تدریج

---

تدریج یعنی انجام دادن کاری مرتبه به مرتبه و درجه به درجه واز آن به مناسبت در بابهای طهارت، صلات، زکات، جهاد، تجارت، نکاح و حدود سخن رفته است.

۱ - تدریج در طهارت

---

از راههای تطهیر آب قلیل نجس، استفاده از آب کُر است. در تطهیر با آب کُر، شرایطی ذکر شده، از جمله ـ بنابر نظر برخی ـ ریختن آب کُر بر آب قلیل به صورت دفعی نه تدریجی. در مقابل، برخی ریختن تدریجی (با آهستگی و نه القای دفعی) را نیز کافی دانسته‏اند.

۲ - تدریج در صلات

---

بنابر قول مشهور در نماز جماعت نباید جایگاه امام بلندتر از مکان مأموم باشد؛ لیکن در زمین هموار دارای شیب که بلندی در آن، حالت تدریجی دارد نه دفعی، مانعی نیست. البتّه شیب باید در حدّی باشد که با همواری زمین منافات نداشته باشد.

۳ - تدرج در زکات

---

از مصارف زکات، ادای دین مدیون است؛ لیکن نسبت به بدهکاری که شغلی دارد و می‏تواند به تدریج بدهی خود را بپردازد، اختلاف شده که آیا پرداخت زکات به چنین فردی جایز است و یا ـ در صورت امکانِ مهلت گرفتن از طلبکاران یا قرض کردن از دیگران برای ادای دین ـ جایز نیست؟

۴ - تدریج درجهاد

---

در هریک از مراتب امر به معروف و ن هی از منکر (انکار قلبی به اظهار کراهت از عمل، انکار زبانی و انکار با ایراد ضرب و جرح) باید به ترتیب و تدریج از مرتبه ساده و ملایم‏تر به مرتبه شدیدتر پیش رفت. از این‏رو، اگر کسی می‏تواند با زبان از منکر جلوگیری کند، جلوگیری از آن با دست و اقدام فیزیکی جایز نیست

۵ - تدریج درتجارت

---

اگر شخص ناگزیر از فرمانبری حاکم جائر باشد، در تنفیذ و اجرای دستورهای او، رعایت تدریج از ساده به شدید و از پایین به بالا ـ واجب است.

۶ - تدریج در نکاح

---

آیا مراتب تأدیب همسر ناشزه(نصیحت کردن، پشت کردن در رختخواب یا جدا کردن رختخواب و
ایراد ضرب بدون ایجاد کبودی و جرح) به نحو تخییر است یا همچون مراتب امر به معروف و نهی از منکر به نحو ترتیب و تدریج از مرتبه ساده و ملایم به مرتبه شدید؟ مسئله اختلافی است.

۷ - تدریج در حدود

---

مراتب دفاع از خود یا خانواده و یا مال همچون مراتب امر به معروف و نهی از منکر، تدریجی و مرحله‏ای است. بنابر این اگر شخص متعرّض با داد و فریاد عقب نشینی می‏کند، به همان حد باید اکتفا کرد. در فرض کفایت مرتبه ملایم‏تر، اِعمال مرتبه شدیدتر موجب ضمان خواهد بود. هرچند برخی در وجوب تدریج مناقشه کرده‏اند.

۸ - پانویس

---