بدع (مفردات‌نهج‌البلاغه)بدع (به کسر باء و سکون دال) ابتداع (به کسر الف)، بدیع (به فتح باء)، مبدع (به ضمّ میم و سکون باء)، مبتدع (به ضمّ میم) از مفردات نهج البلاغه، به معنای ایجاد ابتکار بدون سابقه‌ی قبلی و آفریدن بدون نقشه قبلی می‌باشد که حضرت علی (علیه‌السلام) توصیف کارهای خدای تعالی و در مقام دعا از این واژه استفاده نموده است. ۱ - مفهومشناسیبدع (به کسر باء و سکون دال) ابتداع (به کسر الف)، بدیع (به فتح باء)، مبدع (به ضمّ میم و سکون باء)، مبتدع (به ضمّ میم) به معنای ایجاد ابتکار بدون سابقه‌ی قبلی است. از این جهت باید دانست که هر ایجادی ابداع نیست؛ بلکه ابداع آن است که بدون سابقه و بدون پیروی از دیگران باشد. لذا راغب در مفردات آورده است: «الابداع انشاء صنعة بلا احتذاء و اقتداء.» و در اقرب الموارد آمده است: «بدعه بدعا: اخترعه لا علی مثال.» ۲ - کاربردهاآن حضرت (علیه‌السلام) در وصف حق تعالی فرموده است: «الذی ابتدع الخلق علی غیر مثال امتثله و لا مقدار احتذی علیه من خالق معبود کان قبله؛ خدایی که خلق را بدون نقشه‌ای که بر آن قیاس کند آفرید و بدون مقدار سابقی که از خالق معبودی پیش از او بوده، تقلید نماید خلق فرمود.» همچنین در مقام دعا می‌فرماید: «اللهم... فدلّنی علی مصالحی و خذ بقلبی الی مراشدی فلیس ذلک بنکر من هدایاتک و لا ببدع من کفایاتک؛ خدایا مرا به مصلحت‌هایم ارشاد فرما و قلبم را به رشدها و کمال‌هایم متوجه کن، این از هدایای تو ناشناخته نیست و چیز تازه‌ای از کفایات تو نیست (بلکه پیوسته از این الطاف کرده‌ای).» • «بدع» در اینجا به معنی چیز بی‌سابقه است. ۳ - پانویس
۴ - منبعقرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «بدع»، ص۱۱۸. |