۀ خوشگو، ج۱، ص۲۲۶- ۲۲۷، به کوشش عطاء‌الرحمان کاکوی، پتنه، ١٩٥٩م.
۱۴. ↑ احمدعلی، هاشمی سندیلوی، مخزن‌الغرائب، ج۱، ص۴۳۷، به کوشش محمدباقر، لاهور، ۱۹۶۸م.
۱۵. ↑ عظیم‌آبادی، حسینقلی، نشتر عشق، ج۱، ص۳۰۴، به کوشش اصغر جانفدا، دوشنبه ١٩٨١م.
۱۶. ↑ صبا، محمدمظفر حسین، تذکرۀ روز روشن، ج۱، ص۱۴۶، به کوشش محمدحسین رکن‌زادۀ آدمیت، تهران، ١٣٤٣ش.


۵ - منبع


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «میرحیدر تجرید دهلوی»، شماره۵۷۸۶.    

رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.