بهارستانبهارستان یا روضه الاخیار و تحفه الابرار، کتابی در حکایات و اندرزهای اخلاقی به نثر ساده و مسجع آمیخته به نظم، نوشته عبدالرحمان جامی است. ۱ - معرفی کتاب بهارستانبهارستان یا روضه الاخیار و تحفه الابرار ، کتابی در حکایات و اندرزهای اخلاقی به نثر ساده و مسجع آمیخته به نظم ، نوشته عبدالرحمان جامی (۸۱۷ ـ ۸۹۸). مؤلف ، آن را برای تعلیم و تربیت فرزندش ، ضیاءالدّین یوسف ، تألیف و در ۸۹۲ به پادشاه تیموری ، سلطان حسین بایقرا (حک :۸۷۳ ـ۹۱۱)، تقدیم کرده است . این کتاب شامل مقدمه ، هشت روضه و خاتمه است ، و به شیوه گلستان سعدی تألیف شده است ؛ هشت روضه بهارستان ، به تقلید از هشت باب گلستان ، عبارت است از : ۱) ذکر حکایاتی درباره مشایخ صوفیه و برخی اسرار احوال آنان ؛ ۲) حکم و مواعظ ؛ ۳) اسرار حکومت و ذکر حکایاتی از شاهان ؛ ۴) بخشش و بخشندگان ؛ ۵) تقریر حال عشق و عاشقان ؛ ۶) مطایبات ؛ ۷) شعر و بیان احوال شاعران ؛ ۸) حکایاتی از زبان جانوران . ۲ - ویژگیهای بارز بهارستانویژگیهای بارز بهارستان عبارت است از : استشهاد به آیات قرآن کریم و احادیث و مأثورات دینی ، استناد به اشعار فارسی و عربی ، کاربرد لغات و اصطلاحات عرفانی ، لغات و ترکیبات فارسی و صنایع بدیعی ، و استفاده از امثال و حکم . عبارات کتاب ، جز در مواردی خاص ، ساده است و در میان آثار منثور مقامی شامخ دارد. بیشتر قسمتهای کتاب مشتمل بر مطالب اخلاقی و اندرزهای سودمند، و مطایباتِ آن متضمّن لطایف و ظرایف است و باب «شعر و بیان احوال شاعران » آن دارای فواید تاریخی و ادبی است و قطعات تاریخی آن به روشن شدن احوال شعرا و عرفا کمک می کند، هرچند مؤلف گاهی دچار اشتباهات تاریخی و لغزشهای ادبی شده و به استناد برخی از تذکره‌ها، مانند لباب الالباب عوفی ، مطالبی نقل کرده است که درست نمی‌نماید؛ از جمله حکایاتی درباره رودکی [۱]
عبدالرحمان بن احمد جامی ، بهارستان ،ص ۹۰ـ۹۱، چاپ اسماعیل حاکمی ، تهران ۱۳۶۷ ش
فردوسی [۲]
عبدالرحمان بن احمد جامی ، بهارستان ،ص ۹۳ـ ۹۵، چاپ اسماعیل حاکمی ، تهران ۱۳۶۷ ش
و چند شاعر دیگر.
۲.۱ - بهارستان متأثر گلستان سعدیجامی در نگارش بهارستان علاوه بر گلستان سعدی از کتابهای نویسندگان پیش از خود نیز متأثر بوده است . بهارستان در مقایسه با گلستان سخنان منظوم بیشتری دارد؛ نثر آن مسجع و در برخی موارد کمی متکلّفانه است ؛ اما در مجموع ، شیوه انشای بهارستان جامی از گلستان سعدی ، حتی در قسمتهایی که رنگ ادبی بیشتری دارد، ساده‌تر است ، و شاید یکی از دلایل آن اختصاص داشتن کتاب به فرزند مؤلف باشد. نثر بهارستان به پختگی و انسجام گلستان نیست و حجم آن بتقریب برابر حجم گلستان است ، اگرچه احتمالاً این امر تقلیدی آگاهانه نبوده و بیشتر به حجم آثاری از این نوع بر می‌گردد . جامی در خاتمه ، به شیوه سعدی ، مدعی است که ابیات و حکایات همه از خود اوست و نقل و اقتباس نیست ، اما کتابهای دیگری از قبیل المستجاد قاضی تنوخی و الفرج بعدالشده همو، و ترجمه فارسی آن به قلم دهستانی ، تواریخ معتبر فارسی و عربی ، تذکره‌ها و مانند اینها منابعی است که جامی در نگارش بهارستان بیش و کم از آنها متأثر بوده است . رویهم‌رفته جامی توانسته است شیوه نثرنویسان با ذوق پیشین را در دوران کم ذوقیهای معاصرانش دنبال کند. بهارستان همچون گلستان متن درسی بوده و چاپها و ترجمه‌های فراوانی از آن در ایران و خارج موجود است : از جمله چاپ ایران (تهران ۱۳۱۱ ش ، با مقدمه سیدمحمد طباطبائی). ( تهران ۱۳۶۷ ش ، به تصحیح اسماعیل حاکمی). ( ترکیه ،استانبول ۱۲۹۴، همراه با شرح شاکر افندی). ( اتریش، وین ۱۸۴۶ میلادی ، با ترجمه شلشتا وسرد به آلمانی). ( هندوستان ،لکهنو ۱۳۲۹؛ نول کشور، دهلی ـ تاریخ چاپ : نامعلوم). ( ترجمه کامل به انگلیسی ۱۸۸۷ میلادی). علاوه براینها شمعی ، شارح ترک ، در فاصله سالهای ۹۸۲ـ۹۸۷، شرحی بر بهارستان نوشته است . [۳]
کارل هرمان اته ، تاریخ ادبیات فارسی ، ترجمه با حواشی رضازاده شفق ،ص ۱۷۵ تهران ۱۳۵۱ ش
۳ - فرست منابع(۱) کارل هرمان اته ، تاریخ ادبیات فارسی ، ترجمه با حواشی رضازاده شفق ، تهران ۱۳۵۱ ش. (۲) ادوارد گرانویل براون ، تاریخ ادبی ایران : از سعدی تا جامی ، ترجمه با حواشی علی اصغر حکمت ، تهران ۱۳۵۷ ش. (۳) عبدالرحمان بن احمد جامی ، بهارستان ، چاپ اسماعیل حاکمی ، تهران ۱۳۶۷ ش. ۴ - پانویس
۵ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بَهارستان »، شماره۲۱۸۳. |