الفبای تدمری
الفبای تَدمُری یا الفبای پالمیرایی (به انگلیسی: Palmyrene alphabet) الفبایی برگرفته از الفبای آرامی است که در گذشته برای نوشتن لهجه آرامیِ پالمیرایی به کار می‌رفته است. این الفبا در میان بازه زمانی ۱۰۰ پ.م تا ۳۰۰ م در تدمر در بیابان سوریه کاربرد داشته‌است. مانی به روایتی خط مانوی را بر پایهٔ خط تدمری ابداع کرده بود. کهنترین تاریخ نوشته‌های تدمری به ۴۴ پ.م برمی‌گردد. آخرین تاریخ نوشته‌های بازمانده نیز به ۳۰۰ م. برمی‌گردد که دو سال پس از تسخیر شاهنشاهی تدمر و پایان عمرش بدست امپراتور روم، اورلیان است. زیرا پس از آن دیگر زبان‌های لاتین و یونانی برای امور اداری تدمر بکار بسته شد و آن زبان‌ها جایگزین زبان تدمری گشتند.
| تدمری پالمیرایی | |
|---|---|
گلنبشته نوشته شده به الفبای تدمری در موزه لوور | |
| نوع | ابجد |
| زبان‌ها | لهجه تدمری زبان آرامی |
| دورهٔ زمانی | ۱۰۰ پ.م تا ۳۰۰ م |
| سامانهٔ مادر | |
| سامانهٔ خواهر | عموری براهمی (?) اِدِسایی اِلیمایی هترایی عبری مندائی نبطی پهلوی پارتی |
| ایزو ۱۵۹۲۴ | Palm, 126 |
| دامنه یونیکد | U+10860–U+1087F Final Accepted Script Proposal |
تدمری از الفبای آرامی به صورت کژ و شکسته برگرفته شده و دارای ویژگی‌های بسیاری است:
تدمری عموما بی هیچ فاصله‌ای یا نقطه‌گذاری بین واژگان و جملات نوشته می‌شود. دو دیسه از تدمری تکوین کرده اند: دیسه گرد و کژ برگرفته از الفبای آرامی و بعدها یک خط آیینی، هر دو دیسه‌های کژ و تزئینی در ساختارهای چاپی لیگچر بکار بسته می‌شدند.
نویسه‌ها
شماره‌ها
تدمری از سامانه‌ای نا-دهگانی بهره می‌جوید که شماره‌ها از نمادهای ۱، ۲، ۳، ۴، ۵، ۱۰ و ۲۰ ساخته می‌شوند. این سامانه شمارشی بسیار به نیای آرامی خویش مانسته است که شماره‌ها با بهره جویی از نمادهای ۱، ۲، ۳، ۱۰، ۲۰، ۱۰۰ و ۱۰۰۰ ساخته می‌شوند.
حروف
برخی از سبک‌ها در حرف «ر» (رِش) و گاهی در حرف «د» (دالِش) دیده می‌شود که به همراه نقطه‌ای در بالا هستند، ولی این سبک‌ها با این حروف بخاطر تمایز دیداری است. لیگچرسازی پس از ب، ح، م، ن و ق گاهی پیش از دیگر همخوان در شماری از سنگنبشته‌ها رایج هستند ولیکن بایسته و الزامی نبودند. همچنین دو گُلنما (fleurons) در برخی کتیبه‌ها به صورت چپ‌سو و راست‌سو در کنار شماره‌ها نمایان هستند.
رمزگشایی
نمونه‌های سنگنبشته‌های تدمری در ۱۶۱۶ چاپ شدند ولی نسخه‌های دقیقی از سنگنبشته‌های دوزبانه تدمری/یونانی تا سال ۱۷۵۶ در دسترس نبود. الفبای تدمری به معنای واقعی واژه «یک شبه» در دهه ۱۷۵۰ بدست پدر ژان ژاک باتلیمی (به فرانسوی: Abbé Jean-Jacques Barthélemy) فرانسوی رمزگشایی شدند. این رمزگشایی هنوز نیز کاربرد دارد.
یونیکد
تدمری به یونیکد استاندارد در ژوئن ۲۰۱۴ با رونمایی از نسخه ۷/۰ افزوده شد.
بلوک یونیکد تدمریU+10860–U+1087F است.
| تدمری Official Unicode Consortium code chart (PDF) | ||||||||||||||||
| 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | A | B | C | D | E | F | |
| U+1086x | 𐡠 | 𐡡 | 𐡢 | 𐡣 | 𐡤 | 𐡥 | 𐡦 | 𐡧 | 𐡨 | 𐡩 | 𐡪 | 𐡫 | 𐡬 | 𐡭 | 𐡮 | 𐡯 |
| U+1087x | 𐡰 | 𐡱 | 𐡲 | 𐡳 | 𐡴 | 𐡵 | 𐡶 | 𐡷 | 𐡸 | 𐡹 | 𐡺 | 𐡻 | 𐡼 | 𐡽 | 𐡾 | 𐡿 |
نکات
| ||||||||||||||||
نگارخانه
ستونی در تدمر با سنگنبشته‌ای دوزبانه تدمری/یونانی در یادبود قهرمانی ژولیوس اورلیس زنوبیوس ( Julius Aurelius Zenobius)
منابع
- ↑ "Palmyrenian alphabet". Encyclopædia Britannica.
- ↑ Daniels, Peter T.; Bright, William, eds. (1996). The World's Writing Systems. Oxford University Press, Inc. ISBN 978-0195079937.
- ↑ Everson, Michael (17 August 2010). "N3867R2: Proposal for encoding the Palmyrene script in the SMP of the UCS" (PDF). Retrieved 20 August 2016.
- ↑ Everson, Michael (25 August 2007). "N3339: Proposal for encoding the Imperial Aramaic script in the SMP of the UCS" (PDF). Retrieved 6 July 2014.