پسر برادرپسر برادر، فرزند ذکور برادر هستند. ۱ - تعریف پسر برادرپسر برادر، فرزند ذکور برادر [۱]
لغت نامه، ج۴، ص۴۸۹۴.
[۲]
فرهنگ فارسی، ج۱، ص۷۸۶، «پسر برادر».
و برادر اعم از نَسَبی و رضاعی است. در قرآن به صورت صریح دو بار از پسر برادر با تعبیر «بَنی اِخونِهِنَّ» و «اَبناءِ اِخوانِهِنَّ» یاد شده است. در برخی آیات نیز، هرچند از پسر برادر نامی برده نشده؛ ولی مخاطب آیه پسر برادر است؛ مانند «حُرِّمَت عَلَیکُم... و عَمّـتُکُم» و آیه «و لا عَلی اَنفُسِکُم اَن تَاکُلوا مِن... بُیوتِ عَمّـتِکُم» ؛ همچنین پسر برادر از جمله مصادیق پاره‌ای عناوین کلی مانند «اَقْربون» و «رجال» در آیه ۱۷ نساء و «اَرْحام» در آیات ۷۵ انفال و ۹ احزاب است.۲ - احکام فقهی۲.۱ - محرمیت با عمهدر آیه ۵۴ احزاب همسران پیامبر به رعایت حجاب در برابر دیگران سفارش و در آیه بعد برخی مردان از جمله پسر برادر از این حکم استثنا شده‌اند: «لا جُناحَ عَلَیهِنَّ فی ءابائِهِنَّ... و لا اَبناءِ اِخونِهِنَّ» ؛ همچنین در آیه‌ای دیگر زنان مسلمان از آشکار ساختن زینت خود در برابر دیگران به جز شماری از مردان از جمله پسر برادر منع شده‌اند: «و قُل لِلمُؤمِنـتِ... و لایُبدینَ زینَتَهُنَّ اِلاّ لِبُعولَتِهِنَّ... اَو بَنی اِخونِهِنَّ». از این آیات استفاده می‌شود که پسر برادر به عمّه محرم بوده، نگاه کردن وی به عمه و زینت او بدون قصد لذت بردن اشکالی ندارد؛ اما درباره مراد از زینت در این آیات اقوال متعددی میان فقیهان مطرح است. ۲.۲ - حرمت ازدواج با عمه«حُرِّمَت عَلَیکُم... عَمّـتُکُم». این حرمت به عمه بیواسطه منحصر نیست، بلکه افزون بر آن شامل، عمه با واسطه یعنی خواهر اجداد شخص نیز هست. در تحقق محرمیت و حرمت ازدواج تفاوتی میان پسر برادر و عمه نَسَبی و رضاعی نیست. ۲.۳ - طعام خوردن از خانه عمو و عمهپسر برادر می‌تواند در غیبت عمو و عمه وارد خانه آنان شده، از خوردنیهای موجود در خانه آنان بخورد: «و لا عَلی اَنفُسِکُم اَن تَاکُلوا مِن... بُیوتِ اَعمـمِکُم اَو بُیوتِ عَمّـتِکُم». برخی از فقیهان اهل سنت این کار را در صورتی مباح شمرده‌اند که صاحب خانه اجازه داده باشد؛ ولی برخی دیگر بر آن‌اند که جایز بودن این امر به سبب وجود رابطه خویشاوندی است و اجازه صاحب خانه لازم نیست. شماری دیگر جواز این عمل را منوط به علم به رضایت صاحب خانه دانسته‌اند؛ ولی فقهای امامیه گفته‌اند: این کار در صورتی جایز است که علم یا ظن قوی به رضایت نداشتن صاحب طعام در میان نباشد، افزون بر این، به استناد روایات اهل بیت علیهم‌السّلام این غذا خوردن باید به مقدار نیاز و به دور از اسراف باشد. ۲.۴ - ارث بردن پسر برادرپسر برادر از عمه‌ها و عموها و دیگر خویشاوندان ارث می‌برد. برخی از فقها پسر برادر را از مصادیق «رجال» و «اَقْربون» در آیه ۷ نساء دانسته‌اند که در آن برای مردان سهمی از آنچه پدر و مادر و خویشاوندان باقی می‌گذارند مقرر شده است: «لِلرِّجالِ نَصیبٌ مِمّا تَرَکَ الولِدانِ والاَقرَبونَ... مِمّا قَلَّ مِنهُ اَو کَثُرَ نَصیبـًا مَفروضا» ؛ همچنین پسر برادر مصداق «اَرْحام» در آیات ۷۵ انفال و ۶ احزاب است که در آن برخی از خویشاوندان در ارث بردن مقدم بر برخی دیگر دانسته شده‌اند: [۳۷]
المغنی، ج۷، ص۸۲-۸۳.
«و اولُوا الاَرحامِ بَعضُهُم اَولی بِبَعض» و نیز بر اساس آیات فوق، عمه و عمو نیز از پسر برادر ارث می‌برند. البته ارث بردن پسر برادر از عمه و عمو و نیز ارث بردن آنان از وی تنها در صورتی است که وارث نزدیک‌تری نباشد. این حکم به برادر و عمه و عموهای نَسَبی اختصاص دارد و پسر برادر و عمه و عموی رضاعی را شامل نمی‌شود، زیرا رضاع از نظر اسلام از اسباب ارث شمرده نشده است. ۳ - فهرست منابعالام؛ التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه؛ شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام؛ فرهنگ فارسی؛ فقه الصادق علیه‌السّلام؛ کتاب الخلاف؛ کفایة الاحکام (کفایة الفقه)؛ لغت نامه؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ المختصر النافع فی فقه الامامیه؛ مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام؛ المغنی و الشرح الکبیر؛ مفردات الفاظ القرآن؛ الموسوعة الفقهیه المیسره؛ الناصریات. ۴ - پانویس۵ - منبعمرکز دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «پسر برادر». |