حدقهحدقه به معنای كاسه چشم و مردمك چشم، آمده است. ۱ - معنای لغوی حدقهحدقه ، كاسه چشم و مردمك چشم را گویند . حدقه هم بر كاسه و هم بر مردمك (سياهى چشم) اطلاق مى‌شود و از آن در بابهاى اطعمه و اشربه، قصاص و دیات سخن گفته‌اند. ۲ - حکم فقهی حدقهدر حرمت يا کراهت خوردن مردمك چشم حیوان حلال گوشتِ تذکیه شده اختلاف است. قول به حرمت، منسوب به مشهور است به نظر امام خمینی از جمله چهارده چیزی که از حیوان حلال، حرام است «حدقه» است که عبارت است از عدسی چشم که دیدن به‌وسیله آن صورت می‌گیرد، نه همه جسم چشم. [۳]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۱۷۲، کتاب الاطعمة و الاشربة، القول فی الحیوان، مسالة۲۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۲.۱ - دیه حدقهاگر به سبب جنایت عمدی، بینایی چشم كسى از بين برود، ليكن حدقه‌اش سالم بماند، در مقام قصاص، بينايى چشم جانی از بين مى‌رود بدونه آنكه به حدقه آسيبى برسد؛ اما اگر خطر آسیب دیدن حدقه باشد،قصاص ساقط و دیه جايگزين آن مى‌گردد. امام خمینی در این باره در تحریرالوسیله می‌نویسد: «لو اذهب الضوء دون الحدقة اقتصّ منه بالمماثل بما امکن اذهاب الضوء مع بقاء الحدقة، فیرجع الی حذّاق الاطبّاء لیفعلوا به ما ذکر. وقیل فی طریقه: یطرح علی اجفانه قطن مبلول، ثمّ تُحمی المرآة وتقابل بالشمس، ثمّ یفتح عیناه ویکلّف بالنظر الیها حتّی یذهب النظر وتبقی الحدقة. ولو لم یکن اذهاب الضوء الّابایقاع جنایة اخری کالتسمیل ونحوه سقط القصاص وعلیه الدیة.» [۵]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۵۸۲، کتاب القصاص، القسم الثانی فی قصاص ما دون النفس، مسالة۲۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
اگر نور چشم او را از بین ببرد - نه حدقه را - به همانند آن با وسیله‌ای که ازبین‌بردن نور چشم با بقای حدقه ممکن باشد، قصاص می‌شود؛ پس به پزشکان حاذق رجوع می‌شود تا آنچه را که ذکر شد انجام دهند. و در طریقه آن گفته شده که پنبه مرطوبی روی پلک‌های او‌انداخته می‌شود، سپس آینه گرم می‌شود و مقابل خورشید قرار داده می‌شود پس دو چشم او باز می‌شود و مکلّف می‌شود که به آئینه نگاه کند تا دیدش از بین برود و حدقه‌اش باقی بماند. و اگر ازبین‌بردن نور چشم ممکن نباشد مگر به واقع ساختن جنایت دیگری مانند درآوردن چشم و مثل آن، قصاص ساقط می‌شود و دیه بر او است. و «اگر حدقه را دربیاورد چیزی غیر از یک دیه بر او نیست؛ و بینایی تابع حدقه است. و اگر بر او به غیر آن، جنایتی وارد نماید، مانند اینکه به سر او ضربتی بزند پس بینایی او از بین برود، بر او دیه جنایت با دیه بینایی است.» [۶]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۶۲۹، کتاب الدیات، المقصد الاول فی دیات الاعضاء، الثانی، مسالة۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
ديه از بين بردن هر دو حدقه چشم، دیه کامل و ديه از بين بردن يكى نصف آن است. [۸]
الروضة البهية ج۱۰،ص ۲۵۶.
۳ - پانویس۴ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص ۲۵۰ • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |