ایلهاَیْلَه بندری باستانی در کنار دریای سرخ و نزدیک خلیج عقبه ، زیستگاه اصحاب سبت است ۱ - معرفی ایلهاَیله در زبان عبری به معنای درختان است. [۱]
قاموس کتاب مقدس، ص۱۴۲.
برخی منابع تاریخی آن را نام شهری میان یَنْبُع و مصر ، یا روستایی میان مَدْیَن و کوه طور دانسته‌اند [۳]
معجم البلدان، ج۴، ص۴۸.
؛ ولی بنابر قول مشهور شهری است از نواحی شام که در کنار دریای قُلْزُم (سرخ)، نزدیک خلیج عَقَبه میان مصر و شام واقع شده [۴]
معجم‌البلدان، ج۱، ص۲۰۶.
[۶]
معجم‌البلدان، ج۲، ص۴۸.
[۷]
معجم‌البلدان، ج۲، ص ۶۹.
[۸]
معجم ما استعجم، ج۱، ص۲۰۰.
و امروزه به نام ایلات معروف است. [۹]
نمونه، ج۶، ص۴۱۸.
برخی آن را منسوب به دختر مَدْیَن‌بن ابراهیم (علیه‌السلام) دانسته‌اند. [۱۰]
معجم البلدان، ج۱، ص۲۹۲.
[۱۱]
معجم ما استعجم، ج۱، ص۲۰۰.
در عهد عتیق چندین بار از ایلا (Ila) یا ایلت (Elath) یا ایلوت (Eloth) نام برده شده است که در ساحل شرقی دریای قُلزُم واقع بوده و اسرائیلیان هنگام خروج از مصر از این شهر گذشته‌اند و حضرت داود (علیه‌السلام) آن را مسخر کرده و در زمان حضرت سلیمان (علیه‌السلام) آباد شده است. [۱۲]
قاموس کتاب مقدس، ص۱۴۲.
[۱۳]
اعلام قرآن، ص۱۴۴.
در قرآن کریم، لفظ اَیله به‌طور صریح نیامده؛ اما در برخی آیات به ماجراهای مربوط به آن اشاراتی شده است. ۲ - موقعیت تاریخی و جغرافیاییایله از شهرها و بنادر باستانی فلسطین و در دوره‌های گوناگون تاریخی از مراکز مهم تلاقی راههای تجاری مصر ، شام ، عراق و عربستان بوده است. این شهر سالیانی چند تحت فرمان حاکمان یونانی مصر بود و کانون ارتباط تجاری نبطیان به شمار می‌رفت. در سال ۱۰۶ میلادی و پس از پایان حاکمیت نبطیان، رومیان بر آن‌جا مستولی شدند. نخستین ارتباط ایله با مسلمانان در سال ۹ قمری اتفاق افتاد. [۱۹]
الموسوعة‌الذهبیه، ج۶، ص۲۸۳-۲۸۴.
[۲۰]
دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۰، ص۷۱۱.
در این سال وقتی پیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در تبوک بود یوحنا‌بن رؤبه اسقف ایله به شرط پرداخت جزیه و تسهیل عبور مسلمانان از شهر، پیمان صلحی را با آن حضرت امضا کرد. [۲۱]
فتوح البلدان، ص۷۱.
[۲۲]
التنبیه والاشراف، ص۲۳۶.
در دوره جنگهای صلیبی ، آسیبهای فراوانی به شهر ایله وارد شد. در سال ۵۶۵ قمری (۱۱۷۰ میلادی) صلاح الدین ایوبی ، آن را از صلیبیها بازپس گرفت و ضمیمه مصر کرد. ایله در سالهای ۱۳۳۵ تا ۱۳۴۳ قمری (۱۹۱۷ ۱۹۲۵ میلادی) جزئی از سرزمین حجاز به شمار می‌آمد؛ اما از آن پس به اردن منضم شد و سرانجام در سال ۱۹۵۶ میلادی اسرائیل آن را اشغال کرد. ویرانه‌های این شهر باستانی در گوشه غربی خلیج عقبه و در یک کیلومتری شمال بندر عقبه ( اردن ) قرار دارد. [۲۴]
دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۰، ص۷۱۱.
۳ - یادکردهای اَیله در تفاسیردر مورد ساکنان سرزمین ایله، برخی، اصحاب سبت و برخی دیگر نیز اصحاب ایکه را نام برده‌اند. گروهی از مورخان و مفسران نیز آن‌ها را بخشی از قوم ثمود پنداشته‌اند که بر اثر همجواری با بنی‌اسرائیل به دین یهود گرویده‌اند [۲۵]
تفسیر قمی، ج۱، ص۲۷۱.
؛ اما بیش‌تر مفسران نخستین و متأخر، اصحاب سبت را جزو ساکنان ایله برشمرده‌اند. [۲۷]
جامع البیان، مج ۶، ج۹، ص۱۲۲.
[۲۸]
تفسیر قرطبی، ج۷، ص۱۹۴.
[۲۹]
تفسیر ابن کثیر، ج۲، ص۲۶۷.
این قوم در عصر پیامبری حضرت داود (علیه‌السلام) بوده [۳۰]
کشف الاسرار، ج۱، ص۲۲۳.
و بر اساس آیه ۶۵ بقره خداوند به قوم موسوم به اصحاب سبت فرمان داده بود که روز شنبه را تعطیل کرده، به عبادت بپردازند؛ اما آن‌ها از فرمان الهی تعدی کردند و ازاین‌رو خداوند چهره انسانی آنان را به صورت حیوان ( بوزینه ) دگرگون ساخت [۳۲]
جامع‌البیان، مج۱، ج۱، ص۴۷۱.
[۳۶]
مجمع‌البیان،ج۴، ص۷۵۶.
:«و لَقَد عَلِمتُمُ الَّذینَ اعتَدَوا مِنکُم فِی السَّبتِ فَقُلنا لَهُم کونوا قِرَدَةً خسِین». آیات ۱۶۳- ۱۶۶ اعراف نیز به همین مضمون آمده است. بنا به روایتی از امام باقر (علیه‌السلام) نیز مسخ شدگان بنی‌اسرائیل ، اهل ایله سرزمینی در ساحل دریا بودند. [۳۸]
تفسیر قمی، ج۱، ص۲۷۱.
[۳۹]
تفسیر عیاشی، ج۲، ص۱۶۶.
در آیه ۷۸ مائده نیز همین جریان آمده است که از امام باقر (علیه‌السلام) روایت شده: حضرت داود (علیه‌السلام) اهالی شهر ایله را نفرین کرد...:«لُعِنَ الَّذینَ کَفَروا مِن بَنی اِسرءیلَ عَلی لِسانِ داوودَ...». [۴۲]
الکافی، ج۸، ص۲۰۰.
[۴۳]
مجمع‌البیان، ج۳، ص۳۵۷.
[۴۴]
البرهان، ج۲، ص۳۴۳.
از طرق اهل‌سنت نیز این روایت از مجاهد و قتاده و دیگران نقل شده‌است. [۴۵]
کشف‌الاسرار، ج۳، ص۱۹۷.
[۴۶]
الکشاف، ج۱، ص۶۶۶.
[۴۷]
التفسیرالکبیر، ج۱۲، ص۶۳.
در تفسیر آیه ۷۷ کهف نیز که به داستان حضرت خضر و موسی (علیهماالسلام) می‌پردازد به قریه ایله اشاره‌ای شده است؛ هنگامی که آن‌ها به قریه‌ای رسیدند و از اهل آن غذا خواستند آن‌ها از مهمان کردنشان خودداری کردند...:«فَانطَلَقا حَتّی اِذا اَتَیا اَهلَ قَریَة...». برخی مراد از قریه را همان شهر ایله دانسته‌اند [۴۹]
جامع‌البیان، مج۹، ج۱۵، ص۲۸۸.
[۵۰]
کشف‌الاسرار، ج۵، ص۷۲۲.
[۵۱]
مجمع‌البیان، ج۶، ص۷۵۱.
برخی، دو واژه ایله و ایکه را، هم معنا و نام یک محل شمرده‌اند که در نتیجه مردم ایله همان اصحاب ایکه خواهند بود. [۵۲]
تفسیر قمی، ج۱، ص۲۴۴.
[۵۳]
المیزان، ج۸، ص۲۹۳-۲۹۴.
چون قریه ایله نزدیک به مدین است و در لغت عبری معنای اصلی ایله، درختان بوده و این نام به صورتهای گوناگون نیز آمده است [۵۵]
اعلام قرآن، ص۱۴۴.
و از طرفی ایکه را اهل تفسیر و لغت به معنای درخت یا بیشه دانسته‌اند [۵۶]
مجمع البیان، ج۶، ص۵۲۷-۵۲۸ .
[۵۷]
لسان العرب، ج۱، ص۲۸۹.
(چرا که ساکنان ایکه در سرزمینی پر از باغ و درخت زندگی می‌کرده‌اند) می‌توان حدس زد که با ایله رابطه‌ای داشته باشد و اصحاب ایکه همان مردم ناحیه ایله باشند که دوران ترقی و انحطاط را پیاپی دیده‌اند. شایان یادآوری است که آیه ۸۵ و ۸۴ هود به روشنی می‌گوید که شعیب، پیامبر سرزمین یا قوم مدین (اصحاب ایکه) بوده است. سرزمین این قوم را در شبه جزیره سینا یا نزدیک آن و در حاشیه دریای قلزم دانسته‌اند. [۶۰]
مجمع البیان، ج۴، ص۶۸۸.
[۶۱]
اعلام قرآن، ص۱۴۳۱۴۴.
[۶۲]
اعلام قرآن، ص ۱۵۳-۱۵۴.
۴ - فهرست منابعاعلام قرآن؛ البرهان فی تفسیر القرآن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ تفسیر العیاشی؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن‌کثیر؛ تفسیر القمی؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیر نمونه؛ التنبیه و الاشراف؛ جامع‌البیان عن تأویل آی القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامی؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور؛ فتوح البلدان؛ قاموس کتاب مقدس؛ الکافی؛ الکامل فی التاریخ؛ الکشاف؛ کشف الاسرار و عدة الابرار؛ مجمع البحرین؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ معجم البلدان؛ معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع؛ المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام؛ الموسوعة الذهبیة للعلوم الاسلامیه؛ المیزان فی تفسیر القرآن. ۵ - پانویس
۶ - منبعمرکز دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «ایله». |