میهمانیمیهمان و مهمانی دادن یکی از سنت‌های الهی است که در اسلام هم آداب خاصی از جمله رعایت سادگی در پذیرائی و خوش‌برخوردی و ... را دارد. ۱ - آداب میهمانیاسلام اهمیت خاصی برای مساله میهمان‌نوازی قائل شده تا آنجا که در حدیثی از پیغمبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌خوانیم: «الضیف دلیل الجنة؛ میهمان راهنمای راه بهشت است! اهمیت و احترام میهمان به اندازه‌ای است که در اسلام به عنوان یک هدیه آسمانی تلقی شده، رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرماید: «اذا اراد الله بقوم خیرا اهدی الیهم هدیة، قالوا: و ما تلک الهدیة؟ قال: الضیف، ینزل برزقه، و یرتحل بذنوب اهل البیت؛ هنگامی که خداوند اراده کند نسبت به جمعیتی نیکی نماید هدیه گرانبهائی برای آنها می‌فرستد، عرض کردند ای پیامبر خدا! چه هدیه‌ای؟ فرمود: میهمان، با روزی خویش وارد می‌شود، و گناهان خانواده را با خود می‌برد (و بخشوده می‌شوند).» جالب اینکه کسی نزد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) عرض کرد: پدر و مادرم فدای تو باد، برنامه من این است که وضو را به طور کامل انجام می‌دهم نماز را بر پا می‌دارم، زکات را به موقع می‌پردازم، و از میهمان با آغوش باز و به خاطر خدا پذیرائی می‌کنم. فرمود: بخ بخ بخ ما لجهنم علیک سبیل، ان الله قد براک من الشح ان کنت کذلک؛ آفرین، آفرین، آفرین بر تو باد! جهنم راهی به سوی تو ندارد، اگر چنین باشی خداوند تو را از هرگونه بخل پاک ساخته است! در این زمینه سخن بسیار است اما برای اختصار به همین مقدار قناعت می‌کنیم. ۲ - رعایت سادگی در پذیرائیبا تمام اهمیتی که میهمان دارد پذیرائی‌های پرتکلف و پر زرق و برق از نظر اسلام نه تنها کار خوبی نیست، بلکه رسماً از آن نهی شده است. اسلام توصیه می‌کند که پذیرائی‌ها ساده باشد، و یک خط جالب عادلانه در میان میهمان و میزبان ترسیم کرده است و آن اینکه: میزبان از آنچه دارد مضایقه نکند، و میهمان نیز بیش از آن را انتظار نداشته باشد! امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «المؤمن لایحتشم من اخیه، و ما ادری ایهما اعجب؟ الذی یکلف اخاه اذا دخل علیه ان یتکلف له؟ او المتکلف لاخیه؟؛ افراد با ایمان از برادر مؤمن خود رودرواسی ندارند، و من نمی‌دانم کدامیک از این دو عجیب‌تر است؟ کسی که به هنگام ورود بر برادر خود او را به تکلف می‌افکند؟ و یا کسی که شخصاً به سراغ تکلف برای میهمان می‌رود؟» سلمان فارسی از پیغمبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) چنین نقل می‌کند که فرمود: «اِنْ لا نتکلف للضیف ما لیس عندنا، و ان نقدم الیه ماحضرنا؛ برای میهمان نسبت به آنچه نداریم تکلف نکنیم، و آنچه موجود است مضایقه ننمائیم.» ۳ - حقوق میهمانگفتیم میهمان از نظر اسلام یک هدیه آسمانی، و فرستاده و رسول خداست، و باید او را همچون جان گرامی داشت و نهایت احترام را درباره او انجام داد، تا آنجا که امیرمؤمنان علی (علیه‌السّلام) از پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل می‌کند که فرمود: من حق الضیف ان تمشی معه فتخرجه من حریمک الی البر؛ از حقوق میهمان آنست که او را تا در خانه بدرقه کنی. و تا آنجا که به تکلف نیانجامد باید وسایل آسایش و راحتی او را فراهم کرد، تا آنجا که در حدیثی داریم یکی از حقوق میهمان این است که حتی خلال را برای او فراهم سازند قال رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): ان من حق الضیف ان یعد له الخلال! گاه می‌شود میهمان‌ها افرادی کم‌رو و خجالتی هستند و به همین دلیل دستور داده شده است که از آنها درباره غذا خوردن سؤال نکنند، بلکه سفره غذا را آماده سازند، اگر مایل بود بخورد، چنانکه امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «لا تقل لا خیک اذا دخل علیک اکلت الیوم شیئا؟ و لکن قرب الیه ما عندک، فان الجواد کل الجواد من بذل ما عنده؛ هنگامی که برادرت بر تو وارد شود از او سؤال نکن آیا امروز غذا خورده‌ای یا نه؟ آنچه داری برای او حاضر کن، چرا که سخاوتمند واقعی کسی است که از بذل آنچه حاضر دارد مضایقه نکند.» از جمله وظایف میزبان در پیشگاه خدا این است که غذائی را که آماده ساخته است تحقیر نکند، چرا که نعمت خدا هر چه باشد عزیز و محترم است، ولی در میان مترفین و ارباب تکلف معمول است که هر قدر سفره را رنگین کنند می‌گویند: چیز ناقابلی بیش نیست و لایق مقام شما نمی‌باشد! همانگونه که میهمان نیز وظیفه دارد آنرا کوچک نشمرد. در حدیثی از امام صادق (علیه‌السّلام) می‌خوانیم: «هلک امروءً احتقر لاخیه ما یحضره و هلک امروء احتقر من اخیه ما قدم الیه؛ میزبانی که آنچه را برای برادرش آماده ساخته کوچک بشمرد هلاک (و گمراه) شده است، همچنین میهمانی که آنچه را که نزد او حاضر کرده‌اند کوچک بشمرد گمراه است!» اسلام به قدری در گرامی داشتن میهمان موشکاف است که می‌گوید به هنگامی که میهمان وارد می‌شود به او کمک کنید اما برای رفتن از منزل به او کمک نکنید مبادا تصور شود مایل به رفتن او هستید!. ۴ - وظایف میهمانهمیشه مسئولیت‌ها جنبه متقابل دارد یعنی همانگونه که میزبان وظایف مهمی در برابر میهمان دارد در جهت مقابل نیز میهمان وظایف قابل ملاحظه دارد. علاوه بر آنچه در احادیث بالا ذکر شد میهمان موظف است آنچه را صاحب‌خانه در مورد منزلش پیشنهاد می‌کند انجام دهد، فی‌المثل هر جا را برای نشستن پیشنهاد می‌کند بپذیرد. امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «اذا دخل احدکم علی اخیه فی رحله فلیقعد حیث یامر صاحب الرحل، فان صاحب الرحل اعرف بعورة بیته من الداخل علیه؛ هنگامی که یکی از شما وارد منزلگاه برادر مسلمانش می‌شود هر جا به او پیشنهاد می‌کند، بنشیند، چرا که صاحب منزل به وضع منزل خود و آن قسمت‌هائی که نباید آشکار گردد آشناتر است.» ۵ - نتیجهکوتاه سخن اینکه مساله میهمان‌نوازی و آداب میهمان‌داری و وظایف و خصوصیات هر کدام بحث گسترده‌ای را در آداب معاشرت اسلامی به خود اختصاص داده. [۱۱]
مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۲، باب‌های ۸۸- ۹۴.
اما با نهایت تاسف در عصر ما که عصر غلبه مادیگری بر جهان است این سنت قدیمی انسانی چنان محدود شده که در بعضی از جوامع غربی تقریباً برچیده شده است و شنیده‌ایم هنگامی که بعضی از آنها به کشورهای اسلامی می‌آیند و گستردگی میهمان‌داری و میهمان‌نوازی را که هنوز در خانواده‌های اصیل این مرز و بوم به صورت گرم و مملو از عواطف برقرار است می‌بینند، شگفت زده می‌شوند که چگونه ممکن است افرادی بهترین وسائل موجود خانه و با ارزش‌ترین غذاهای خود را برای پذیرائی مهمان‌هائی که گاهی با آنها ارتباط کمی دارند، و شاید تنها در یک سفر کوتاه آشنا شده‌اند بگذارند؟! ولی توجه به احادیث اسلامی که گوشه‌ای از آن در بالا آمد دلیل این ایثار و فداکاری را روشن می‌سازد و محاسبات معنوی را در این رابطه مشخص می‌کند، محاسباتی که برای ماده‌پرستان فرهنگ نامفهومی است. ۶ - پانویس۷ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «میهمانی و ضیافت»، تاریخ بازیابی ۹۶/۶/۵. رده‌های این صفحه : مقالات اندیشه قم
|