پراچیپَراچی، زبان طایفۀ ایرانی‌تبار پراچی در افغانستان و پاکستان، و از زبان‌های ایرانی نو جنوب شرقی می‌باشد. ۱ - اعتقاد غلط نسبت به زبان پراچیبرخی به غلط زبان پراچی را جزو گویش‌های پامیری به شمار آورده‌اند، [۱]
ایرج پروشانی، پامیر، زبانها و گویشها، ج۱، ص۴۶۵-۴۶۶، دانشنامۀ جهان اسلام، تهران، ۱۳۷۹ش، ج۵.
[۲]
زبانها و لهجه‌های ایرانی، همراه مقدمۀ لغت‌نامۀ دهخدا.
در صورتی که گویش‌های پامیری شاخه‌ای از زبان‌های ایرانی شمال شرقی هستند. [۳]
Iranica، ج۱، ص۵۱۱.
۲ - رواج کنونی زباناین زبان اکنون تنها در ۳ درۀ دامنه‌های جنوبی هندوکش رواج دارد: در ۸ روستا در درۀ شُتُل در شمال کابل، در ۶ روستا در درۀ غُچولان، و در ۲۱ روستا در درۀ پَچَغان. دره‌های غچولان و پچغان در محلی به نام نِجراو (نِجراب) در شمال کابل قرار دارند. [۴]
Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۴۵-۴۴۶.
[۵]
Oranskij, I M, Les Langues iraniennes, tr J Blue, Paris, ۱۹۷۷، ج۱، ص۱۷۴.
[۶]
Iranica، ج۱، ص۵۱۲.
[۷]
ایرج پروشانی، پامیر، زبانها و گویشها، ج۱، ص۴۶۵، دانشنامۀ جهان اسلام، تهران، ۱۳۷۹ش، ج۵.
شمار گویشوران پراچی در ۱۳۳۸ش/۱۹۵۹م حدود ۰۰۰‘۶ تا ۰۰۰‘۸ نفر بوده است. [۸]
Oranskij, I M, Les Langues iraniennes, tr J Blue, Paris, ۱۹۷۷، ج۱، ص۱۷۴.
۳ - مشترکات پراچی با زبان‌های ایرانیبرخی از مشترکات پراچی با زبان‌های ایرانی شمال غربی عبارت‌اند از حفظ انسدادی‌ها و انسدادی ـ سایشی واکدار آغازی (یعنی: b, d, g, j/، مانند jan- «کشتن»، gū «گاو»، dah- «دادن»، bar- «بردن»)، ابدال dw آغازی ایرانی باستان به b (مانند bŎr «در»)، و حذف دندانی‌های (یعنی : /t، d/) باستانی در میان دو مصوت (مانند γâ «باد»، از •vāta-. [۹]
Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۸.
[۱۰]
Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۳۳.
[۱۱]
Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۳۴.
[۱۲]
Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۳۶.
[۱۳]
Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۳۱۶.
۴ - ویژگی‌های نظام آواییاز ویژگی‌های جالب توجه نظام آوایی پراچی وجود واج‌های دمیدۀ انفجاری/ph, bh, th, dh, th, kh, gh/، سایشی/sh/ یا انسدادی ـ سایشی/čh/، [۱۴]
Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۲۰.
روان/lh, rh/ و خیشومی/nh/ در آن است. [۱۵]
Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۹۹.
۵ - نشانه‌های جمعنشانههای جمع در پراچی عبارت‌اند از -ān برای جانداران و بی‌جان‌ها، و به ندرت ā-َ، a-َ یا به کمک phŎr به معنی «دانه». [۱۶]
Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۵۰.
نشانۀ حالت اضافی (ملکی) پسوند -ika است. [۱۷]
Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۵۰.
[۱۸]
Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۵۳.
۶ - حالات صرفیبیشتر حالات صرفی به کمک حروف اضافۀ پسایند بیان می‌شوند. [۱۹]
Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۵۱-۵۷.
مضافٌ‌الیه مقدم بر مضاف است، اما گاه، تحت‌تأثیر فارسی، مضاف پیش از مضافٌ‌الیه می‌آید و با کسرۀ اضافه به آن می‌پیوندد. [۲۰]
Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۵۰.
این نکته دربارۀ صفت و موصوف نیز صادق است. به علاوه، صفت در زبان پراچی صورت تفضیلی و عالی ندارد. [۲۱]
Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۵۸.
فعل در زبان پراچی دو ستاک دارد: حال و گذشته. ستاک حال برای ساخت امر و حال ساده، و با پسوند-tŎn برای ساخت حال استمراری و ماضی استمراری به کار می‌رود. ستاک گذشته برای ساخت ماضی ساده و ماضی تمنایی، و با پسوند -Ŏ برای ساخت ماضی نقلی، ماضی بعید، ماضی نقلی التزامی و ماضی بعید التزامی به کار می‌رود. [۲۲]
Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۸۵-۱۰۱.
افعال متعدی در همۀ زمان‌های ماضی (به غیر از ماضی استمراری) ساخت ارگتیو دارند. [۲۳]
Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۵۰.
[۲۴]
Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۹۵.
در گفت‌وگوهای دوستانه گاه در پایان فعل از پسوند -a یا -na استفاده می‌شود. [۲۵]
Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۵۰.
واژه‌های دخیل در پراچی در شتل غالباً منشأ فارسی کابلی، و در غچولان و پچغان غالباً منشأ پَشایی و پشتو دارند. [۲۶]
Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۵۴.
۷ - فهرست منابع(۱) ایرج پروشانی، پامیر، زبانها و گویشها، دانشنامۀ جهان اسلام، تهران، ۱۳۷۹ش، ج۵. (۲) احساس یارشاطر، زبانها و لهجه‌های ایرانی، همراه مقدمۀ لغت‌نامۀ دهخدا. (۳) Iranica. (۴) Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud-Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹. (۵) Morgenstierne, G, Indo-Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳. (۶) Oranskij, I M, Les Langues iraniennes, tr J Blue, Paris, ۱۹۷۷. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «پراچی»، شماره۵۴۸۷. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
|