آران و بیدگل

این شهر با طول جغرافیایی ۵۱ درجه و ۲۹ دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۴ درجه و ۴ دقیقه در ۶ کیلومتری شمال شرقی کاشان قرار دارد و فاصله آن از دریاچه نمک ۳۵ کیلومتر است.

این شهر با وسعت ۶۰۵۱ کیلومتر مربع، از طریق دو جاده اصلی به کاشان و شبکه راه‌های اصلی کشور مرتبط می‌شود. به لحاظ کویری بودن منطقه، ۱۹۰۰ کیلومتر مربع (۳۱ درصد مساحت شهرستان) در تپه‌های شنی قرار گرفته که در اصطلاح محلی به آن بند ریگ می‌گویند.

در اعماق و سطح زمین‌های نواحی شمال شهرستان معادن غنی و فراوانی وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها حوزه‌های وسیع نفت و دریاچه نمک آران و بیدگل با وسعت ۲۰۰۰ کیلومتر مربع می‌باشد. از کوه‌های شهرستان آران و بیدگل می‌توان به کوه یخاب با ارتفاع ۲۳۸۸ متر در ۶۰ کیلومتری شرقی شهر، کوه آبریزان و بند ریگ اشاره کرد.

آب و هوای این منطقه گرم و خشک با تابستانهای گرم و سوزان و زمستانهای سرد و خشک بوده و حداکثر دمای هوا در تابستان به ۴۸ درجه سانتیگراد و حداقل برودت هوا در زمستان به ۷- درجه سانتیگراد می‌رسد. بارش سالیانه حدود ۱۳۸ میلیمتر و میانگین دمای سالانه ۱۹/۹ درجه سانتیگراد است اما دما دما در پاییز و بهار معتدل بوده و در این فصول توریست‌های زیادی از اقصی نقاط جهان به این شهر زیبا می‌آیند.

تحقیقات باستان‌شناسی نشان داده‌است که انسان عهد حجر که تازه از کوه فرود آمده و در دشت سکونت گزیده بود، بر روی همان مسیر کمانی شکل اطراف کویر نمک استقرار یافته بود و این قرارگاه‌های انسانی که تاکنون شناخته شده‌اند در کاشان (تپه سیلک)، قم، ری و دامغان بوده‌است.

پس از آنکه تپه سیلک (در ۱۴ کیلومتری جنوب غرب)، در اوایل هزاره اول (پیش از میلاد مسیح) تخریب شد، مهاجمین پیروز فین کنونی را مسکن خویش قرار دادند و در اطراف آنجا آبادیهای کوچک و بزرگی مانند آران دشت، بیدگل، نوش‌آباد، نیاسر و ورزآباد پدید آمد.

در دوره صفوی ژان شاردن که از کاشان بازدید می‌کند در مورد آران و بیدگل می‌گوید:

در دوره قاجار، آران و بیدگل به صورت دو قریه جدا از هم وجود داشت. عبدالرحیم کلانتر ضرابی در کتاب تاریخ کاشان در این باره می‌گوید:

1. ↑ دریاچه نمک مسیله (آران و بیدگل) بایگانی‌شده در ۶ ژوئیه ۲۰۱۷ توسط Wayback Machine، کویرها و بیابان‌های ایران
2. ↑ «فرمانداری آران و بیدگل». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ اکتبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۳۰ اکتبر ۲۰۱۶.
3. ↑ ایران از آغاز تا اسلام، رومن گیرشمن، ترجمه محمد معین، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ ۹، صفحه ۷ دیباچه
4. ↑ تاریخ اجتماعی کاشان، حسن نراقی، چاپ ۱۳۶۵، صفحهٔ ۲۴
5. ↑ سیاحتنامه شاردن، نوشته ژان شاردن، ترجمه محمد عباسی، جلد ۳، صفحهٔ ۸۶
6. ↑ تاریخ کاشان، عبدالرحیم کلانتر ضرابی، به کوشش ایرج افشار، صفحه ۳۲ و صفحهٔ ۱۳۱

پس از دوره قاجار آران و بیدگل هر یک بر اساس قوانین تقسیمات کشوری دارای شهرداری جداگانه بودند و سال تأسیس شهرداری آن‌ها به ترتیب ۱۳۳۲ و ۱۳۳۳ خورشیدی بوده‌است. اولین شهردار آران در این دوره محمدتقی صباحی بود.

در سال ۱۳۵۴ خورشیدی بنابر تصمیم وزارت کشور این دو شهر تحت عنوان گل‌آرا یکپارچه شدند و از بخش آران و از توابع کاشان در محدوده استان مرکزی قرار گرفت.

در مردادماه سال ۱۳۷۵ بر اساس مصوبه هیئت وزیران، بخش آران از شهرستان کاشان جدا و به عنوان شهرستان آران و بیدگل شامل دو بخش مرکزی و کویرات در تقسیمات کشوری شناخته شد.

قدیمی‌ترین اثر مکتوبی که به آران اشاره دارد، کتاب الاعلاق النّفیسه نوشته ابن رسته است که در سال ۲۹۰ قمری به زبان عربی نگاشته شده و در سالهای اخیر توسط دفتر انتشارات امیرکبیر ترجمه و چاپ شده‌است. در صفحه ۱۸۱ این اثر از آران به عنوان یکی از آبادیهایی که در دوران انوشیروان دارای قصرهایی بوده‌است، یاد می‌کند.

درکتاب تاریخ قم که۱۳۰۰ سال پیش نوشته شده از آران و وشاد و هراسکان نامبرده شده‌است.

«در نوشته‌ها قریه آران، دیده می‌شود. این منطقه را سابق بر این بدان جهت قریه می‌گفتند یا می‌نوشتند چون که دارای باغهای مشجر، خانه‌های بزرگ، قلعه و کاریزهای متعدد بوده‌است…»

مطابق نوشته‌های عباس علیجانزاده آرانی، این شهر از دو بخش مجزا و همجوار آران و بیدگل با فاصله کوچه‌ای تنگ تشکیل شده بود که در اسفند ۱۳۴۴ دیوارها فرو ریخت و هر دو بخش یکی شدند و شهر آران و بیدگل به‌وجود آمد.

آران

اسامی آران، آرو، آرو بیدگل، ویگل، گل‌آرا، نامهای رسمی و محلی این منطقه بوده‌است. دربارهٔ سبب این نام‌گذاری نظریات متعددی ابراز شده که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود

• واژه آران به معنای جایگاه مقدس و مکان گرمسیر است و اصل این واژه از «آرین» (نام دیگر قوم آریا یا ایریا) بوده‌است. نظام وفا آرانی در مجموعه آثار خود دربارهٔ آران می‌گوید:

• آران یا آلان یعنی کاشانه و لانه نیز هست. نام کاشان و قزوین نیز از نام این قوم کاسپین‌ها گرفته شده‌است.
• آر به معنی بزرگ و قهرمان و دلیر و آران سرزمین دلیران است.
• آران به معنی سرزمین شرق و آفتاب هم آمده‌است.
• احتمالاً این مردم از نظامیان و لشکریانی بنام آران بد بوده‌اند که شاید نام آران و بیدگل از این اسم باشد و گرنه گلی در این ناحیه چندان نمی‌روید که وجه تسمیه گل داشته باشد مگر آن لشکر گم شده در کویر لشکر آران بدگل (نام آن سپهبد) باشد.
• آران نامی یهودی است.
• جمهوری آذربایجان نامگذاری نامربوط در زمان شوروی سابق است که صحیح تر است که در کشور ما آنرا جمهوری آران بنامیم .
• آران به معنی ایران کوچک است .

بیدگل

• واژه بیدگل تغییریافته ویگل، شهر باستانی در کنار شهر قدیمی هراسکان (شهر بزرگ باستانی) می‌باشد.
• بیم گل یا هراس کان محل ترس به دلیل داشتن کوچه و خانه‌های عجیب و غریب آن بوده‌است.
• سلیمان صباحی بیدگلی از شاعران نامی و از نامیان دوران موسوم به نهضت بازگشت ادبی در وصف شهر خود یعنی بیدگل چنین می‌سراید:

زبان و لهجه

زبان اهالی آران و بیدگل، فارسی رایج به همراه لهجه‌های متفاوت است. زبان محلی این منطقه که در اصطلاح به آن زبان باستانی آران بیدگل می‌گویند از زبانهای پهلوی قدیم است که تا این زمان در سرتاسر شهرها و بخشهای حاشیه کویر (نطنز، بادرود، زواره و …) با اندک تفاوت در لهجه رایج است و با زبانهای دیگر ایرانی لری، کردی و مازندرانی وجوه مشابهی دارد. به‌طور کلی گویشهای پهنه کاشان، خواه روستاهای درون کوهساران و خواه آبادیهای گسترده در کویر و دشت آن، هم از لحاظ واژگان و هم از لحاظ دستوری و آوایی اهمیت خاصی دارد.

در سالهای اخیر تحقیقات پراکنده‌ای دربارهٔ گویش آران و بیدگل صورت گرفته که مفصل‌ترین آن در زمینه دستور زبان و فرهنگ واژگان محلی، کتاب «زبان کویر» نوشته حسین علیجانزاده است. در ضمن لهجه آرانی در این شهرستان در بین آرانیها و لهجه بیدگلی در بین بیدگلی‌ها رایج می‌باشد از نکات قابل توجه اینکه نوع محلات نیز دارای تفاوتی در نوع لهجه هستند که صرفاً بومیان آن متوجه می‌شوند.

جمعیت

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۶۵٬۴۰۴ نفر (۲۰٬۳۱۵ خانوار) بوده‌است.

مشاهیر و نام‌آوران

از مشاهیر این شهر آران و بیدگل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سلیمان صباحی بیدگلی (شاعر، منجم، ریاضیدان و ادیب)
• حاج آقا حسین اقدسی بیدگلی(فقیه و عالم شیعی)در گذشته۱۳۷۱
• مسعود قدیریان آرانی (قهرمان پرورش اندام ایران و جهان، عضو تیم ملی بدنسازی ایران)
• اکبر مولودی(معلم)
• علی مرادی آرانی(معلم)
• بهرام بیضایی آرانی (کارگردان سینما)
• مجید نظیمی آرانی (بازیگر)
• افتخارالاسلام آرانی (مجتهد و عالم شیعی)
• نظام وفا آرانی (شاعر و نویسنده)
• امیرحسین رضوانی بیدگلی (پروفسور و استاد دانشگاه در آمریکا)
• علی رضوانی بیدگلی (مؤلف و محقق برجسته حوزه مدیریت)
• الله‌یار صالح آرانی (وزیر کشور و سفیر ایران در آمریکا- رئیس هیئت اجرایی و مؤسس جبهه ملی ایران)
• غلامرضا اسلامی بیدگلی (چهره ماندگار حسابداری ایران و استاد دانشگاه تهران)
• حسین عظیمی آرانی (اقتصاددان)
• آقامیرزا احمد عاملی آرانی (دانشمند شیعی و نویسنده)
• پرتو بیضایی آرانی (شاعر)
• موبد بیدگلی (روزنامه‌نگار و شاعر مشروطه)
• ملا معزالدین بیدگلی، (پسر ضیاءالدین محمد بیدگلی، درگذشته ۱۱۹۳ ق، در علم ستاره‌شناسی و ریاضیات ماهر بوده‌است.)
• ملاغلامرضا آرانی (نویسنده و دانشمند شیعی)
• میرزا محمد محقق بیدگلی، (فرزند سلطان محمد، نویسنده کتاب ریاض العارفین)
• فرج‌الله صدیقیان، (متخلص به واصف، درگذشته ۱۳۷۷ ق)
• محمدرضا وصاف بیدگلی، (متخلص به وصاف، ۱۳۳۰–۱۲۹۰ ق، شاعر و ادیب که در پزشکی و نقاشی نیز مهارت داشته و نویسنده کتاب چراغان است)
• علی تشکری آرانی، (فرزند محمد، ۱۳۶۳–۱۲۹۹ خ، عالم و شاعر و نویسنده کتابهای تاریخچه علم و ادب در آران و بیدگل، ستارگان فروزان، دیوان اشعار خطی)
• عباس علیجانزاده آرانی (شاعر و نویسنده)
• ملاعلی آرانی (قاضی ملا محمدعلی بن محمدحسن مشهور به ملاعلی آرانی زاده ۱۱۷۲ درگذشته ۱۲۴۴ ه‍.ق)

زیارتگاه‌ها و مساجد

• امامزاده محمد هلال بن علی، واقع در کوی محمد هلال
• امامزاده فضل علی بن موسی بن جعفر (علیه السلام) معروف به به زیارت تازه، واقع در محله آب پخش
• امامزادگان اسحاق و سلیمان (علیهما السلام)، واقع در خیابان وشاد، محله وشاد
• امامزادگان اسحاق و اسماعیل (علیهما السلام)، واقع در محله بازار
• امامزادگان پنج امامزاده (علیهم السلام)، واقع در درب مسجد قاضی
• آستان مقدس امامزادگان حسن و سلیمان (علیهما السلام)، منطقه فیض آباد
• امامزادگان یحیی، محسن و میمونه خاتون (علیهم السلام)، سر محله آران
• امامزاده قاسم بن علی نقی، واقع در کوی قاسم‌آباد
• امامزاده هادی، واقع در خیابان امامزاده هادی
• قبرستان و بقعه امامزاده حسین، واقع در محله درب ریگ. مقبره سلیمان صباحی بیدگلی شاعر دوره زندیه در این قبرستان واقع است.

• امامزاده هاشم بن علی بن ابطالب و فاطمه بنت العسگری، واقع در محله درب ریگ

• امامزاده یحیی، واقع در محله درب مختص آباد
• هفت امامزاده، واقع در محله سلمقان

مساجد تاریخی

• مجموعه تاریخی قاضی مشتمل بر: مسجد جامع، حسینیه، مهدیه، آرامگاه پنج امامزاده از فرزندان محمد بن علی (باقر) (پنجمین پیشوای شیعیان)، آب‌انبار، بازارچه شرقی، بازارچه غربی، مسجد ملا علی آرانی، خانه خاندان عاملی آرانی، خانه کرباسی‌ها
• منطقه باستانی ویگل، شامل دو قلعه شرقی (متعلق به پارتها) و قلعه غربی (مربوط به دوره ساسانیان)
• مسجد نقشینه بیدگل
• مسجد تاریخی باباحاجی دربند آران
• مسجد تاریخی محله بازار آران
• مسجد تاریخی سرکوچه یخچال آران
• مسجد تاریخی علی یزلان بیدگل
• مسجد تاریخی علی میدان بزرگ آران
• مسجد تاریخی میدان بیدگل
• مسجد تاریخی ابولولو بیدگل
• مسجد تاریخی آیت الله ملاعلی آرانی الگلپایگانی آران
• مسجد تاریخی رحیم روس بیدگل
• مسجد تاریخی عبدالصمد بیدگل
• مسجد تاریخی مدرسه بیدگل
• مسجد تاریخی وثوق آران

حمام‌ها

• حمام حاج محمد (محله درب ریگ) بیدگل، دارای قدمت صفوی-قاجاری
• حمام رئیسه (محله درب ریگ)بیدگل
• حمام شرف (حاج عبدالصمد) بیدگل
• حمام بازار (توی ده) بیدگل
• حمام محله قاضی
• حمام فخارخانه بیدگل
• حمام مسلم آباد (تخریب شده)
• حمام عنایتی (وشاد)
• حمام کوچکه
• حمام میدان بزرگ آران

آب‌انبارها

جاذبه‌های طبیعی

• کویر مرنجاب، آران و بیدگل
  کاروانسرای تاریخی مرنجاب
  دریاچه نمک در آران و بیدگل
  دریاچه نمک
• قلعه کهن دژ
• دشت کویر و بند ریگ
• چاله‌های سمبک
• خطب شکن

خانه های تاریخی

• خانه تاریخی بنی طباء(قابل بازدید)
• خانه تاریخی اسماعیلیان(قابل بازدید)
• خانه تاریخی صابری(قابل بازدید)
• خانه تاریخی صدیقیان(قابل بازدید)
• خانه تاریخی دانش
• خانه تاریخی مسعودی
• خانه تاریخی ایزدی
• خانه تاریخی شیخ الاسلام
• خانه تاریخی افتخار الاسلام(قابل بازدید)
• خانه تاریخی آیت الله عاملی
• خانه تاریخی قاضی(قابل بازدید)
• خانه تاریخی آیت الله بحرینی
• خانه تاریخی صفا(قابل بازدید)
• خانه تاریخی اربابی(قابل بازدید)
• خانه تاریخی اکرمی (قابل بازدید)
• خانه تاریخی اکرمیان (قابل بازدید)
• خانه تاریخی خویشتن(قابل بازدید)
• خانه تاریخی قلعه
• و ....

محله‌های آران

1. قاسم‌آباد

محله‌های بیدگل

آیین هوربابایی

که به آن هور بابا یا هوم بابا هم گفته می‌شود.

در این آیین که در ماه رمضان (معمولاً در شب پانزدهم این ماه که شب تولد حسن بن علی است) انجام می‌شود، گروهی از کودکان و نوجوانان با قرار قبلی بین خودشان، بعد از افطار در مکانی مشخص جمع شده و پس از رای‌گیری، یک نفر صندوق‌دار و یک نفر میان‌دار انتخاب کرده و پس از فرستادن سه صلوات بلند که معنای خبری دارد، در کوچه پس کوچه‌های شهر به گردش درآمده و نیازهای خود را به سایرین بازگو می‌کنند. میان‌دار حکم تک‌خوان گروه را دارد و صندوق‌دار اجناس هدیه داده شده را، که بیشتر پول و خوراکی است، جمع می‌کند.

دسته بچه‌ها در پاسخ به هر بیتی که تک‌خوان می‌خواند، پاسخ می‌دهند: «هور بابا، هور بابا». پس از خواندن این اشعار میان‌دار دعا می‌کند و با آمین گفتن همه، گروه دوباره راه افتاده و به کوچه دیگر می‌رود.

به عقیده مردم آران و بیدگل این مراسم در حقیقت نوعی تشویق نابالغان برای شرکت در آیین روزه‌داری و برگرفته از رفتار حسن بن علی و حسین بن علی است که در شب‌های ماه رمضان، به منزل جدشان (پیامبر اکرم) رفته و سوره شمس را با صدا و آهنگی خوش می‌خواندند و بعد از خواندن این سوره، جد و پدرشان و تمامی مسلمانان را دعا می‌کردند، آنگاه پیامبر اکرم و علی بن ابیطالب برای خوشحالی و تشویق آن‌ها مقداری خوراکی به آن‌ها می‌دادند.

آیین سنج‌زنی

این آیین در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس و معنوی کشور جمهوری اسلامی ایران ثبت گردیده‌است و در شب تاسوعای حسینی برگزار می‌گردد.

• فهرست مشاهیر و نام‌آوران شهر آران و بیدگل

• سلمانی آرانی، حبیب‌الله (۱۳۷۷). نگاهی به آران و بیدگل. انجمن اهل قلم آران و بیدگل. شابک ۹۶۴-۳۳۰-۱۸۳-۴.
• تشکری، علی (۱۳۷۴). تاریخچه علم و ادب در آران و بیدگل. انجمن اهل قلم آران و بیدگل. صفحهٔ ۵
• نیک‌اندیش، نسرین (۱۳۸۸). جغرافیای شهرستان آران و بیدگل. مرسل. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۹۷۲-۱۰۲-۶. صفحهٔ ۵۵

• پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران