باستان‌سنجی

باستانسنجی عبارت است از مجموعه فعالیت‌های میان رشتهای که برای پژوهش، شناخت و نگاهداری آثار و اشیا فرهنگی، با بهره گیری از علوم مختلف تجربی، ریاضی و انسانی و بکارگیری روش‌های میان رشته‌ای صورت می‌پذیرد. پژوهش در ساختار شیمیایی و فیزیکی مواد و مصالح سازنده این آثار و اشیاء، سالیابی و تاریخ گذاری آن‌ها و انجام تحلیلهای دقیق و جامع براساس روش‌های علوم فیزیک، شیمی، زمینشناسی، کانی شناسی، جغرافیا و ریاضیات، از جمله فعالیت‌های پژوهشی این رویکرد است. باستانسنجی در تعامل با دانش باستانشناسی و دیگر شعب علوم باستانشناختی مثل زمین- باستانشناسی، باستانشناسی تحلیلی، زیست- باستانشناسی و غیره و نیز شعب رشته حفاظت از آثار تاریخی، شناخت و درک محققان را از فرایندهایی شکلگیری یک اثر باستانی تا لحظهای که به دست محققان برسد افزایش داده و در نتیجه دقت تحلیل و تفسیر پژوهندگان این عرصه را افزایش داده، نتایج و تفسیرهای مربوط به فرایندهای فرهنگی و اجتماعی مؤثر بر دگرگونیهای هنری و فنی را در طول زمان، تحت‌الشعاع خویش می‌سازد.

با گذشت بیش از هفت دهه از تأسیس رشته باستان‌شناسی (دانشگاه تهران- ۱۳۱۶) حوزه مطالعات میراث فرهنگی ایران به دلیل فقدان رشته باستان سنجی و دیگر رشته‌های مرتبط با علوم باستان شناختی همچنان فاقد استقلال واقعی بوده و کماکان به پژوهشهای بیگانگان و به ویژه ممالک اروپایی و آمریکا وابسته است. اهمیت و ضرورت استقلال کشور در حوزه باستان سنجی زمانی آشکار و بارز و برجسته می‌شود که بدانیم هر تحلیل فرهنگی و اجتماعی از گذشته مبتنی بر اطلاعات باستان شناختی و تاریخی، در ابتدا نیازمند ارائه تحلیل‌های علمی از آثار و مواد باستانی و تاریخی است؛ و در نتیجه، در فقدان این تحلیل‌های علمی- آزمایشگاهی یا در صورت ناصواب بودن نتایج آنها، در عمل تمامی تحلیلهای فرهنگی و اجتماعی راه به خطا خواهند برد!

از این رو راه اندازی رشته‌های جدید از جمله در عرصه تاریخ هنر و باستانشناسی که بتوانند زمینه‌های علمی را در کنار گرایشهای علوم انسانی تقویت نمایند از مهمترین دغدغه‌های امروز در درک و تفسیر علوم مربوط به باستانشناسی است از این رو باستانسنجی با احراز صلاحیت و توانایی علمی برای تشخیص آثار اصیل باستانی و هنری از نمونه‌های جعلی و تقلبی، به علاوه مطالعات علمی بین رشتهای در شناخت تکنیک‌ها و فر آیندهای ساخت آثار فرهنگی و تاریخی به علاوه بررسیهای منشایابی و آسیب شناختی، عملاً در انجام اقدامات موزه داری، مطالعه و شناخت میراث فرهنگی به طرق علمی و همچنین مدیریت میراث فرهنگی و قضاوتهای قضایی تأثیرگذار است.

با توجه به موارد ذکر شده و اهمیت این رشته و کمبود آن در ساختار علمی کشور گروه مرمت آثار تاریخی دانشگاه هنر اسلامی تبریز در سال تحصیلی ۹۰–۱۳۸۹ در یک روند مطالعاتی یکساله در قالب تیمی ۸ نفره از متخصصین مرتبط اقدام به آماده سازی و تدوین سرفصل دروس کارشناسی ارشد باستانسنجی براساس تجربه‌های بین‌المللی و نیازهای بومی با هدف تربیت متخصصین متعهد و آشنا به شیوه‌های پیشرفته مطالعات باستانسنجی و پاسخ گویی به نیازهای کشور اقدام به راه اندازی دوره کارشناسی ارشد باستانسنجی نمود و موفق به طی مراحل قانونی از طرف وزارت علوم تحقیقات و فناروی برای کسب مجوز پذیرش دانشجو در مهرماه سال ۱۳۹۱ برای نخستین بار در ایران گردید.

گروه آموزشی- پژوهشی باستانسنجی از دانشکده هنرهای کاربردی دانشگاه هنر اسلامی تبریز این گروه آموزشی دارای امکاناتی از قبیل:

کتابخانه تخصصی مرمت و باستان سنجی زیر مجموعه کتابخانه مرکزی دانشگاه.

آزمایشگاه شیمی عمومی.

آزمایشگاه شیمی تجزیه.

آزمایشگاه و کارگاه مرمت فلز و متالوگرافی.

است، همچنین در ارتباط با گروه‌ها و دانشکده‌های دیگر دانشگاه هنر اسلامی تبریز و دیگر دانشگاه‌های بزرگ منطقه شمال غرب کشور از امکانات موجود علمی و آزمایشگاهی منطقه استفاده می‌نماید.

با توجه به عدم وجود نشریات تخصصی این حوزه، دانشکده هنرهای کاربردی این دانشگاه به همراه جمعی از استادان صاحب نام ملی و بینالمللی تصمیم گرفت نشریهای با عنوان پژوههی باستانسنجی منتشر نماید. این دوفصلنامه در راستای محورهای خود پذیرای مقالات علمی در ۲ بخش: مقالات علمی-پژوهشی(۸۰٪) و مقالات علمی– مروری ناب و سطح بالا (۲۰٪) می‌باشد.

از جمله مهمترین اهداف نشریه پژوهه باستان‌سنجی عبارتند از:

• انتشار مقالات علمی –پژوهشی و مقالات علمی مروری ناب مربوط به باستان‌سنجی، مرمت آثار تاریخی و ارائه نتایج تحقیقات نظری و عملی پژوهشگران و مراکز علمی
• ارتقای سطح دانش و پژوهش در رشته‌های یادشده
• ایجاد بستر و زمینه‌ای مناسب برای ارتباط علمی و تبادل افکار میان پژوهشگران، استادان دانشگاهی و دانشجویان.

مقالات می‌بایست مطابق با زمینه تخصصی نشریه در حوزه باستان‌سنجی و حفاظت و مرمت آثار تاریخی بر اساس محورهای ذیل باشند:

• محور اول:سالیابی تحلیلی-آزمایشگاهی آثار فرهنگی و تاریخی آلی و معدنی؛
• محور دوم: منشأیابی تحلیلی-آزمایشگاهی آثار فرهنگی و تاریخی آلی و معدنی؛
• محور سوم: ساختارشناسی تحلیلی-آزمایشگاهی آثار فرهنگی و تاریخی آلی و معدنی؛
• محور چهارم: پژوهش‌های تحلیلی-آزمایشگاهی فنون و فناوری‌های باستانی آلی و معدنی؛
• محور پنجم: پژوهش‌های تحلیلی-آزمایشگاهی حفاظت و مرمت آثار تاریخی و فرهنگی،
• محور ششم: پژوهش‌های سنجش از دور و تحلیل‌های کمّی-آماری آثار فرهنگی و تاریخی.