قول (مفردات‌قرآن)قول از اصطلاحات بکار رفته در قرآن کریم به معنای مطلق سخن گفتن و سخن است. سخن معمولی و متداول، اشکال مختلف قول خداوند، قول نفسی و باطنی، اجابت تکوینی و وعده عذاب از وجوه قول در قرآن است. ۱ - واژهشناسیدر اقرب الموارد گفته: قول بمعنی کلام یا هر لفظی است که زبان آن را افشاء می‌کند تمام باشد یا ناقص. قاموس نیز چنین گفته است. در مجمع فرموده: قول در کلام عرب موضوع است برای حکایت چنانکه گوئی «قال زید- خرج عمرو» راغب گوید: قول و قیل یکی است قول بر وجوهی به کار رود اظهر آنها کلمه یا کلمات مرکب از حروف است که به وسیله تکلم ظاهر شود مفرد باشد یا مرکّب. ۲ - وجوه قول در قرآنقول در قرآن در وجوهی بکار رفته که ذیلا به بعضی اشاره می‌شود: ۱- سخن معمولی و متداول «قَوْلٌ مَعْرُوفٌ وَ مَغْفِرَةٌ خَیْرٌ مِنْ صَدَقَةٍ یَتْبَعُها اَذیً؛ در مقابل سائل و فقیر سخن متعارف و زبان خوش و گذشت بهتر از صدقه‌ایست که در پی آن اذیّت باشد»، «اِلَّا قِیلًا سَلاماً سَلاماً». ۲- قول خدا یا به وسیله خلق صوت است مثل صدائی که از درخت بر موسی رسید «فَلَمَّا اَتاها نُودِیَ یا مُوسی اِنِّی اَنَا رَبُّکَ»، «قالَ اَلْقِها یا مُوسی... قالَ خُذْها وَ لا تَخَفْ» و یا بوسیله فهماندن مطلب و الهام و وحی است مثل «وَ اِذْ قالَ رَبُّکَ لِلْمَلائِکَةِ اِنِّی جاعِلٌ فِی الْاَرْضِ خَلِیفَةً» که شاید به وسیله فهماندن و الهام بوده باشد «اِذْ قالَ اللَّهُ یا عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ اذْکُرْ نِعْمَتِی عَلَیْکَ» و یا اراده باشد که با قول تعبیر آید مثل «قُلْنا یا نارُ کُونِی بَرْداً وَ سَلاماً عَلی اِبْراهِیمَ». ۳- قول نفسی و باطنی. مثل «وَ یَقُولُونَ فِی اَنْفُسِهِمْ لَوْ لا یُعَذِّبُنَا اللَّهُ». در این آیه به نظر و فکر و آنچه در ذهن است قول اطلاق شده. ۴- اجابت تکوینی مثل «فَقالَ لَها وَ لِلْاَرْضِ ائْتِیا طَوْعاً اَوْ کَرْهاً قالَتا اَتَیْنا طائِعِینَ» مسلم است که زمین و آسمان فرمان خدا را اجابت کرده‌اند و آن با «قالَتا» تعبیر شده است. ۵- وعده عذاب «لَقَدْ حَقَ الْقَوْلُ عَلی اَکْثَرِهِمْ فَهُمْ لا یُؤْمِنُونَ»، «احْمِلْ فِیها مِنْ کُلٍّ زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ وَ اَهْلَکَ اِلَّا مَنْ سَبَقَ عَلَیْهِ الْقَوْلُ...»، «فَحَقَّ عَلَیْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْناها تَدْمِیراً». ظاهرا مراد از قول در این گونه آیات وعده عذاب است. طبرسی در ذیل آیه ۴۰ هود فرموده: آنکه وعده هلاک او سبقت یافته و خبر داده شده که ایمان نخواهد آورد. المیزان نیز وعده هلاکت گفته است. ۳ - تقولتقوّل، گفتن چیزی است که حقیقت ندارد «تقول علیه قولا» یعنی بر او دروغ بست و چیزی را گفت که حقیقت ندارد «وَ لَوْ تَقَوَّلَ عَلَیْنا بَعْضَ الْاَقاوِیلِ. لَاَخَذْنا مِنْهُ بِالْیَمِینِ؛ اگر از خود دروغی بر ما ببندد از دست راستش می‌گیریم و رگ قلبش را قطع می‌کنیم». «اَمْ یَقُولُونَ تَقَوَّلَهُ بَلْ لا یُؤْمِنُونَ؛ یا می‌گویند قرآن را از جانب خویش گفته و بر خدا بسته بلکه ایمان نمی‌آورند». اقاویل جمع اقوال و آن جمع قول است. «وَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَ اِلَیْهِ تُرْجَعُونَ... وَ قِیلِهِ یا رَبِّ اِنَّ هؤُلاءِ قَوْمٌ لا یُؤْمِنُونَ». «قِیلِهِ» مصدر است مثل قول و ضمیر آن راجع به رسول خدا است و گفته‌اند آن عطف است بر «السَّاعَةِ» یعنی علم قیامت و علم گفتار رسول خدا که گفت: خدایا این قوم ایمان نمی‌آورند، نزد خداست حمزه و عاصم آن را به کسر لام و دیگران به فتح آن خوانده‌اند. بنا بر قرائت فتح احتمال دارد مفعول فعل محذوف باشد یعنی: «و اذکر قیله یا ربّ...». کشاف به واسطه کثرت فصل عطف را خوب نمی‌داند و حرف قسم و غیره مقدر می‌کند. ۴ - پانویس۵ - منبع• قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «قول»، ج۶، ص۴۵. رده‌های این صفحه : اصطلاحات ادبی | اصطلاحات قرآنی | قاموس قرآن | واژگان قرآنی | واژه شناسی واژگان قرآن
|