بایاتی

در زمینه ریشه‌شناسی یا اتیمولوژی کلمه بایاتی نظرات مختلفی موجود است . به نظر سلمان ممتاز بنا به روایتی بایات نوه اوغوزخان بوده و نام قبیله بایات نیز که در تاریخ آذربایجان نقشی اساسی داشته‌اند، منعکس شده‌است و بایاتی یعنی شعری که مخصوص قبیله بایات است.

محمود کاشغری در کتاب دیوان لغات ترک از بایات به عنوان توتم نامبرده و پروفسور دمیرچی زاده و پروفسور تهماسب از برجسته‌ترین فولکلورشناسان آذربایجان نیز به توتم بودن «بایات» صحه گذاشتند.

امین عابد دیگر فولکلورشناس آذربایجان که بیشترین و معتبرترین تحقیقات بر روی بایاتی‌ها متعلق به اوست، معتقد است که «در فولکلور ملل ترک اشعار هفت هجایی و چهار مصرعی، فقط در آذربایجان «بایاتی» نامیده می‌شود و در میان سایر ملل ترک اسامی مختلف دیگری دارد؛ مثلاً در لهجه‌های غربی چون ترکی عثمانی (استانبولی) «مانی» (mâni)، در ترکی کریم «چینق» (ςinq)، در ترکی قازان و کریم جنوبی «جیر» (jir)، در ازبکی «اَشوله» (âšula)، در ترکی عراقی «تورکو» (türkü)، در قرقیزی و قزاقی «قاییم اولنگ» (qâyim ölang) و «اَیتیسپا» (âytispâ) نامیده می‌شود.

رابطه موسیقی و بایاتی‌ها یک ارتباط تنگاتنگ و غیرقابل انکار است و بر روی بسیاری از بایاتی‌ها آهنگ‌های مختلف موسیقی گذاشته شده و از این میان دستگاههای موسیقی گوناگونی چون بیات ترک، بیات شیراز، بیات کرد، بیات چوپان و غیره به وجود آمده‌است.

• هیئت، جواد (۱۳۸۰). سیری در تاریخ زبان و لهجه‌های ترکی. پیکان. شابک ۹۶۴-۳۲۸-۱۶۶-۳.
• علی رضاپور، رقیه رضاپور (۱۲:۴۰ - دوشنبه ۲۹ آبان ۱۳۹۱). «پایگاه خبری تحلیلی سیمرغ». برگرفته از نشریه کتاب ماه ادبیات، شماره ۶۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۳.