استماع
گوش فرادادن از روی
اراده و
اختیار را استماع گویند. این عنوان در باب‌های
صلات،
تجارت،
نکاح،
طلاق و
قضاء آمده است.
شنیدن یا از روی اراده و اختیار است که به آن «استماع» گفته می‌شود و یا غیر اختیاری که «
سماع» نام دارد.
استماع
قرآن در غیر
نماز، خواه
قاری نمازگزار باشد یا نه
مستحب است.
بنابر قول مشهور گوش دادن
مأموم به قرائت امام در
نماز جماعت، مستحب است.
بر
جنب و
حائض خواندن
سوره های عزائم حرام است، لیکن به قول مشهور، در صورت استماع
آیۀ سجده،
سجده بر جنب و حائض
واجب است.
در برخی موارد استماع
حرام است.
استماع غیبت همانند
غیبت حرام است.
و «گوش‌کردن غیبت (از رادیو و مانند آن) درصورتی‌که به طور
مستقیم پخش شود حرام است وگرنه از حیث استماع غیبت حرام نیست، البته از جهات دیگر مانند
کشف سرّ مؤمن مثلاً و
اهانت به او، ممکن است حرام شود.»
همچنین است استماع
غناء که
مستمع آن
فاسق و
شهادت او
مردود است.
استماع «
موسیقی مطرب حرام است و صداهای
مشکوک مانع ندارد.»
و آیا
طرب شخصی مناط است و یا
نوعی؟ به عقیده
امام خمینی «میزان، مطرب در
نظر عرف است.»
و «گوش‌کردن
غنا و مانند آن از محرمات از مثل
رادیو، حرام است؛ به طور مستقیم پخش شود یا بعد از
ضبط نمودن در ضبط صوت باشد.»
و درباره گوش‌دادن به رادیوهای بیگانه ایشان معتقدند «اگر موجب
انحراف و
مفسده است نباید گوش کنید.»
و «اگر موجب انحراف نشود،
اشکال ندارد.»
به بیان دیگر به سخن‌پراکنی برخی از رادیوها که مشتمل بر هتاکی و فحاشی و
افترائات نسبت به اسلام و مقدسات اسلامی و مسلمانان و مؤمنین است «بهتر است گوش ندهند و اگر موجب تاثیر در
شنونده و یا مستلزم
اشاعه فساد و اباطیل باشد جایز نیست.»
در
حرمت سخن‌چینی،
هجاء و
تشبیب فرقی بین مستمع و
فاعل آن نیست.
استماع
آیات سجده بنا به تصریح برخی فقها در
نمازهای واجب همچون
قرائت آن حرام است.
استماع صدای
زن جز
همسر در صورت
خوف وقوع در
فتنه و
مفسده یا به قصد
التذاذ حرام است.
در حرمت استماع صدای زن
نامحرم در غیر دو صورت فوق اختلاف است.
حرمت آن به مشهور نسبت داده شده است.
در
تحریرالوسیله آمده است: اقوی آن است که شنیدن صدای زن بیگانه مادامی‌که تلذذ و ریبه نباشد جایز است. و همچنین برای
زن جایز است که صدایش را به
مردان بیگانه بشنوند، درصورتی‌که
ترس فتنه نباشد؛ اگرچه احتیاط (مستحب) در غیر مقام
ضرورت، ترک آن است خصوصاً اگر زن
جوان باشد. و عده‌ای، شنیدن و شنواندن را
حرام دانسته‌اند و این قول
ضعیف است، البته بر زن حرام است که با مردان با
کیفیت مهیج صحبت کند؛ به اینکه به نازکی سخن بگوید و در کلام نرمی کند و صدایش را زیبا نماید؛ تا آنکه کسی که در قلبش
مرض هست، طمع کند.
در وجوب استماع خطبۀ
نماز جمعه اختلاف است.
استماع خطبۀ نماز
عید فطر و
قربان مستحب است.
استماع ادّعای طرفین
دعوا بر
قاضی واجب است.
استماع
صیغۀ طلاق توسط دو مرد
عادل در مجلس
طلاق، از شرایط
صحّت آن است.
و به نظر
امام خمینی «جواز طلاق به‌واسطه
رادیو و بلندگو درصورتی‌که دو
شاهد عادل بشنوند، بعید نیست. و حضور آن‌ها در
مجلس طلاق واجب نمی‌باشد. ولی احتیاط (مستحب) خلاف آن است. این در صورتی است که طلاق در رادیو مستقیماً اجراء شود - نه به‌واسطه ضبط صوت - و حکم در
ظهار مانند طلاق است.»
و برای شاهدین طلاق «
قصد استماع لازم نیست و حضور عدلین به‌طوری که بشنوند کفایت می‌کند.»
