باعیناثاباعَیْناثا، شهر و روستایی کهن در شمال عراق می‌باشد. ۱ - بیوگرافیباعَیْناثا، شهر و روستایی کهن در شمال عراق می‌باشد. ۱.۱ - شهرشهر: باعیناثا شهریاز دیار ربیعه بود و در راه موصل به نصیبین قرار داشت و فاصله آن با موصل (در جنوب شرقی) ۱۳ فرسخ و با نصیبین (در شمال غربی) ۲۱ فرسخ بود. شهرهایی که بین موصل و نصیبین واقع بودند، عبارتند از بَلَد، باعیناثا، بَرقَعید، اَذرَمه و تل‌ّ فَراشه [۲]
قدامة بن جعفر، الخراج، ج۱، ص۲۱۴، همراه المسالک و الممالک ابن خردادبه، به کوشش دخویه، که مسافت میان این شهرها را با اندکی تفاوت یاد کرده است، لیدن، ۱۳۰۶ق/۱۸۸۹م.
[۳]
Le Strang G، The Lands of the Eastern Caliphate، London، ۱۹۶۶.
یعقوبی نیز باعیناثا را در یک منزلی نصیبین نوشته است. بنا به نوشته یک منبع سریانی، باعیناثا میان شَلْمَث و ده باشوش واقع بوده که یکی از اشراف عرب مسیحی به نام حُجَیر دیری در آن ساخته بوده است. با توجه به اینکه این نواحی در نزدیکی موصل قرار داشته‌اند، باعیناثای یاد شده نیز احتمالاً در حوالی موصل واقع بوده است؛ هرچند احتمال قرار گرفتن آن در مشرق موصل نیز می‌رود، به خصوص که شوش و عَقر حُمَیدیه که در نزدیکی آن ذکر شده‌اند، در مشرق موصل بوده‌اند [۵]
Hoffmann G، Ausz O ge aus syrischen Akten persischer M L rtyrer، ج۱، ص۲۲۴، Leipzig، ۱۸۸۰.
به گفته ابن حوقل باعیناثا حد (شرقی) استان (کوره) باعَربایا (ه م) در ناحیه موصل محسوب می‌شد. ابوتمام در شعر خود از «ارض باعیناثا» و برقعید یاد کرده است. [۷]
ابوتمام حبیب، دیوان، ج۱، ص۳۲۴، همراه با شرح خطیب تبریزی، به کوشش محمد عبده عزام، قاهره، ۱۹۵۷م.
به نوشته لسترنج، [۸]
Le Strang G، The Lands of the Eastern Caliphate، ج۱، ص ۹۹، London، ۱۹۶۶.
[۹]
Le Strang G، The Lands of the Eastern Caliphate، London، ۱۹۶۶.
وصفی که مقدسی از باعیناثا به دست داده، راجع به همین شهر است.۱.۱.۱ - وفور نعمتبه گفته مقدسی باعیناثا جایی خوش آب و هوا و خرم بود و دارای ۲۵ محله که بین این محله‌ها باغ‌ها و آب‌ها بود، به گونه‌ای که از لحاظ رفاه و ارزانی در عراق مانند نداشت. هم به گفته او باعیناثا از جهت وفور نعمت و ارزانی و میوه همسنگ با شهرهایی مانند قیساریه، خُجَنده، دینور و نوقان بود. ۱.۱.۲ - مرگ عجیف بن عنبسهدر ۲۲۳ق/۸۳۸م عُجَیف بن عَنبَسه از سرداران معتصم عباسی که با عباس بن مأمون بر ضد خلیفه توطئه کرده بود، گرفتار آمد و در همین باعیناثای موصل درگذشت و یا از رنج تشنگی جان داد و در تل باعیناثا مدفون شد. ۱.۱.۳ - والی بلاد ربیعهدر ۳۰۴ق/۹۱۶م نیز مونس مظفر (خادم)، سردار عباسیان به هنگام لشکرکشی به بلاد روم، ولایت‌ِ بخشی از بلاد ربیعه، یعنی بلد و باعیناثا و سنجار را به عثمان عنزی سپرد. ۱.۲ - روستاروستا: باعیناثا قریه بزرگ شهر مانندی بود که در شمال جزیره ابن عُمر قرار داشت. در کنار این قریه نهری بزرگ موسوم به باعیناثا جاری بود که از ساحل چپ دجله به این رود می‌ریخت. به نوشته علی بن مهدی کسروی، نهر باعیناثا در جنوب نهر یَرنی (یارنا) بود که آن نیز در حد جنوبی ارمینیه به دجله می‌ریخت [۱۸]
Le Strang G، The Lands of the Eastern Caliphate، ج۱، ص۹۹، London، ۱۹۶۶.
[۱۹]
Le Strang G، The Lands of the Eastern Caliphate، ج۱، ص۹۴-۹۳، London، ۱۹۶۶.
[۲۰]
Le Strang G، The Lands of the Eastern Caliphate، London، ۱۹۶۶.
در کتاب عجائب الاقالیم [۲۱]
سهراب، عجائب الاقالیم السبعة، ج۱، ص۱۲۶، به کوشش هانس فون مژیک، وین، ۱۳۴۷ق/۱۹۲۹م.
از نهری با نام باسانفا یاد شده که از میافارقین سرچشمه می‌گرفته، و در ۵ فرسخی شمال شرقی جزیره ابن عمر به دجله می‌ریخته است. لسترنج این نام را تحریف باعیناثا دانسته است [۲۲]
Le Strang G، The Lands of the Eastern Caliphate، ج۱، ص۹۳-۹۴، London، ۱۹۶۶.
به عقیده مارکوارت، [۲۳]
Markwart J، S O darmenien und die Tigrisquellen، ج۱، ص ۳۴۷، Wien، ۱۹۳۰.
نهر باعیناثا باید همان رودخانه دیر گلی باشد که از جنوب اَوا سرچشمه می‌گرفته، و میان فَنَک (در جزیره ابن عمر) و منصوریه به دجله می‌ریخته است.به گفته یاقوت باعیناثا باغ‌های بسیار داشت و جایی خرم بود. وی آن‌جا را از این جهت به دمشق تشبیه کرده است. ۲ - فهرست منابع(۱) ابن اثیر، الکامل. (۲) ابن حوقل محمد، صورة الارض، به کوشش کرامرس، لیدن، ۱۹۳۸م. (۳) ابن خردادبه عبیدالله، المسالک و الممالک، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۳۰۶ق/۱۸۸۹م. (۴) ابوتمام حبیب، دیوان، همراه با شرح خطیب تبریزی، به کوشش محمد عبده عزام، قاهره، ۱۹۵۷م. (۵) سهراب، عجائب الاقالیم السبعة، به کوشش هانس فون مژیک، وین، ۱۳۴۷ق/۱۹۲۹م. (۶) طبری، تاریخ. (۷) قدامة بن جعفر، «الخراج»، همراه المسالک و الممالک ابن خردادبه، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۳۰۶ق/۱۸۸۹م. (۸) مقدسی محمد، احسن التقاسیم، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۹۰۶م. (۹) یاقوت، بلدان. (۱۰) یعقوبی احمد، تاریخ، بیروت، دارصادر. (۱۱) Hoffmann G، Ausz O ge aus syrischen Akten persischer M L rtyrer، Leipzig، ۱۸۸۰. (۱۲) Le Strang G، The Lands of the Eastern Caliphate، London، ۱۹۶۶. (۱۳) Markwart J، S O darmenien und die Tigrisquellen، Wien، ۱۹۳۰. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۱، ص۴۳۷۳، برگرفته از مقاله «باعیناثا». |