وجوه و نظایر قرآنبه الفاظ مشترک و متواطی قرآن وجوه و نظایر قرآن گفته می شود و یکی از مباحث علوم قرآنی می باشد. ۱ - مقصود از وجوه و نظایریکی از مباحث علوم قرآنی، «وجوه و نظایر قرآن» است که مفسر قرآن کریم باید از آن اطلاع داشته باشد. «وجوه» لفظ مشترکی است که در معانی گوناگون کاربرد دارد؛ و در هر مورد به کمک قرینه، به معنایی خاص انصراف پیدا می‌کند؛ خواه آن معنا حقیقی یا مجازی یا استعاری یا کنایی باشد. «نظایر» نیز به الفاظی گفته می‌شود که متواطی و در دلالت بر مصادیق، یکسان باشند. عدّه‌ای نظایر را در لفظ، و وجوه را در معانی دانسته‌اند، و کسانی دیگر مراد از آن را استعمال اشارات باطنی و عدم اکتفا به تفسیر ظاهری به شمار آورده‌اند. ۲ - جنبه اعجازیبعضی وجود «وجوه و نظایر قرآن» را یکی از وجوه اعجاز قرآن پنداشته‌اند؛ زیرا کلماتی در قرآن هست که بیش از ۲۰ وجه دارند؛ و این در کلام بشر وجود ندارد؛ ۲.۱ - نمونهبرای نمونه، واژه « صلاة » در قرآن کریم دارای شکل‌های معنایی گوناگون است که مفسران برای آن ۹ وجه ذکر کرده‌اند: ۱. نمازهای پنجگانه : یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ. ؛ ۲. نماز عصر : تَحْبِسُونَهُمَا مِن بَعْدِ الصَّلاَةِ. ؛ ۳. نماز جمعه : اِذَا نُودِی لِلصَّلَاةِ. ؛ ۴. نماز جنازه : وَلاَ تُصَلِّ عَلَی اَحَدٍ مِّنْهُم. ؛ ۵. دعا : وَصَلِّ عَلَیْهِمْ اِنَّ صَلاَتَکَ سَکَنٌ لَّهُمْ. ؛ ۶. دین : اَصَلاَتُکَ تَاْمُرُکَ. ؛ ۷. قرائت : وَلاَ تَجْهَرْ بِصَلاَتِکَ. ؛ ۸. رحمت و استغفار: اِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ. ؛ ۹. مساجد : لاَ تَقْرَبُواْ الصَّلاَةَ وَاَنتُمْ سُکَارَی. ۳ - مؤلفان فننخستین مؤلف در این فنّ، مقاتل بن سلیمان است. از متاخران نیز ابن جوزی ، فقیه دامغانی ، ابوالحسن محمد بن عبدالصمد مصری ، ابن فارس و جلال الدین سیوطی در زمینه وجوه و نظایر صاحب تالیفند. ۴ - تفسیر وجوه مشترکدر تفسیر وجوه یا کلمات مشترک، برخی از مفسران غالباً یکی از معانی را انتخاب کرده، دیگر معانی را نادیده می‌گیرند. در مقابل، بعضی دیگر همه یا آن دسته از معانی لفظ را که با قواعد ادبی و جایگاه کاربردی آن در آیه سازگار باشد، جزء تفسیر آیه قلمداد کرده، در عرض هم می‌پذیرند. [۱۲]
خرمشاهی، بهاء الدین، دانش نامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۲، ص۲۲۹۸-۲۲۹۹.
[۱۳]
کمالی دزفولی، علی، قرآن ثقل اکبر، ص ۳۶۵-۳۶۶.
[۱۴]
جلالی نائینی، محمد رضا، تاریخ جمع قرآن، ص۳۶۷-۳۷۰.
[۱۵]
جمعی از محققان، مجله پژوهش‌های قرآنی، ج۷،۸، ص۲۸۶.
۵ - پانویس
۶ - منبعفرهنگنامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «وجوه و نظایر قرآن». |