الجواهرالمضیهجواهرالمُضِیه، نخستین تألیف در باره طبقات و شرح احوالِ عالمان حنفی، به عربی، اثر ابن‌ابی‌الوفاء عبدالقادربن محمد قُرَشی (متوفی ۷۷۵)می‌باشد. فهرست مندرجات۲ - تاریخ تألیف جواهر المضیه ۳ - کتاب‌شناسی ۳.۱ - ابواب جواهر المضیه ۳.۲ - شرح احوال عالمان حنفی در جواهر المضیه ۳.۳ - بخش پایانی جواهر المضیه ۴ - نحوه شرح احوال افراد ۵ - شرح حال افراد در کتاب الاسماء و کتاب النساء ۶ - حجم زندگینامههای مذکور در جواهرالمضیه ۷ - ویژگیهای الجواهرالمضیه ۸ - توجه مؤلف به نکات کتاب‌شناختی در جواهرالمضیه ۹ - توجه مؤلف به کتابهای مهم حدیثی و فقهی حنفیان ۱۰ - منابع جواهرالمضیه ۱۱ - تصحیحات و تلخیصات اعمال شده در جواهرالمضیه ۱۲ - مراحل چاپ جواهرالمضیه ۱۳ - فهرست منابع ۱۴ - پانویس ۱۵ - منبع ۱ - علت تألیف جواهر المضیهبه نوشته مؤلف، [۱]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، ص ۵، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
سبب تألیفِ این کتاب، نبودن کتابی در باره طبقات و احوال عالمان حنفی مذهب و ترغیبِ برخی استادان و معاصران او، مانند قطب‌الدین عبدالکریم حلبی، تقی‌الدین سُبکی شافعی، ابوالحسن علی ماردینی و فرزند او عبداللّه بوده است. [۲]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، ص ۹ـ۱۰، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
۲ - تاریخ تألیف جواهر المضیهتاریخ شروع و پایان تألیف الجواهر المضیه معلوم نیست، اما ذکر تاریخ ۷۵۹ در کتاب [۳]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۲، ص ۵۴۳، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
نشان می‌دهد که تألیف کتاب چند سال پیش از ۷۵۹ آغاز شده است، هرچند که با توجه به برخورداری مؤلف از راهنمایی عالمان مذکور (رجوع کنید به سطور قبل) می‌توان حدس زد که او سالها پیش از آن به تمهید مقدمات تألیف مشغول بوده است.
همچنین از ذکر تاریخ ۷۷۱ [۴]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۲، ص ۶۴۸، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
و تکرار آن [۵]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۳، ص ۴۳۶، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
بر می‌آید که تألیف کتاب تا سال‌های پایانی عمر مؤلف ادامه داشته و احتمالاً در اواخر عمرش، با سرعت بیشتری پیش رفته است.
۳ - کتاب‌شناسی۳.۱ - ابواب جواهر المضیهالجواهر المضیه، با مقدمه‌ای مفصّل در سه باب آغاز می‌شود: باب اول [۶]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، ص ۱۳ـ۲۹، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
در بیان اسماءالحسنی، باب دوم [۷]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، ص ۳۰ـ ۴۸، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
در بیان پاره‌ای مطالب به‌ویژه نامهای رسول خدا صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم و معرفی فرزندان او، و باب سوم [۸]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، ص ۴۹ـ۶۳، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
در مناقب ابوحنیفه می‌باشد.
۳.۲ - شرح احوال عالمان حنفی در جواهر المضیهبخش اصلی کتاب، یعنی شرح احوال و طبقات و آثار عالمان حنفی، شامل ۱۱۵، ۲ شرح حال در هفت قسمت (با عنوان کتاب) است، بدین‌ترتیب: کتاب‌الاسماء شامل ۸۷۱، ۱ زندگینامه، بزرگ‌ترین بخش این مجموعه می‌باشد و مؤلف عنوان کتاب‌الاسماء را در پایان فصل آورده است [۹]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، ص ۶۴، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۱۰]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۳، ص ۶۵۱، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
کتاب‌الکُنی'، شامل ۱۲۲ زندگینامه [۱۱]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۴، ص ۷ـ۹۹، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
کتاب‌الذیل علی الکُنی'، شامل چهارده زندگینامه [۱۲]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه،ج ۴، ص ۱۰۱ـ ۱۱۵، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳
کتاب النساء، کوچک‌ترین بخش مجموعه، شامل پنج زندگینامه در باره عالمان زن [۱۳]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۴، ص ۱۱۷ـ ۱۲۴، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
کتاب الانساب، شامل ۴۴ زندگینامه [۱۴]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۴، ص ۱۲۵ـ ۳۴۸، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
کتاب الالقاب، شامل ۵۳ زندگینامه [۱۵]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۴، ص ۳۴۹ـ ۴۴۸، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
و کتاب مَن عُرِفَ بابن فُلان، شامل شش زندگینامه. [۱۶]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۴، ص۴۴۹ـ۵۲۳، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
۳.۳ - بخش پایانی جواهر المضیهبخش پایانی الجواهر المضیه (کتاب الجامع) مطالب متنوعی دارد [۱۷]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۴، ص ۵۲۵ ـ ۶۰۵.، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
۴ - نحوه شرح احوال افرادبیش از سه چهارم شرححالها در کتاب الاسماء آمده که در آن نام افراد سرشناسه (مدخل) است، اما معمولاً در مواردی که کنیه یا لقب یا نسبت فرد از نام او مشهورتر بوده، عنوان مشهورتر سرشناسه شده است. در موارد بسیاری نیز شرح‌حال فرد تکرار شده، مانند تکرار شرح‌حال محمدبن حسین بخاری [۱۸]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۳، ص ۱۴۱ـ۱۴۲، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
و محمدبن محمود کَرْدَری، [۱۹]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۳، ص ۳۶۲ـ ۳۶۳، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
هر دو در ذیل «خواهرزاده». [۲۰]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۲، ص ۱۸۳ـ۱۸۴، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
در مواردی نیز نام یا شرح‌حال یک فرد بیش از دو بار آمده، مانند ابوعصمه نوح‌بن ابی‌مریم که در چهار جا مطرح شده است: در دو جای کتاب الاسماء با عنوان «الجامع» [۲۱]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۲، ص ۷ـ ۸، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
و «نوح‌بن ابی‌مریم»، [۲۲]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۳، ص ۵۶۳، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
در کتاب الالقاب با عنوان «الجامع» [۲۳]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۴، ص ۳۷۲، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
و در کتاب الکنی' با عنوان «ابوعصمه». [۲۴]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۴، ص ۶۷ـ ۶۸، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
در بیشتر موارد ذکرِ شرح‌حال در غیر جای اصلی گفته شده که تفصیل آن قبلاً آمده است یا بعداً خواهد آمد. [۲۵]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۲، ص ۱۵۷، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۲۶]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۲۱۹، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۲۷]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۳، ص ۵۶۳، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۲۸]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۴، ص ۴۶۴، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
مؤلف به این‌گونه ارجاعات پایبند بوده است [۲۹]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، ص ۱۰۵ـ۱۰۶، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۳۰]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه،ج۱،ص۱۱۵-۱۱۶، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳
[۳۱]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۲، ص ۱۳۴ـ ۱۳۵، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۳۲]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۲۱۰، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۳۳]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۴، ص۱۰ـ۱۱، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
۵ - شرح حال افراد در کتاب الاسماء و کتاب النساءقرشی در بخش‌های کتاب الاسماء و کتاب النساء، هر کتاب را به‌ترتیب الفبایی نام و نام پدر و نام جد و در سایر بخشها، به‌ترتیب الفبایی کنیه یا نسبت یا لقب و یا مضافٌالیه ابن تنظیم کرده؛ با این همه، مانند برخی منابع شرح حال پیش از خود، از جمله تاریخ نیشابور و تاریخ بغداد، درمواردی در کتاب الاسماء از این ترتیب عدول کرده است، مانند تقدم نام عبداللّه در حرف «ع» بر اسامی دیگری که با عبد شروع می‌شوند [۳۴]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۲، ص ۲۹۱ به بعد، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
و تقدم نام محمد در حرف «م» به‌احترام نام پیامبر صلی‌اللّه علیه‌وآله‌وسلم. [۳۵]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۳، ص ۵ به بعد، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۳۶]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۱، ص۱۴۶ـ۱۴۷، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۳۷]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۳۲۲ـ۳۲۳، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
در مواردی که نام‌پدر فرد معلوم نبوده، بعد از نام، لقب یا شهرت یا نسبت فرد برای ترتیب الفبایی ملاک بوده است. [۳۸]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، مقدمه حلو، ص ۷۴، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۳۹]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، ص ۴۳۷، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
مؤلف در تنظیم زندگینامه‌ها، پس از ذکر نام و کنیه و لقب، به مطالبی از این دست پرداخته است: تاریخ و محل ولادت، محل زندگی، بستگان مشهور، نام استادان و شاگردان، نام مشایخ حدیثی یا راویان حدیث از او، محل تعلیم و تعلم، علومی که آموخته، سفرها، آثار و تألیفات، اظهارات دیگران در باره او، تاریخ ومحل درگذشت و محل دفن. ۶ - حجم زندگینامههای مذکور در جواهرالمضیهاو در شماری از زندگینامه‌ها به ذکر اطلاعات اجمالی بسنده کرده است. مثلاً، گاه فقط ذکر کرده که فرد موردنظر، صاحب فلان اثر یا آثار است، [۴۰]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۲، ص ۵۱۲، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۴۱]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۶۶۴، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۴۲]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۷۰۴، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۴۳]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۷۱۰، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۴۴]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۳، ص ۴۷۵، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
پدر فلان فردِ مشهور است، [۴۵]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۳، ص ۵۱۴، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
با فرد شناخته شده‌ای دوستی داشته [۴۶]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۲، ص ۶۳۱، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
و استاد یا شاگرد فلان فرد معروف بوده است. [۴۷]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۲، ص ۷۰۵، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۴۸]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۳، ص ۴۷۵، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۴۹]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۳، ص۵۱۵، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
گاه تنها شهرت فرد در آثار حنفیان بیان شده [۵۰]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه،ج ۲، ص ۵۲۸، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
گاهی هم یک فرد برای مؤلف به کلی ناشناخته بوده است. [۵۱]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۳، ص ۴۲۳، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
در برخی موارد هم که تاریخ تولد و مرگ فرد را نمی‌دانسته، به ذکر طبقه او بسنده کرده است. [۵۲]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، ص۸۵، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۵۳]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۱، ص۳۰۶، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۵۴]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۲، ص۲۰، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
بنابراین، حجم زندگینامه‌ها بسیار متفاوت است؛ گاهی چهار پنج صفحه یا بیشتر [۵۵]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، ص ۱۲۳ـ۱۲۷، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۵۶]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۱، ص۱۳۷ـ۱۴۲، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۵۷]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۱، ص۲۰۸ـ۲۱۲، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
و گاه یکی دو کلمه یا نیم سطر یا یکی دو سطر. [۵۸]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، ص ۸۵، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۵۹]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، ۹۹، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۶۰]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه،ج ۱، ۱۱۱ـ۱۱۲، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۶۱]
، ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه،ج ۱، ۱۱۵، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۶۲]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه ،ج۱،ص۳۲۳ چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳
۷ - ویژگیهای الجواهرالمضیهیکی از ویژگیهای الجواهرالمضیه اشتمال آن بر مطالب گوناگون تاریخی، جغرافیایی، حدیثی، کلامی، فقهی، ادبی، کتاب‌شناختی و تمدنی است و از این رو، منعکس‌کننده اوضاع و احوال علمی و فرهنگی و تمدنی جوامع اسلامی پس از حمله مغولان است. قرشی، به مناسبت، به برخی حوادث تاریخی دوران خود یا پیش از خود اشاره کرده است، نظیر حمله مغولان، [۶۳]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، ص۷۰ـ۷۱، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۶۴]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۲، ص۴۰، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۶۵]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه،ج ۲، ۴۵، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۶۶]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۳، ص ۴۵۰، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۶۷]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۳، ص۶۱۸، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
منازعات حنفیان و شافعیان درخراسان، [۶۸]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه،ج ۳، ص ۵۸۲،پانویس ۱، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
فتنه بین ناصبیان و حنبلیان، [۶۹]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۴، ص۱۰۹، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
ماجرای محنت و خلقِ قرآن [۷۰]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، ص ۴۵۳ـ۴۵۴، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۷۱]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه،ج۱،ص۴۵۷، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳
[۷۲]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه،ج۳، ص۱۱۲ چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳
و قتل و غارت اسماعیلیان. [۷۳]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، ص ۲۲۷، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
گاه نیز به برخی اتفاقات تاریخی توجه ویژه نشان داده است.
مثلاً، در جایی [۷۴]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، ص ۱۲۳ـ۱۲۹، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
با عنوان «فائدةٌ اتفاقیةٌ اعتباریةٌ» نوشته که سال ۷۱۰ در تاریخ مصر سالی استثنایی بوده است، زیرا در آن سال سلطان و قاضی و مفسر و واعظ و شیخ‌الشیوخ و محتسب و نظیر آنها، همه، درگذشته‌اند.
قرشی به نکات ادبی هم توجه داشته است، از جمله ذکر ضبطهای گوناگون یک لفظ [۷۵]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۲، ص ۴۱۵، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
و معنای واژه‌ها. [۷۶]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، ص ۷۹، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۷۷]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۲، ص ۱۸۳، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۷۸]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۳، ص۱۸۰ـ ۱۸۱، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۷۹]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۳، ص۲۳۳، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
گاهی هم کلمه‌ای را با تلفظ محلی آورده، مانند واژه «دِلِّی» که تلفظ دهلی است. [۸۰]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۳، ص ۴۱۹، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
۸ - توجه مؤلف به نکات کتاب‌شناختی در جواهرالمضیهعبدالقادر قرشی به نکات کتاب‌شناختی توجه نشان داده است، مانند توصیف تفصیلی پاره‌ای از کتابها، [۸۱]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، ص ۱۸۳ـ۱۸۴، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۸۲]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۳، ص ۴۲۶ـ ۴۲۸، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۸۳]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۳، ص۴۶۱ـ۴۶۲، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
تاریخدار بودن نسخه [۸۴]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۳، ص ۴۱۱، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
و خوب بودن آن [۸۵]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، ص ۳۳۸، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
و گزارش نسخه‌هایی که دیده بوده است. [۸۶]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۳، ص ۴۱۱، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
وی گاهی اطلاعات نادری در باره برخی کتابها به دست داده، مثلاً گفته که ابوجعفر بخاری، انساب‌الاشراف بَلاذُری و برخی دیگر از کتب نفیس را، که در عراق نبوده، به آنجا آورده است. [۸۷]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۳، ص ۴۵، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
۹ - توجه مؤلف به کتابهای مهم حدیثی و فقهی حنفیانقرشی همچنین به کتابهای مهم حدیثی و فقهی حنفیان توجه ویژه داشته و در جای‌جای کتاب از آنها نقل قول نموده و نام کسانی را که آنها را خوانده یا تدریس یا حفظ کرده‌اند آورده است، از جمله القُنْیه، اثر مختاربن محمود زاهدی [۸۸]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۵، ص ۶۴۲، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
الهدایه، اثر مَرْغینانی [۸۹]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۵، ص ۶۳۴، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۹۰]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۵، ص۶۵۸، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
الجامع الکبیر [۹۱]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۵، ص ۶۲۲، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۹۲]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۵، ص۶۳۰ ـ ۶۳۱، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
و الجامع الصَغیر [۹۳]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۵، ص ۶۲۱، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۹۴]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۵، ص۶۳۰، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
و المختصر، اثر احمدبن محمد قُدوری. [۹۵]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۵، ص ۶۳۲ـ۶۳۳، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۹۶]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۵، ص۶۴۸، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
پاره‌ای نکات مربوط به تاریخ فقه، از جمله احیای اصول فقه به دست عِمادی کَرْدری، [۹۷]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۳، ص ۲۲۹ـ۲۳۰، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
سلسله سند فقهی سَروجی (متوفی ۷۱۰) تا ابوحنیفه (ج ۱، ص ۱۲۵ـ۱۲۶)، کتابهای درسی حنفیان [۹۸]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، ص ۷۴، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
و نیز پاره‌ای مسائل کلامی [۹۹]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، ص ۸۶، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۱۰۰]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، ص۴۵۳ ـ ۴۵۴، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
در این کتاب جالب توجه است.
نکاتی که به تمدن آن دوره و پیش از آن مربوط است نیز در الجواهر المضیه چشمگیر است، از جمله معرفی مساجد، [۱۰۱]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۵، ص ۵۹۸ ـ۵۹۹، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
مدارس، [۱۰۲]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۵، ص ۵۹۳ ـ۵۹۷، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
مقبره‌ها [۱۰۳]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۵، ص۶۰۰ـ۶۰۱، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
و خانقاهها. [۱۰۴]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۵، ص۵۷۲، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
همچنین از کتاب می‌توان پراکندگی جغرافیایی حنفیان و مذهب حنفی را به دست‌آورد. [۱۰۵]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، ج ۵، فهرست امکنه، ص ۵۵۷ ـ۶۰۶، برای نمونه این پراكندگی جغرافیایی رجوع کنید به،ج۱، ص ۵ ـ۹، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
از دیگر ویژگیهای الجواهر المضیه، تفکیک و تعیین هویت برخی عالمان حنفی و شافعی همنام یا عالمان دارای لقب یا نسبت مشترک، [۱۰۶]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۴، ص ۵۷۷ ـ۵۸۳، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
توضیحات راه‌گشا در باره شماری از افراد یاد شده در متون فقهی [۱۰۷]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۴، ص ۵۸۷ـ ۵۸۸، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
و تفکیک آثار حنفی همنام با دیگر مذاهب اهل سنّت است. [۱۰۸]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۴، ص ۵۸۹ ـ۵۹۱، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
قرشی همه‌جا صرفاً ناقل نیست و گاه مطالب را نقد کرده [۱۰۹]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، ص ۱۷۵، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۱۱۰]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۲، ص ۵۹۰، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۱۱۱]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۳، ص ۷۱، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۱۱۲]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۴، ص ۹۲ـ۹۳، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
و در پاره‌ای از موارد، تردید روا داشته است. [۱۱۳]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، ص ۹۳، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۱۱۴]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۲، ص ۳۷۱، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۱۱۵]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۳، ص ۴۲۳، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
در کتاب الجامع، [۱۱۶]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۴، ص ۵۲۵ ـ ۶۰۵، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
که بخش پایانی الجواهر المضی‌هاست، نیز نکات درخور توجهی آمده است، از جمله مطالبی در باره تعریف صحابی و مصادیق مهم آن، [۱۱۷]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۴، ص ۵۲۷ ـ۵۲، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۱۱۸]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۴، ص۵۳۱-۵۳۳، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
نخستین کسی که اسلام آورد، [۱۱۹]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۴، ص ۵۲۹ـ۵۴۰، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
بیان مراد از «عَبادِلَه» (جمعِ عبداللّه) در کتابهای فقهی حنفی، [۱۲۰]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۴، ص۵۳۱، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
تابعین، [۱۲۱]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۴، ص۵۴۱ ـ ۵۴۲، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
پیشوایان چهار مذهب فقهی اهل سنّت، [۱۲۲]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۴، ص ۵۴۴، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
صاحبان کتب سِتّه، [۱۲۳]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۴، ص ۵۴۷ ـ ۵۴۸، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
فقهای سبعه، [۱۲۴]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۴، ص ۵۴۸ـ۵۵۰، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
قرّاءِ سبعه، [۱۲۵]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۴، ص۵۵۰ـ ۵۵۱، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
پاره‌ای اطلاعات عمومی تاریخی در باره خلفا [۱۲۶]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۴، ص ۵۵۲ـ۵۵۴، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
و برخی فواید حدیثی. [۱۲۷]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۴، ص ۵۶۰ ـ۵۶۲، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
قرشی در ابتدای الجواهر المضیه به تفصیل منابع آن را معرفی نکرده و تنها به برخی از آنها، مانند تاریخ نیشابور (اثر حاکم نیشابوری) و نیز منابع تاریخی و اطلاعات شفاهی اشاره نموده [۱۲۸]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه،ج ۱، ص۱۰، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳
، اما در جای‌جای کتاب، به تفاریق، و بیشتر با آوردن نام مؤلفان از منابع خود یاد کرده است.
مصحح الجواهر المضیه، عبدالفتاح محمدحلو، در مقدمه [۱۲۹]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، ص ۶۱ـ۷۴، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
عمده منابع مورد استفاده عبدالقادر را، که خود به آنها تصریح کرده، آورده که مشتمل است بر ۱۶۸ منبعِ تاریخی عام، تاریخ‌نگاری محلی، مشیخه‌ها، انساب، شرححالها و نیز کتابهای فقهی و حدیثی و کلامی و تفسیری می‌باشد. [۱۳۰]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه،ج ۵، ذیل نام افراد و کتابها، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
۱۰ - منابع جواهرالمضیهعبدالقادر از منابع دیگری هم بدون ذکر نام آنها استفاده کرده است. [۱۳۱]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، مقدمه حلو، ص ۷۴، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
وی همچنین به دیده‌ها و شنیده‌های خود، [۱۳۲]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، ص ۳۱۴ـ ۳۱۵، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۱۳۳]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۲، ص ۵۲۲، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۱۳۴]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۵۸۲ ـ۵۸۳، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۱۳۵]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۳، ص ۳۵۲، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۱۳۶]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۳، ص۳۸۳، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
خواب و رؤیا، [۱۳۷]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، ص ۳۹ ـ ۴۰، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
دستخط علما [۱۳۸]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۲، ص ۱۶، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۱۳۹]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۲، ص ۵۶۵، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۱۴۰]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۳، ص ۵۰۱، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
و یادداشتهای سابق خود [۱۴۱]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، ص ۴۲۳، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۱۴۲]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۲، ص ۳۷۱، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
استناد کرده و با این همه، در پاره‌ای موارد هیچ‌گونه مأخذی ذکر ننموده است [۱۴۳]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه،ج ۲، ص ۶۷۶ـ۶۷، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳ .
[۱۴۴]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه،ج۲، ص۶۸۰، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۱۴۵]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۳، ص ۳۸۶ـ۳۸۷، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
با توجه به تعداد نقل قول‌ها از سمعانی در الجواهر المضیه، می‌توان گفت کتاب سمعانی مهم‌ترین منبع عبدالقادر بوده [۱۴۶]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۵، ص ۲۹۳ـ۲۹۴، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
و سپس از آثار ابن‌نجّار، [۱۴۷]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۵، ص ۴۵۲، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
ذهبی، [۱۴۸]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۵، ص ۴۱۸، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
خطیب بغدادی، [۱۴۹]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۵، ص ۶۶ـ۶۷، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
حاکم نیشابوری، [۱۵۰]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۵، ص ۴۳۶، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
ابومحمد مُنذِری، [۱۵۱]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۵، ص ۲۹۱، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
عبدالغافر فارسی [۱۵۲]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۵، ص ۲۹۱، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
و ابوسعد ادریسی استرآبادی [۱۵۳]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۵، ص ۲۸۶، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
بیشترین بهره را برده است.
۱۱ - تصحیحات و تلخیصات اعمال شده در جواهرالمضیهالجواهرالمضیه، با همه ارزش خود، اشتباهاتی دارد مثلاً، برخی عالمانِ مذاهبِ دیگر، حنفی تلقی شده‌اند. [۱۵۴]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، همان مقدمه، ص ۷۷ـ ۷۸، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
حاجی‌خلیفه [۱۵۵]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه،ج ۱، ستون ۶۱۶ـ ۶۱۷، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
آن را مشتمل بر خطاهای بسیار و تصحیف دانسته است.
مصحح کتاب، با رد این ادعا، [۱۵۶]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، همان مقدمه، ص ۷۸ـ۷۹، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
خود پاره‌ای از کاستیهای الجواهر المضیه را برشمرده است. [۱۵۷]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، مقدمه، ص ۷۹ـ ۸۳، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
محمد بن محمد ثقفی حلبی، مشهور به ابن‌شِحْنه (متوفی ۸۹۰)، بر الجواهرالمضیه حاشیه نوشته است. [۱۵۸]
حاجی خلیفه،ج ۱، ستون ۶۲۷.
[۱۵۹]
حاجی خلیفه،ج ۲، ستون ۱۰۹۹.
برخی نیز الجواهر المضیه را تلخیص کرده‌اند، از جمله ابراهیم‌بن محمد حلبی متوفی ۹۵۶. [۱۶۰]
حاجی خلیفه، ج ۱، ستون ۶۱۷.
[۱۶۱]
حاجی خلیفه، ج۲، ستون ۱۰۹۸،.
گفتنی است ابن‌حجر عسقلانی به مناسبتِ نقل مطالبی از الجواهر المُضیه، با توجه به محتوای کتاب، آن را طبقات الحنفیه نامیده است ( [۱۶۲]
ابن‌حجر عسقلانی، الدرر الکامنه فی اعیان المائه الثامنه،ج ۳، ص ۶، چاپ محمد سیدجادالحق، قاهره ۱۳۸۵/۱۹۶۶.
[۱۶۳]
ابن‌حجر ابن‌حجر عسقلانی، المجمع المؤسس للمعجم‌المفهرس،ج ۲، ص ۶۲۱، چاپ یوسف عبدالرحمان مرعشلی، بیروت ۱۴۱۳ـ ۱۴۱۵/ ۱۹۹۲ـ۱۹۹۴.
پس از عبدالقادر قرشی، مؤلفانِ طبقات حنفیان عمدتاً به الجواهر المضیه استناد کرده و احیاناً به استدراک و اصلاح مطالب آن پرداخته‌اند، از جمله قاسم‌بن قُطْلوبُغا (متوفی ۸۷۹) در کتاب تاج‌التراجم و تقی‌الدین تمیمی (متوفی ۱۰۰۵) در الطبقات السنیه فی تراجم الحنفیه. ۱۲ - مراحل چاپ جواهرالمضیهالجواهرالمضیه نخستین بار در ۱۳۳۲ در حیدرآبادِ دکن، در دو جلد، به‌چاپ رسید که آکنده از تصحیف و تحریف و خطاست. [۱۶۴]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه،ج ۱، مقدمه، ص ۷۹ـ ۸۳، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۱۶۵]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، ص ۴۶، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۱۶۶]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج ۱، ۸۳ ـ۸۴، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
چاپ معتبر این کتاب در ۱۳۹۸ـ ۱۴۰۸ در ریاض، به‌اهتمام عبدالفتاح محمد حلو، بر پایه سه نسخه خطی در پنج جلد صورت گرفته است. جلد پنجم این چاپ، نمایه سودمندی از مجموع مطالب متن کتاب است. ۱۳ - فهرست منابع(۱) ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/۱۹۹۳. (۲) ابن‌تغری بردی، المنهل الصافی، ج ۷، چاپ محمد محمدامین، (قاهره (۱۹۹۴. (۳) ابن‌حجر عسقلانی، انباء الغمر بأبناء العمر، حیدرآباد، دکن ۱۳۸۷ـ ۱۳۹۶/ ۱۹۶۷ـ ۱۹۷۶. ۴- ابن‌حجر عسقلانی، الدرر الکامنه فی اعیان المائه الثامنه، چاپ محمد سیدجادالحق، قاهره ۱۳۸۵/۱۹۶۶؛ (۵) ابن‌حجر عسقلانی، المجمع المؤسس للمعجم‌المفهرس، چاپ یوسف عبدالرحمان مرعشلی، بیروت ۱۴۱۳ـ ۱۴۱۵/ ۱۹۹۲ـ۱۹۹۴. (۶) تقی‌الدین‌بن عبدالقادر تمیمی، الطبقات السنیه فی تراجم الحنفیه، ج ۱، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۷) حاجی خلیفه. (۸) محمدبن عبدالرحمان سخاوی، الاعلان بالتوبیخ لمن ذم ّالتاریخ، چاپ فرانتس روزنتال، بیروت) بی‌تا) ۱۴ - پانویس
۱۵ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جواهر المضیه»، شماره۵۱۶۷. |