اردکان

اردکان به معنی سرزمین مقدس که از دو کلمه "ارد + کان" تشکیل شده‌است که ارد به معنی "مقدس" و کان به معنی "سرزمین" است. برخی نیز معتقدند که اردکان از کلمه پهلوی «ارتاکان» یا «ارتاکن» به معنی راستی و درستی گرفته شده است. اردکان در کتب تاریخی به یونان کوچک مشهور است و در سال‌های اخیر به واسطه اینکه زادگاه آقای سیدمحمد خاتمی ریاست جمهور سابق ایران و نظریه پرداز گفتگوی تمدن‌ها بوده، به شهر گفتگو و لبخند شهره شده است.

برخی سابقه شهر اردکان را به بعد از اسلام می‌رسانند. این در حالی است که نام اردکان و ریشه آن به زبانهای باستانی ایران باز می‌گردد. مطابق منابع، هسته اولیه شهر اردکان در گذشته، محلی در ۱۰ کیلومتری شمال شهر اردکان فعلی بوده است که اکنون زردُگ نامیده می‌شود که بعد از اسلام نیز محل سکونت بوده است. برخی مورخان معتقدند که یکی از پادشاهان ساسانی دستور ساخت سه بخش را به سرداران خود به نامهای عقدار،بیدار و میبدار صادر نمود و ایشان سه بخش عقدا ، بیده و میبد را بنا نهادند.در کتاب جامع مفیدی امده است که اردکان قریه‌ای است از ولایت میبد. این شهر در زمان قاجار بیشتر مورد توجه قرار گرفت و در تقسیمات نوین کشوری در زمان رضاشاه پهلوی از قریه به عنوان شهر شناخته شد که مرکزیت ولایت میبد محسوب میشد اما بعدتر و در سالهای بعد به بخش و شهرستان ارتقا یافت.‌

می‌توان خرابه‌های خانه‌های مسکونی، مسجد و بازار و قلعه و حسینیه قدیمی اردکان را در آن مشاهده کرد. علت تغییر مکان روستا به قسمت‌های پایینتر، پیدا شدن آب شیرین در قسمت‌های کنونی شهر اردکان است. گفته شده اولین هسته شهر اردکان کنونی در قرن هشتم هجری قمری بنیاد گذاشته شد. در مورد وجه تسمیه اردکان گفته شده که این نام از دو بخش «ارد» و «کان» تشکیل شده که ارد به معنای مقدس(به احتمال بسیار ریشه در ارت اوستایی در معنای راستی دارد) و کان در معنای جایگاه و مکان است. بر این اساس احتمال می‌رود که بانیان شهر اردکان یا ارتاکان زرتشتی بوده باشند.از لحاظ تاریخی شهر اردکان از دوره افشار به بعد جزی ایالت یزد بوده و در تمام دوره قاجار نیز جزو این ایالت محسوب می‌شد.

• زردُگ از مناطق باستانی اردکان است که آثاری مربوط به سده‌های پنجم و ششم هجری را در خود جای داده‌است. به نظر باستان شناسان میدان قلعه بعد از زردگ اقامتگاه دوم اردکانی‌ها بوده‌است.
• مسجد زیرده و مسجد جامع از بناهای مربوط به قرن دهم هجری
• مسجد حاج محمد حسین و خانهٔ سروری در محله چرخاب مربوط به دوره قاجاریه
• خانه‌ی تقدیری که هم اکنون محل اداره‌ی میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان اردکان است
• سردر مجدالعلما
• خانه‌ی آیت‌الله خاتمی که موزه‌ی رجال شهرستان اردکان است
• بازار قدیمی چهارسوق
• کوچه‌ی آشتی‌کنان واقع در بازار چهارسوق
• کوچه‌ها و ساباط‌های محله‌های چرخاب و زین‌الدین
• حمام قدیمی بازار چهارسوق
• تابستان خانه‌ی مسجد زین‌الدین
• آسیاب دِژُک ( دُزُّگ )

اردکان دارای قناتهای متعددی است. با همه اهمیتی که قنات‌ها در تداوم حیات متعادل و زاینده کویر دارند، امروزه، در اثر ورود و رواج شیوه‌های غیر بومی همچون چاه‌های عمیق در کویر، بیشتر قنات‌ها یا به‌طور کامل خشک هستند یا در آستانه خشک شدن.

از مهم‌ترین معادن اردکان و ایران می‌توان به معدن سنگ آهن چادرملو، و اورانیم ساغند اشاره کرد. معادن باریت، سیلیس، سنگ‌های ساختمانی، و خاک مرغوب آن جهت صنایع کاشی نمونه‌های مورد اشاره هستند.

اردکان به‌عنوان قطب فولاد (منطقه ویژه اقتصادی فولاد) درنظر گرفته شده‌است. از بزرگ‌ترین کارخانجات که در حوزه فولاد و سایر صنایع در حال راه‌اندازی هستند عبارت‌اند از:

1. کارخانجات گندله‌سازی اردکان
2. کاشی دانیال سرام اردکان (راد سرام )
3. نیروگاه سیکل ترکیبی چادرملو
4. کارخانه آهن اسفنجی (DRI)
5. شرکت سرمایه‌گذاری فولاد غدیر
6. شرکت آهن و فولاد ارفع
7. شرکت الکترود گرافیتی ایران
8. مجتمع فولاد اردکان
9. شرکت کاشی و سرامیک گلسرام
10. شرکت کاشی ایفاسرام
11. کارخانجات کاشی صدف وزیر مجموعه‌ها
12. کاشی خاتم
13. مجتمع چینی بهداشتی رزسفید
14. شرکت صنایع خودرو کویر ایران
15. شرکت سرامیکهای صنعتی اردکان
16. کارخانجات نساجی اردکان
17. شرکت دامپروری میلشبار
18. گروه کارخانجات شیشه اردکان
19. کاشی سنا
20. کاشی خورشید اردکان
21. مجتمع چاپ نینوا اردکان

و کارخانجات مختلفی در حوزه‌های صنایع غذایی، بهداشتی، تبدیلی، گرمایشی، سرمایشی، قطعه‌سازی وغیره.

پسته و حلوا ارده اردکان نیز معروف است. البته اردکان از دیر باز به داشتن صنعتگران بنام و خلاق شهره بوده که میتوان به عنوان مثال از محمدعلی فولادی اردکانی ملقب به میرزابزرگ نام برد که در صنعت آهنگری شهره بوده و هنوز تعدادی از ساخته های دست او موجود است.

این کویر که سیاه کوه نام دارد مهم‌ترین کویر منطقه یزد است. شکل آن درست مثل یک نعل اسب ست که با جهت شمال غربی - جنوب شرقی در شمال اردکان قرار گرفته‌است. این منطقهٔ کویری بین دو کوه منفرد سیاه‌کوه به ارتفاع ۲۰۵۰ متر در شمال و هریشت به ارتفاع ۱۹۳۹ متر در جنوب واقع است و مکانی ست مناسب جهت جذب جریان‌های آبی و سیلابی که از دامنهٔ این دو کوه سرازیر می‌شود.

ارده و حلوا ارده (که از کنجد به دست می‌آید) از سوغاتی‌های مشهور این شهر است.

پسته

یکی از مهم‌ترین محصولات تولیدی در اردکان پسته است. اکثر مزارع پسته در منطقه احمدآباد، چاه افضل و حسن اباد انارکی وجود دارد. منطقه معروف به دم کفتار ( سمت چپ جاده اردکان به چوپانان ) یکی از مناطق دارای مزارع پسته است.

• دانشگاه اردکان
• دانشکده طب سنتی اردکان
• دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردکان
• دانشگاه پیام نور اردکان
• دانشکده فنی و حرفه‌ای شهید بهشتی اردکان
• دانشگاه علمی کاربردی واحد اردکان
• دانشگاه علم و هنر اردکان

از محلهای دیدنی باید پیرهریشت و پیر سبز چک چک را نام برد، که هر دو بر روی کوه بنا گردیده‌اند، و زیارتگاه زرتشتیان از سراسر جهان هستند. دیگر جاهای دیدنی اردکان عبارت‌اند از خانه تقدیریها-خانه خاتمی -خانه سروری درمحله چرخاب -دربند صدرالفضلا -محلات قدیمی زین‌الدین / بازارنو / کوشکنو /کملاق /علی بیک و چرخاب - مجموعه آب انبارهای شهراحمدآباد - قنات عیش‌آباد احمدآباد -جنگلهای کویری حسن ابادانارکی-منارجنبان خرانق -منطقه حفاظت شده سیاه کوه در حاشیه روستای حسن‌آباد انارکی- امامزاده سید نورالدین-امامزاده سید هاشم شریف اباد—حوض عباس و…

• برج بازار نو

• نمایی از ساختمانی واقع در شهر قدیمی اردکان

• نمایی از ساختمانی واقع در شهر قدیمی اردکان

• نمایی از ساختمانی واقع در شهر قدیمی اردکان

• ایمولای ایتالیا: از ۲۸ آگوست ۲۰۱۹

• آب، خاک، ماشین، سال ۵، شماره ۳۷، صفحات ۴۴–۴۳
• اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: ۱۳۸۳ خ.