نزول قرآن (علوم قرانی)به کیفیت نزول قرآن بر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم نزول قرآن گفته می شود و از مباحث تاریخ قرآن می باشد. ۱ - شواهد قرآنیدر آیات زیادی مساله نزول قرآن کریم مطرح شده است. از جمله در آیه ۱۸۵ سوره بقره می‌فرماید: «شهر رمضان الذی اُنزل فیه القرآن»؛ ماه رمضان، ماهی است که قرآن در آن نازل شده است. و در آیه اول سوره قدر می‌فرماید: «انا انزلناه فی لیلة القدر»؛ ما آن «قرآن» را در شب قدر نازل کردیم. ظاهر این دو آیه شریفه این است که تمام قرآن در ماه رمضان ، و در شب قدر نازل شده است. ۲ - دفعی یا تدریجیدر اینجا سؤالی مطرح است، و آن این که هم از نظر تاریخی، و هم از نظر ارتباط محتوای قرآن با حوادث زندگی پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم مسلم است که این کتاب آسمانی به طور تدریجی، و در طیّ ۲۳ سال نازل گردید، این امر چگونه با دو آیه مذکور که می‌گوید: قرآن در ماه رمضان و شب قدر نازل شده است سازگار می‌باشد؟ ۲.۱ - پاسخپاسخ این سؤال -به گونه‌ای که بسیاری از محققان گفته‌اند- این است که قرآن دارای دو نزول بوده است: ۱. نزول دفعی ، که در یک شب تمام آن بر قلب پاک پیغمبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم، یا بیت المعمور ، یا از لوح محفوظ به آسمان دنیا نازل گردید. ۲. نزول تدریجی ، که در طول ۲۳ سال دوران نبوت انجام گرفت. در‌اندیشه امام خمینی آنچه در نزول دفعی بر قلب پیامبر نازل شده، قرآن ظاهری بین دو جلد نبوده، بلکه حقیقت قرآن در شب قدر بر قلب پیامبر نازل شده است. و آنچه در مورد نزول قرآن توسط جبرائیل طی دوران رسالت بیان کرده، نزول تدریجی قرآن است. ازاین‌رو به اعتقاد ایشان قرآنی که نازل شد به قلب پیامبر، قرآن حقیقی است و سی جزء آن به طور دفعی وارد نشده است. [۳]
خمینی، روح الله، تفسیر سوره حمد، ص۱۶۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.
امام خمینی در بیان نزول قرآن پس از بیان ماجرای «لیلةالقدر» و نزول جمعی مقدرات عالم بر قلب ولی خدا در آن شب و نزول تدریجی مقدرات در طول سال، با استناد به حدیثی معتقد است قرآن به طور دفعی و جملی واحد در «بیت‌المعمور» و در ظرف بیست و سه سال بر رسول خدا وارد شده است پس، نزول دفعی مربوط به حقیقت قرآن و نزول تدریجی، تفصیل آن حقیقت واحد می‌باشد که در طول بیست و سه سال نازل شده است. البته معارف بلند قرآن هنگام نزول و رسیدن به عالم طبیعت به همراه هزاران حجاب است؛ زیرا اگر قرآن با جلوه‌ای از جلوه‌هایش تجلی می‌کرد، ارکان زمین و آسمان را می‌سوزاند و اگر بر فرشتگان مقرب جلوه می‌کرد، وجود آنان را در هم می‌کوبید. بلکه قلب پاک و پاکیزه نبی ختمی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) حامل عظمت قرآن است و جامع همه حقایق. و حق‌تعالی به جمیع شئون ذاتی و صفاتی و افعالی بر آن قلب پاک تجلی کرد. امام خمینی این نظر را که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) حقایق الهی را از غیب دریافت و الفاظ را خود انتخاب کرده باشد، نمی‌پذیرد و بر این باور است که اگرچه پیامبر حقیقت وحی را به طور دفعی در مرتبه بالاتر دریافت کرده است، ولی چون نمی‌توان آن معانی را در عالم حس به مردم منتقل کرد، این معانی تنزل یافته و به‌صورت تدریجی و به‌صورت الفاظ و مدت بیست و سه سال بر قلب ایشان نازل شده است. [۷]
خمینی، روح الله، دانشنامه امام خمینی، ج۸، ص۱۵۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۳ - شواهد خلافالبته در قرآن شواهدی برخلاف این نظریه وجود دارد؛ مانند: «وَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لَوْلَا نُزِّلَ عَلَیْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً وَاحِدَةً...» که در این جا « تنزیل » به معنای نزول دفعی به کار رفته است. از طرفی بعضی از اهل لغت تصریح کرده‌اند. که «تنزیل» و «انزال» بر یک معنا دلالت دارند. [۱۱]
معرفت، محمد هادی، ۱۳۰۹ -۱۳۸۵، التمهید فی علوم القرآن، ج۱، ص (۱۴۵-۱۵۷).
[۱۴]
رامیار، محمود، ۱۳۰۱ - ۱۳۶۳، تاریخ قرآن، ص۱۸۱.
۴ - پانویس۵ - منبع• فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «نزول قرآن». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. رده‌های این صفحه : دیدگاه های تفسیری امام خمینی
|