زمان تقریبی مطالعه: 5 دقیقه
 

میرزا علی‌رضا پرتو اصفهانی




پَرْتوِ اِصْفَهانی، میرزا علی‌رضا مشهور به میرزا آقاجان، متخلص به پرتو، شاعر و خوش‌نویس سدۀ ۱۳ق/۱۹م می‌باشد.


۱ - معرفی اجمالی


از تاریخ ولادت و درگذشت وی اطلاع دقیقی در دست نیست. پرتو اهل لنجان (لنجانات) اصفهان، و پدرش محمدعلی از مالکان و کارگزاران دولتی بود.
[۱] محمدحسین فروغی، مقدمه بر دیوان پرتو اصفهانی، تهران، ۱۳۰۵ش.
او تحصیلات ابتدایی را در اصفهان، در مدرسۀ نوریه، از مدارس دورۀ صفویه، همراه با کسانی مانند محمدعلی مُذهّب، نویسندۀ تذکرۀ یخچالیه‌ گذراند.
[۲] محمدحسن اعتمادالسلطنه، مرآة البلدان، ج۱، ص۱۲۲، به کوشش عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران، ۱۳۶۷ش.
[۳] حسن جابری انصاری، تاریخ اصفهان، ج۱، ص۱۴۱-۱۴۲، به کوشش جمشید مظاهری، اصفهان، ۱۳۷۸ش.
از جملۀ استادان وی اشرف الکتّاب و آقا غلامعلی را می‌توان نام برد که هر دو از سرآمدان عصر خود بودند. پرتو در محضر ایشان به تکمیل خط نسخ پرداخت.
[۴] حبیب‌الله فضائلی، اطلس خط، ج۱، ص۳۶۵، اصفهان، ۱۳۶۲ش.


۲ - شهرت پرتو


تبحر پرتو در خوش‌نویسی سبب شهرت وی و مهاجرتش به تهران شد و زمینۀ تقرب وی به عنوان خوش‌نویس به دربار ناصرالدین‌ شاه فراهم گشت.
[۵] رضاقلی هدایت، مجمع ‌الفصحا، ج۴، ص۱۷۳، به کوشش مظاهر مصفا، تهران، ۱۳۳۹ش.
[۶] محمود هدایت، گلزار جاویدان، ج۱، ص۲۴۵، تهران، ۱۳۵۳ش.
خوش‌اخلاقی، نیک ‌محضری و طبع والای او در سرودن اشعار، موضوعی است که اغلب تذکره‌ نویسان به آن اشاره کرده‌اند.
[۷] احمد دیوان‌بیگی، حدیقة الشعراء، ج۱، ص۳۱۳، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، ۱۳۶۲-۱۳۶۶ش.
[۸] احمد هولاکو قاجار، مصطبۀ خراب، ج۱، ص۳۴، به کوشش عبدالرسول خیام‌پور، تبریز، ۱۳۴۴ش.


۳ - تاریخ فوت


نظریات گوناگونی دربارۀ تاریخ فوت پرتو وجود دارد. آنچه اغلب تذکره‌ نویسان مسلّم می‌دانند، آن است که پرتو تا ۱۲۹۷ق/۱۸۸۰م حیات داشته است
[۹] محمدمحسن آقابزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۹، ص۱۵۷.    
[۱۰] مهدی بیانی، احوال و آثار خوش ‌نویسان، ج۴، ص۱۰۸، به کوشش حسین محجوبی اردکانی، تهران، ۱۳۵۸ش.
[۱۱] مهدی بیانی، فهرست نمونۀ خطوط خوش کتابخانۀ شاهنشاهی ایران، ج۱، ص۲۸، تهران، ۱۳۲۹ش.
هرچند سال‌های ۱۳۰۳ و ۱۳۰۴ق نیز به عنوان سال مرگ وی ذکر شده است.
[۱۲] مصلح‌الدین مهدوی، تذکرة القبور با دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج۱، ص۱۶۰، اصفهان، ۱۳۴۸ش.
[۱۳] محمدحسین فروغی، مقدمه بر دیوان پرتو اصفهانی، تهران، ۱۳۰۵ش.
[۱۴] احمد دیوان‌بیگی، حدیقة الشعراء، ج۱، ص۳۱۳، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، ۱۳۶۲-۱۳۶۶ش.


۴ - اشعار و آثار


از پرتو اصفهانی مجموعۀ اشعار و نمونه‌هایی از خوش‌نویسی‌ها برجا مانده است. وی در ساختن ماده تاریخ مهارت داشت.
[۱۵] احمد دیوان‌بیگی، حدیقة الشعراء، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، ۱۳۶۲-۱۳۶۶ش.
[۱۶] احمد گلچین معانی، تعلیقات بر تذکرۀ منظوم رشحۀ اصفهانی، ج۱، ص۵۹، تهران، ۱۳۴۴ش.
[۱۷] لطف‌الله هنرفر، گنجینۀ آثار تاریخی اصفهان، ج۱، ص۷۹۲، اصفهان، ۱۳۴۴ش.
[۱۸] ابوالقاسم رفیعی مهرآبادی، آثار ملی اصفهان، ج۱، ص۵۰۴، تهران، ۱۳۵۲ش.
[۱۹] ابوالقاسم رفیعی مهرآبادی، آثار ملی اصفهان، ج۱، ص۷۱۱-۷۱۲، تهران، ۱۳۵۲ش.


۵ - سبک سروده‌ها


سروده‌های پرتو شامل غزلیات، قصاید و قطعات، و مضمون آن‌ها گفت‌وگو با معشوق است. سبک بازگشت در اشعار پرتو به وضوح دیده می‌شود. همچنین مدح ناصرالدین‌شاه، اعتضادالسلطنه و نیز استقبال از شاعران هم‌ عصر و شاعران پیشین، از جمله مطالبی است که در دیوان او دیده می‌شود. مجموعۀ خوش‌نویسی‌های او در کتابخانه‌های ملک و سلطنتی سابق محفوظ است.
[۲۰] مهدی بیانی، احوال و آثار خوش ‌نویسان، ج۴، ص۱۰۸-۱۰۹، به کوشش حسین محجوبی اردکانی، تهران، ۱۳۵۸ش.
[۲۱] مهدی بیانی، فهرست نمونۀ خطوط خوش کتابخانۀ شاهنشاهی ایران، ج۱، ص۲۷-۲۸، تهران، ۱۳۲۹ش.


۶ - فهرست منابع


(۱) محمدمحسن آقابزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه.
(۲) محمدحسن اعتمادالسلطنه، مرآة البلدان، به کوشش عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران، ۱۳۶۷ش.
(۳) مهدی بیانی، احوال و آثار خوش ‌نویسان، به کوشش حسین محجوبی اردکانی، تهران، ۱۳۵۸ش.
(۴) مهدی بیانی، فهرست نمونۀ خطوط خوش کتابخانۀ شاهنشاهی ایران، تهران، ۱۳۲۹ش.
(۵) حسن جابری انصاری، تاریخ اصفهان، به کوشش جمشید مظاهری، اصفهان، ۱۳۷۸ش.
(۶) احمد دیوان‌بیگی، حدیقة الشعراء، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، ۱۳۶۲-۱۳۶۶ش.
(۷) ابوالقاسم رفیعی مهرآبادی، آثار ملی اصفهان، تهران، ۱۳۵۲ش.
(۸) محمدحسین فروغی، مقدمه بر دیوان پرتو اصفهانی، تهران، ۱۳۰۵ش.
(۹) حبیب‌الله فضائلی، اطلس خط، اصفهان، ۱۳۶۲ش.
(۱۰) احمد گلچین معانی، تعلیقات بر تذکرۀ منظوم رشحۀ اصفهانی، تهران، ۱۳۴۴ش.
(۱۱) مصلح‌الدین مهدوی، تذکرة القبور با دانشمندان و بزرگان اصفهان، اصفهان، ۱۳۴۸ش.
(۱۲) رضاقلی هدایت، مجمع ‌الفصحا، به کوشش مظاهر مصفا، تهران، ۱۳۳۹ش.
(۱۳) محمود هدایت، گلزار جاویدان، تهران، ۱۳۵۳ش.
(۱۴) لطف‌الله هنرفر، گنجینۀ آثار تاریخی اصفهان، اصفهان، ۱۳۴۴ش.
(۱۵) احمد هولاکو قاجار، مصطبۀ خراب، به کوشش عبدالرسول خیام‌پور، تبریز، ۱۳۴۴ش.

۷ - پانویس

 
۱. ↑ محمدحسین فروغی، مقدمه بر دیوان پرتو اصفهانی، تهران، ۱۳۰۵ش.
۲. ↑ محمدحسن اعتمادالسلطنه، مرآة البلدان، ج۱، ص۱۲۲، به کوشش عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران، ۱۳۶۷ش.
۳. ↑ حسن جابری انصاری، تاریخ اصفهان، ج۱، ص۱۴۱-۱۴۲، به کوشش جمشید مظاهری، اصفهان، ۱۳۷۸ش.
۴. ↑ حبیب‌الله فضائلی، اطلس خط، ج۱، ص۳۶۵، اصفهان، ۱۳۶۲ش.
۵. ↑ رضاقلی هدایت، مجمع ‌الفصحا، ج۴، ص۱۷۳، به کوشش مظاهر مصفا، تهران، ۱۳۳۹ش.
۶. ↑ محمود هدایت، گلزار جاویدان، ج۱، ص۲۴۵، تهران، ۱۳۵۳ش.
۷. ↑ احمد دیوان‌بیگی، حدیقة الشعراء، ج۱، ص۳۱۳، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، ۱۳۶۲-۱۳۶۶ش.
۸. ↑ احمد هولاکو قاجار، مصطبۀ خراب، ج۱، ص۳۴، به کوشش عبدالرسول خیام‌پور، تبریز، ۱۳۴۴ش.
۹. ↑ محمدمحسن آقابزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۹، ص۱۵۷.    
۱۰. ↑ مهدی بیانی، احوال و آثار خوش ‌نویسان، ج۴، ص۱۰۸، به کوشش حسین محجوبی اردکانی، تهران، ۱۳۵۸ش.
۱۱. ↑ مهدی بیانی، فهرست نمونۀ خطوط خوش کتابخانۀ شاهنشاهی ایران، ج۱، ص۲۸، تهران، ۱۳۲۹ش.
۱۲. ↑ مصلح‌الدین مهدوی، تذکرة القبور با دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج۱، ص۱۶۰، اصفهان، ۱۳۴۸ش.
۱۳. ↑ محمدحسین فروغی، مقدمه بر دیوان پرتو اصفهانی، تهران، ۱۳۰۵ش.
۱۴. ↑ احمد دیوان‌بیگی، حدیقة الشعراء، ج۱، ص۳۱۳، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، ۱۳۶۲-۱۳۶۶ش.
۱۵. ↑ احمد دیوان‌بیگی، حدیقة الشعراء، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، ۱۳۶۲-۱۳۶۶ش.
۱۶. ↑ احمد گلچین معانی، تعلیقات بر تذکرۀ منظوم رشحۀ اصفهانی، ج۱، ص۵۹، تهران، ۱۳۴۴ش.
۱۷. ↑ لطف‌الله هنرفر، گنجینۀ آثار تاریخی اصفهان، ج۱، ص۷۹۲، اصفهان، ۱۳۴۴ش.
۱۸. ↑ ابوالقاسم رفیعی مهرآبادی، آثار ملی اصفهان، ج۱، ص۵۰۴، تهران، ۱۳۵۲ش.
۱۹. ↑ ابوالقاسم رفیعی مهرآبادی، آثار ملی اصفهان، ج۱، ص۷۱۱-۷۱۲، تهران، ۱۳۵۲ش.
۲۰. ↑ مهدی بیانی، احوال و آثار خوش ‌نویسان، ج۴، ص۱۰۸-۱۰۹، به کوشش حسین محجوبی اردکانی، تهران، ۱۳۵۸ش.
۲۱. ↑ مهدی بیانی، فهرست نمونۀ خطوط خوش کتابخانۀ شاهنشاهی ایران، ج۱، ص۲۷-۲۸، تهران، ۱۳۲۹ش.


۸ - منبع


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «پرتو اصفهانی»، شماره۵۴۹۰.    

رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.