نیابت خاصنیابت خاص، رهبری جامعه از سوی امام غایب در غیبت صغرا می‌باشد. ۱ - نیابت خاصبا توجه به ویژگی‌های دوران غیبت صغرا، یکی از مباحث مهم در این دوران، بحث نیابت خاص است. در دورۀ غیبت صغرا، حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) به واسطۀ چهار نفر نایبان خاص خود با شیعیان در رابطه بود و امور آنان را سروسامان می‌داد. این امور، افزون بر مسائل مالی، شامل مسائل عقیدتی و فقهی نیز می‌شد. رابطان میان آن حضرت و شیعیان، چهار نفر از اصحاب باسابقه و مورد اعتماد امامان پیشین بودند که یکی پس از دیگری این وظیفه مهم را بر عهده داشتند. آنان، به نواب خاص آن حضرت معروف‌اند. این افراد، با وکیلان حضرت در دورترین نقاط شهرهای اسلامی در تماس بوده و نامه‌ها و خواسته‌های شیعیان را به محضر مقدس او می‌رساندند و در پاسخ، توقیعاتی از طرف آن حضرت صادر می‌شد. ۲ - چگونگی نیابت خاصنیابت خاص، بدان‌سان بود که امام، شخص معین و مشخصی را نایب خود قرار دهد و به اسم و خصوصیات، او را معرفی کند؛ همان‌گونه که پیش از آن امام حسن عسکری (علیه‌السلام) این کار را انجام داده و فرمود: عمری و پسرش (- عثمان بن سعید، نایب اول و محمد بن عثمان، نایب دوم) مورد اعتماد هستند؛ هر چه آنان به تو برسانند، از من می‌رسانند و آنچه به تو بگویند، از جانب من می‌گویند. و در جای دیگر فرمود: گواه و شاهد باشید که عثمان بن سعید عمری (- نایب اول) وکیل من و فرزندش محمد بن عثمان (- نایب دوم) وکیل فرزند من، مهدی شماست. امام مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)، نایبان پس از عثمان بن سعید (نایب اول) را به وسیلۀ نایب پیش از او معین و به مردم معرفی می‌کرد. [۵]
غفارزاده، علی، پژوهشی پیرامون زندگانی نواب خاص امام زمان (علیه‌السلام)، ص۳۴.
۳ - ویژگی‌های نایبان خاصنیابت و سفارت حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالي‌فرجه‌الشريف) در دوران غیبت صغرا، از مسئولیت‌های خطیری است که فقط برازندۀ کسانی است که ویژگی‌ها و ارزش‌های خاصی داشته باشند. برخی از این ویژگی‌ها چنین است: - ایمانی استوار و خلل‌ناپذیر؛ - امانت‌داری به مفهوم واقعی آن؛ - تقواپیشگی و پرهیزکاری؛ - رازداری و پوشیده داشتن اموری که باید نهان بماند؛ - دخالت ندادن رأی و نظر شخصی خویش در امور مخصوص به آن حضرت؛ - اجرای دستورهای امام... . ۴ - مهم‌ترین ویژگیآنچه میان ویژگی‌های نواب، دارای اهمیت ویژه‌ای بود، رازداری آنان بود. ۴.۱ - روایتی از نوبختیعدهای از ابوسهل نوبختی پرسیدند: «چطور شد امر نیابت به ابوالقاسم حسین بن روح واگذار شد؛ ولی به تو واگذار نگردید؟» او پاسخ داد: «آنان (- امامان اطهار (علیه‌السلام)) بهتر از هرکس می‌دانند چه کسی را به این مقام برگزینند. من آدمی هستم که با دشمنان رفت‌وآمد دارم و با ایشان مناظره می‌کنم. اگر آنچه ابوالقاسم بن روح دربارۀ امام می‌داند، می‌دانستم، شاید در بحث‌هایم با دشمنان و جدال با آنان، می‌کوشیدم دلیل‌های بنیادی را بر وجود امام ارائه کنم و در نتیجه محل اقامت او را آشکار سازم؛ اما اگر ابوالقاسم، امام را در زیر جامۀ خود پنهان کرده باشد، و بدنش را با قیچی قطعه‌قطعه کنند تا او را نشان دهد، هرگز چنین نخواهد کرد. ۵ - پانویس
۶ - منبعفرهنگنامه مهدویت، سلیمیان، خدامراد، ص۴۵۴، برگرفته از مقاله «نیابت خاص». |