تیماللهتَیْمُ اللّه (یا تیم اللات)، قبیله عرب عدنانی در شمال جزیرة العرب است. ۱ - قبایل ثعلبهتیم اللّه یکی از قبایل ثَعلَبه و ثعلبه هسته مرکزی بَکربن وائل است. دیگر قبایل ثعلبه عبارت‌اند از: بنی شیبان ، ذُهْل و قیس . ۲ - نسب و نامنسب این قبیله به تیم اللّه (نام دیگر او: عائذ) بن ثَعلَبة بن عُکابة بن صعب بن علی بن بکربن وائل می‌رسد. [۱]
قاسم بن سلام ابوعبید، کتاب النّسب، ج۱، ص۳۴۶ـ۳۴۷، چاپ مریم محمد خیرالدرع، بیروت ۱۴۱۰/ ۱۹۸۹.
[۲]
ابن قتیبه، المعارف، ج۱، ص۹۲ـ ۹۸، چاپ ثروت عکاشه، قاهره ۱۹۶۰.
[۳]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۱، ص۴۹۷.
[۴]
احمدبن علی قلقشندی، نهایة الارب فی معرفة انساب العرب، ج۱، ص۱۷۹، بیروت ۱۴۰۵/ ۱۹۸۴.
نام این قبیله در برخی منابع تَیْم اللات ذکر شده است و به احتمال بسیار، مسیحیان و مسلمانان « اللات » را به « اللّه » تبدیل کرده اند. [۵]
د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه
به روایت ابن کلبی، تیم اللّه بن ثعلبه در واقع، حنظلة بن مالک بن زید مناة بن تمیم است که مادرش وی را در کودکی با خواهرزاده خود عوض کرد. [۶]
ابن کلبی، جمهرة النّسب لابن الکلبی، ج۲، ص۱۹۴، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق.
[۷]
قاسم بن سلام ابوعبید، کتاب النّسب، ج۱، ص۳۴۷، چاپ مریم محمد خیرالدرع، بیروت ۱۴۱۰/ ۱۹۸۹.
[۸]
احمدبن علی قلقشندی، نهایة الارب فی معرفة انساب العرب، ج۱، ص۱۸۲، بیروت ۱۴۰۵/ ۱۹۸۴.
۳ - منسوبین قبیلهافراد قبیله تیم اللّه، تَیْمُلِیّ یا تَیْمَلیّ یا تَیْمی خوانده می‌شدند. [۹]
ابن ماکولا، الاکمال، ج۱، ص۵۴۱، چاپ عبدالرحمان بن یحیی معلمی یمانی، حیدرآباد دکن ۱۳۸۱ـ۱۳۸۶.
[۱۰]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۱، ص۴۹۸.
درباره شمار پسران تیم اللّه، در منابع اختلاف وجود دارد؛ بنا بر آثار نسب شناسان و مورخان، نامِ ده تن از ایشان عبارت است از: حارث، مالک، عبداللّه، حاطبه، زِمّان، عَدی، عامر، ذُهل، هِلال و مازِن. [۱۱]
ابن کلبی، جمهرة النّسب لابن الکلبی، ج۲، ص۲۳۴، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق.
[۱۲]
ابن قتیبه، المعارف، ج۱، ص۹۸، چاپ ثروت عکاشه، قاهره ۱۹۶۰.
[۱۳]
ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ج۱، ص۳۱۵، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره (۱۳۸۲/ ۱۹۶۲).
۴ - اتحادیه لهازماختلافهای قبیله ای سبب شد که قبایل تیم اللّه، قیس بن ثَعلبه، عَنزة بن ربیعه و عِجْل بن لُجَیم اتحادیة لَهازِم را تشکیل دهند تا مغلوب قبیله بنی شیبان نشوند. [۱۴]
ابن قتیبه، المعارف، ج۱، ص۹۸، چاپ ثروت عکاشه، قاهره ۱۹۶۰.
[۱۵]
ابن عبدربّه، العقد الفرید، ج۳، ص۳۲۸، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۰۸ـ ۱۴۱۱/ ۱۹۸۸ـ۱۹۹۰.
قبیله تیم اللّه در برخی از جنگهای عصر جاهلی مانند جَدود، نِباج، ثَیْتَل، وَقیط، شِباک و ذات الاَثْل شرکت داشته است. [۱۶]
معمربن مثنّی ابوعبیده، کتاب ایام العرب قبل الاسلام، ج۲، ص۴۰۹، چاپ عادل جاسم بیاتی، بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
[۱۷]
معمربن مثنّی ابوعبیده، کتاب ایام العرب قبل الاسلام، ج۲، ص۴۱۸، چاپ عادل جاسم بیاتی، بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
[۱۸]
معمربن مثنّی ابوعبیده، کتاب ایام العرب قبل الاسلام، ج۲، ص۴۲۲، چاپ عادل جاسم بیاتی، بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
[۱۹]
معمربن مثنّی ابوعبیده، کتاب ایام العرب قبل الاسلام، ج۲، ص۴۲۹، چاپ عادل جاسم بیاتی، بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
[۲۰]
۲۲۸، محمداحمد جادالمولی، ج۱، ص۲۲۶، علی محمد بجاوی، و محمد ابوالفضل ابراهیم، ایّام العرب فی الجاهلیّة، بیروت ۱۴۰۸/ ۱۹۸۸.
[۲۱]
یاقوت حموی، معجم البلدان، ذیل «الاَثـْل».
۵ - دین و آیینظاهراً این قبیله مانند دیگر قبایل بکربن وائل، مسیحی بوده اند. به نوشته طبری در سال دوازدهم هجرت ، گروهی از آنان همراه مسیحیان بنی عِجْل و اَعراب قبیله ضَبیعه ساکنان عرب حیره در کنار ایرانیان با سپاه مسلمانان، به فرماندهی خالدبن ولید، جنگیدند و شکست خوردند. [۲۲]
طبری، تاریخ (بیروت)، ج۳، ص۳۵۵.
به رغم منابع کهنِ تاریخی و فتوح، برخی از پژوهشگران معاصر از شرکت تیم اللّه در فتوحات سخن گفته اند [۲۳]
د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه
و ظاهراً اینان قبایل بزرگتر بکربن وائل را با شاخه های آن، از جمله تیم اللّه، یکسان دانسته و شرکت این قبایل را در فتوحات به تیم اللّه نیز نسبت داده اند. ۶ - مشاهیربرخی از مشاهیر قبیله تیم اللّه عبارت‌اند از: لسان الحُمَّره، شاعر اواخر دوره جاهلی و اوایل اسلام ؛ پسرش عبداللّه، از نسب شناسان نامی عرب در صدر اسلام ؛ اوس بن ثعلبه (زنده در ۶۴)، صاحب قصر معروفِ اوس در بصره و والی خراسان ؛ ابوالطیب محمدبن حسین تَیمَلی نخّاس، محدّث کوفی (متوفی ۳۸۷) و هشام بن محمد تیملی کوفی (متوفی ۴۳۲) از استادان ابن خطیبِ مورخ. [۲۴]
ابن کلبی، جمهرة النّسب لابن الکلبی، ج۲، ص۲۴۶، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق.
[۲۵]
قاسم بن سلام ابوعبید، کتاب النّسب، ج۱، ص۳۵۰ـ۳۵۱، چاپ مریم محمد خیرالدرع، بیروت ۱۴۱۰/ ۱۹۸۹.
[۲۶]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۱، ص۴۹۹ـ۵۰۰.
گروهی از خواص دربار نعمان بن امرؤالقیس، پادشاه حیره (جلوس ر ۴۰۳ میلادی)، نیز از قبیله تیم اللّه بوده اند. [۲۷]
محمود شکری آلوسی، بلوغ الارب فی معرفة احوال العرب، ج۲، ص۱۷۶، چاپ محمد بهجة اثری، بیروت ۱۳۱۴.
۷ - بقایااز این قبیله در قرنهای بعدی اطلاعات مستندی در دسترس نیست. در اواخر قرن سیزدهم گروههایی از نسل تیم اللّه در کنار رود دجله در عراق زندگی می‌کرده اند، اما دقیقاً مشخص نیست که این تیم اللّه با قبیله تیم اللّه بن ثعلبه یکی بوده باشد [۲۸]
مهدی حسینی قزوینی، اسماءالقبائل و انسابها، ج۱، ص۵۵، چاپ کامل سلمان جبوری، بیروت ۱۴۲۰/ ۲۰۰۰.
زیرا علاوه بر اخلاف تیم اللّه بن ثعلبه، قبایل دیگری نیز به همین نام وجود داشته اند، از جمله تیم اللات از قبایل عدنانی ضَبَّه، [۲۹]
ابن قتیبه، المعارف، ج۱، ص۱۱۴، چاپ ثروت عکاشه، قاهره ۱۹۶۰.
[۳۰]
احمدبن علی قلقشندی، نهایة الارب فی معرفة انساب العرب، ج۱، ص۱۸۰، بیروت ۱۴۰۵/ ۱۹۸۴.
و دو قبیله در جنوب جزیرة العرب منتسب به تیم اللّه بن ثعلبة خزرجی قحطانی معروف به النجّار [۳۱]
ابن درید، کتاب الاشتقاق، ج۱، ص۴۴۸، چاپ عبدالسلام محمدهارون، بغداد ۱۳۹۹/ ۱۹۷۹.
[۳۲]
ابن مغربی، کتاب الایناس بعلم الانساب، ج۱، ص۴۲، چاپ ابراهیم أبیاری، بیروت ۱۴۰۰/۱۹۸۰.
و تیم اللّه بن نَمربن قاسط قحطانی. [۳۳]
قاسم بن سلام ابوعبید، کتاب النّسب، ج۱، ص۳۵۷، چاپ مریم محمد خیرالدرع، بیروت ۱۴۱۰/ ۱۹۸۹.
[۳۴]
احمدبن علی قلقشندی، نهایة الارب فی معرفة انساب العرب، ج۱، ص۱۸۰، بیروت ۱۴۰۵/ ۱۹۸۴.
۸ - فهرست منابع(۱) محمود شکری آلوسی، بلوغ الارب فی معرفة احوال العرب، چاپ محمد بهجة اثری، بیروت ۱۳۱۴. (۲) ابن حزم، جمهرة انساب العرب، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره (۱۳۸۲/ ۱۹۶۲). (۳) ابن درید، کتاب الاشتقاق، چاپ عبدالسلام محمدهارون، بغداد ۱۳۹۹/ ۱۹۷۹. (۴) ابن عبدربّه، العقد الفرید، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۰۸ـ ۱۴۱۱/ ۱۹۸۸ـ۱۹۹۰. (۵) ابن قتیبه، المعارف، چاپ ثروت عکاشه، قاهره ۱۹۶۰. (۶) ابن کلبی، جمهرة النّسب لابن الکلبی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق. (۷) ابن ماکولا، الاکمال، چاپ عبدالرحمان بن یحیی معلمی یمانی، حیدرآباد دکن ۱۳۸۱ـ۱۳۸۶. (۸) ابن مغربی، کتاب الایناس بعلم الانساب، چاپ ابراهیم أبیاری، بیروت ۱۴۰۰/۱۹۸۰. (۹) قاسم بن سلام ابوعبید، کتاب النّسب، چاپ مریم محمد خیرالدرع، بیروت ۱۴۱۰/ ۱۹۸۹. (۱۰) معمربن مثنّی ابوعبیده، کتاب ایام العرب قبل الاسلام، چاپ عادل جاسم بیاتی، بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷. (۱۱) محمداحمد جادالمولی، علی محمد بجاوی، و محمد ابوالفضل ابراهیم، ایّام العرب فی الجاهلیّة، بیروت ۱۴۰۸/ ۱۹۸۸. (۱۲) مهدی حسینی قزوینی، اسماءالقبائل و انسابها، چاپ کامل سلمان جبوری، بیروت ۱۴۲۰/ ۲۰۰۰. (۱۳) عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب. (۱۴) طبری، تاریخ (بیروت). (۱۵) احمدبن علی قلقشندی، نهایة الارب فی معرفة انساب العرب، بیروت ۱۴۰۵/ ۱۹۸۴. (۱۶) یاقوت حموی، معجم البلدان. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تیم الله»، شماره۴۱۷۳. |