جواهرالاولیاجواهرالاولیا، کتابی در ادعیه ، تعاویذ اسلامی و خواص قرآن و اسمای الاهی ، مأخوذ از روایات منابع حدیثی و سخنان علما و مشایخ عرفان و تصوف، به زبان فارسی، تألیف باقر بن عثمان بخاری اوچی، در نیمه دوم قرن یازدهم می‌باشد. فهرست مندرجات۲ - هدف بخاری از تالیف جواهر الاولیا ۳ - دوران تالیف کتاب مذکور ۴ - سبک تالیف کتاب جواهر ۵ - روش نگارش کتاب جواهرالاولیا ۶ - تاریخ تالیف کتاب مذکور ۷ - جواهر الاولیا یکی از منابع صوفیان ۸ - ذکر نام بسیاری از علمای اسلامی و بزرگان صوفیه ۹ - اشکالات موجود در جواهرالاولیا ۱۰ - مطالب جواهرالاولیا حاصل شنیده‌های مولف از پدرش ۱۱ - منابع مورد استفاده مولف در نگارش کتاب مذکور ۱۲ - نسخه‌های موجود جواهر الاولیا ۱۳ - مصحح جواهرالاولیا ۱۴ - فهرست منابع ۱۵ - پانویس ۱۶ - منبع ۱ - دلیل نام گذاری جواهرنویسنده الفاظ دعاها و اوراد نقل شده از اولیا را، از نظر ارزشمندی و کم‌نظیر بودن، به جواهر تشبیه کرده است. [۱]
باقر بن عثمان بخاری، جواهرالاولیا، ج۱، ص۷۳، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش.
جواهرالاولیا به پیشنهاد محمدعلی بن شیخ عبدالواسع صوفی و به خط وی نگارش یافت. [۲]
باقر بن عثمان بخاری، جواهرالاولیا، ج۱، ص۲۵، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش.
۲ - هدف بخاری از تالیف جواهر الاولیابخاری [۳]
باقر بن عثمان بخاری، جواهرالاولیا، ج۱، ص۱، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش.
هدف خود را از نوشتن این کتاب ، استفاده عوام برای رسیدن به سعادت دنیا و آخرت ذکر کرده است.۳ - دوران تالیف کتاب مذکوربخاری جواهرالاولیا را در دوره حکومت دو تن از پادشاهان مغولی هند ، شاه‌جهان و اورنگ زیب ــ که دوران رونق و رواج زبان فارسی در شبه‌قاره هند بوده ــ تألیف کرده است. [۴]
باقر بن عثمان بخاری، جواهرالاولیا، ج۱، ص۸۲، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش.
[۵]
باقر بن عثمان بخاری، جواهرالاولیا، ج۱، ص۱۰۶، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش.
۴ - سبک تالیف کتاب جواهربنا بر نظر غلام سرور، بخاری در نگارش جواهرالاولیا از سبک ابوالفضل علاّ می (متوفی ۱۰۱۱)، وزیر اکبرشاه، که تأکید فراوانی بر فارسی‌نویسی داشته، تأثیر پذیرفته است. [۶]
باقر بن عثمان بخاری، جواهرالاولیا، ج۱، ص۱۰۸، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش.
[۷]
باقر بن عثمان بخاری، جواهرالاولیا، ج۱، ص۱۱۲، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش.
۵ - روش نگارش کتاب جواهرالاولیابا وجود این، بخاری بسیاری از ادعیه و اوراد را به زبان عربی و غالباً بدون ترجمه به فارسی آورده و همچنین از لغات، ترکیبات و جملات عربی بسیار استفاده کرده است، به طوری که نثر جواهرالاولیا را می‌توان از نمونه‌های «نثر فارسی ساده آمیخته به عربی» دانست. [۸]
باقر بن عثمان بخاری، جواهرالاولیا، ج۱، ص۱۱۰، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش.
[۹]
باقر بن عثمان بخاری، جواهرالاولیا، ج۱، ص۱۱۶ـ۱۲۰، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش.
۶ - تاریخ تالیف کتاب مذکورتاریخ دقیق تألیف جواهرالاولیا معلوم نیست، اما با توجه به مطالب کتاب [۱۰]
باقر بن عثمان بخاری، جواهرالاولیا، ص۳۳۳، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش.
، احتمالاً تألیف آن در ۱۰۹۸ هنوز ادامه داشته است. [۱۱]
باقر بن عثمان بخاری، جواهرالاولیا، ج۱، ص۸۱ ـ۸۲، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش.
۷ - جواهر الاولیا یکی از منابع صوفیاناین کتاب را می‌توان یکی از منابع صوفیان و مرشدانی دانست که برای علاج مشکلات مادّی و معنوی مردم از علوم خفیه ، چون تعاویذ و عزایم و طلسمات ، استفاده می‌کردند. از خلال مطالب کتاب می‌توان تا حدود زیادی به کیفیت زندگی اجتماعی طبقه فرودست، فقیر و بی‌خانمان آن روزگار هند و نیازها و آرزوهای آنان آگاهی یافت. [۱۲]
باقر بن عثمان بخاری، جواهرالاولیا، ج۱، ص۸۵ ـ۹۴، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش.
۸ - ذکر نام بسیاری از علمای اسلامی و بزرگان صوفیهدر این کتاب نام بسیاری از علمای اسلامی و بزرگان صوفیه، با ذکر نام برخی از آثار آنان، آمده است. همچنین سلسله نسب و سلسله طریقتی مؤلف [۱۳]
باقر بن عثمان بخاری، جواهرالاولیا، ج۱، ص۶۳ـ ۶۵، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش.
و چند تن از مشایخ صوفیه، مانند شیخ محیی‌الدین عبدالقادر گیلانی ، [۱۴]
باقر بن عثمان بخاری، جواهرالاولیا، ج۱، ص۱۶۱، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش.
شهاب‌الدین سهروردی [۱۵]
باقر بن عثمان بخاری، جواهرالاولیا، ج۱، ص۱۶۳، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش.
و زکریای مُلتانی ، [۱۶]
باقر بن عثمان بخاری، جواهرالاولیا، ج۱، ص۱۶۵، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش.
ذکر شده است.۹ - اشکالات موجود در جواهرالاولیادر صحت انتساب بعضی مطالب به برخی بزرگان، تردید جدّی وجود دارد، از آن جمله اورادی است که به ابونصر فارابی ، [۱۷]
باقر بن عثمان بخاری، جواهرالاولیا، ج۱، ص۴۵، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش.
محمد بن زکریای رازی [۱۸]
باقر بن عثمان بخاری، جواهرالاولیا، ج۱، ص۷۹، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش.
و ابن سینا [۱۹]
باقر بن عثمان بخاری، جواهرالاولیا، ج۱، ص۴۴، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش.
نسبت داده شده است.طبق گفته محمدعلی بن شیخ عبدالواسع، در آغاز قرار بوده است که این کتاب در سه نسخه صغیر، وسیط و کبیر نوشته شود که نسخه صغیر آن نوشته نشد و وسیط یا کبیر بودن نسخه‌های خطی موجود نیز دقیقاً مشخص نیست. [۲۰]
باقر بن عثمان بخاری، جواهرالاولیا، ج۱، ص۱۸ـ۲۰، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش.
۱۰ - مطالب جواهرالاولیا حاصل شنیده‌های مولف از پدرشبه گفته مؤلف، [۲۱]
باقر بن عثمان بخاری، جواهرالاولیا، ج۱، ص۱، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش.
مطالب جواهرالاولیا حاصل شنیده‌های وی از پدرش یا برگرفته از کتاب‌های معتبر و اوراد مشایخ است یا طی مکاشفات حاصل از چله‌نشینی و اعتکاف‌ها، آن‌ها را از پیامبر اکرم و اولیا شنیده است.این کتاب شامل مقدمه‌ای کوتاه، پنج فصل (پنج جواهر)، بخش اضافه کاتب اصلی، ضمیمه و اضافه دیگر است. ۱۱ - منابع مورد استفاده مولف در نگارش کتاب مذکوربرخی منابعی که نویسنده از آن‌ها بهره برده است، عبارت‌اند از: احیاء علوم‌الدین، منهاج‌العابدین و خلاصه التصانیف غزّالی [۲۲]
باقر بن عثمان بخاری، جواهرالاولیا، ج۱، ص۲۰۷، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش.
[۲۳]
باقر بن عثمان بخاری، جواهرالاولیا، ج۱، ص۲۸۹، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش.
[۲۴]
باقر بن عثمان بخاری، جواهرالاولیا، ج۱، ص۳۵۸، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش.
سفینه الاولیاء اثر داراشکوه، سیرالعارفین نوشته حامد بن فضل‌اللّه جمالی دهلوی و کنزالعارفین نوشته مخدوم جهانیان. [۲۵]
باقر بن عثمان بخاری، جواهرالاولیا، ج۱، ص۷۶ـ۷۹، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش.
۱۲ - نسخه‌های موجود جواهر الاولیااز جواهرالاولیا دو نسخه خطی در کتابخانه گنج‌بخش مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان در راولپندی، و یک نسخه خطی در کتابخانه دانشگاه پنجاب لاهور موجود است. [۲۶]
باقر بن عثمان بخاری، جواهرالاولیا، ج۱، ص۵، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش.
[۲۷]
باقر بن عثمان بخاری، جواهرالاولیا، ج۱، ص۱۱، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش.
[۲۸]
باقر بن عثمان بخاری، جواهرالاولیا، ج۱، ص۱۴، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش.
۱۳ - مصحح جواهرالاولیادر ۱۳۵۵ ش/ ۱۹۷۶، غلام سرور، از رؤسای پیشین بخش فارسی دانشگاه کراچی ، کار تصحیح و مقابله جواهرالاولیا را به پایان رساند و آن را با مقدمه‌ای مفصّل، که جداگانه در همان سال منتشر شد، در مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان چاپ کرد. ۱۴ - فهرست منابع(۱) باقر بن عثمان بخاری، جواهرالاولیا، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش. ۱۵ - پانویس
۱۶ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جواهرالاولیا»، شماره۵۱۶۳. |