بخش هزارجریب

بخش هزارجریب (واقع در منطقهٔ هزارجریب) یکی از دو بخش شهرستان نکا در استان مازندران ایران است. این بخش دارای دو دهستان است: دهستان زارم‌رود و دهستان استخر پشت.

دکتر منوچهر ستوده در مورد هزارجریب می‌نویسد: «هزارجریب که نام آن در کتب تاریخی مازندران به صورت هزارگری و هزاره گری آمده‌است، سرزمینی است کوهستانی که حدود چهارگانه آن از این قرار است: از طرف جنوب به رشته کوه اصلی البرز و از شمال به رشته کوه‌های جهان مورا و از طرف مشرق به کوه‌های خوش انگور و یانه سر و سرخ گریه و لت کومه و از غرب به رشته کوهی که در امتداد رودخانه تالار و در شرق آن است. در این بخش جغرافیایی که زیباترین و پهناورترین و آبادترین ناحیه کوهستانی رشته کوه البرز است رودخانه عظیم تجن با شاخه‌های طولانی و ممتد آن و رودخانه نکا از میانه آن جریان دارد».

ستوده در مورد تقسیمات بخش هزراجریب نیز می‌نویسد: «بخش هزارجریب به دو ناحیه چهاردانگه و دودانگه تقسیم می‌شود:

ناحیه چهاردانگه شامل شهریاری و هزارجریبی و سورتیجی است. شهریاری نام دهکده‌های کنار رودخانه نکا است که آب این رودخانه خود جداگانه به دریا می‌ریزد و آب آن داخل رودخانه تجن نمی‌شود. هزارجریبی دهکده‌هایی را گویند که کنار رودخانه زارم رود است و این رودخانه در دوآب زیردست دهکده گرمرود به عمود رودخانه تجن می‌پیوندد. سورتیجی نام دهکده‌هایی است که کنار رودخانه گرمابرود است و این روخانه نزدیک دو دهکده «ورند» و «تاکام» با عمود رودخانه تجن تلاقی می‌کند.

ناحیه دودانگه هزارجریب شامل نرم آب ، بندرج ، فریم (پریم) ، بنافت ، پشتکوه است. نرم آب دهکده‌های کنار شاخه شرقی غربی رودپلور و عمود آن را گویند و پشتکوه شامل دهکده‌هایی است که کنار شاخه شمالی جنوبی آن می‌افتد. بندرج شامل دهکده‌هایی است که کنار یکی از شعب چپ تجن است که حوالی تاکام و ورند به عمود اصلی تجن می‌پیوندد. فریم شامل دهکده‌هایی است که تقریباً در امتداد قسمت بالای عمود اصلی رود تجن قرار دارد. بنافت آخرین بخش هزارجریب است که دهکده‌های آن کنار رودی است که آب آن از کسلیان می‌گذرد و به رودخانه تالار می‌ریزد. پشتکوه شامل دهکده‌هایی است که در سرچشمه‌های رودپلور است».

اسدالله عمادی گفته‌است: «امروزه، فقط به بخش‌هایی از جنوب شهرستانِ «نکا»، «هزار جریب» گفته می‌شود». ولی در گذشته: «هزارجریب… حدود آن از مناطق کوهستانی سوادکوه شروع می‌شد و تا مرز گلستان امروزی خاتمه می‌یافت».

درویشعلی کولاییان نظر بدیعی در مورد واژهٔ هزارجریب دارد. او نوشته: «هزارجریب ناحیه کوهستانی وسیع، شامل دودانگه و چهاردانگه، شرقی شهرستان ساری و در جنوب بهشهر است. ظاهرا "هزارجریب" را بر ساخته از دو واژه فارسی "هزار" و "جریب" دانسته‌اند، تأویلی که مانند بسیاری موارد مشابه دیگر اشتباه است. این نام‌های کهن بازمانده از زبان مردمانی است که اولین آبادگران و کشاورزان منطقه بوده‌اند و دوهزار سال پیش از زمان ما در منطقه سکونت اختیار کرده‌اند. در زبان این مردم، این اصطلاح شاید می‌توانست "ایزاجِیرِ (ایزاجیری)" به معنای ناحیه تند آب(ها) باشد. سنسکریت Iza به معنای "دارنده" است و jIri به معنای آب‌های جاری سریع‌السیر است. نام هزارجریب در سایر مناطق ایران فقط نام چند روستاست (سه مورد)، روستاهایی مختلف که نام هر کدامشان هزارجریب است. اما هزارجریب ساری خود شامل چند دهستان که دهستان خود شامل ده‌ها آبادی است».

همچنین به نقل از مکنزی در کتاب "راویان قصه‌های رفته از یاد" آمده‌است: «هزارجریب از دو بخش تشکیل می‌شود:

بخش اول چهاردانگه که متشکل از سه قسمت است: ۱- چهاردانگه محمدرحیم خان در یانه سر ۳۰۰ تفنگچی با تفنگ به دولت می‌دهد. ۲- چهاردانگه نجفقلی خان در سرخه جریب که ۲۷۵ تفنگچی می‌دهد. ۳- چهاردانگه محسن خان ۲۳۵ تفنگچی می‌دهد.

بخش دوم دودانگه رئیس آن ابراهیم خان است که ۳۰۰ تفنگچی می‌دهد. می‌گویند در هزارجریب تقریباً هزار ده وجود دارد. انواع شکار و حیوانات در این منطقه فراوان است از جمله: ببر، خرس و غیره».