تاریخ ادبیات
تاریخ ادبیات موضوعی میان رشته‌ای است، به زبانهای مختلف در طولِ تاریخ که سرگذشتِ ادبیات به ویژه ادبیات مکتوب و تغییرات و دگرگونی‌های سبک‌ها و فنون ادبی در نقاط مختلف جهان را مطرح می کند.
دوره آغازین ادبیات
اولین اشارات و یافته‌های مکتوب ادبی به سه ناحیه جهان یعنی مصر باستان، سومر و چین باز می‌گردد. هیروگلیف‌های مصری اشارات ادبی را در درون خود دارند و کتاب گیلگمش که حماسه‌ای ادبی مربوط به سومریان است نیز گاهی نخستین کتاب بشر معرفی شده‌است. این کتاب به حدود دوهزاره پیش از میلاد باز می‌گردد.همچنین از قدیمی‌ترین کتاب‌های دوران باستان می‌توان به کتاب مردگان (مصر باستان) که در هجده قرن پیش از میلاد در مصر به نگارش درآمده بود را ذکر کرد. کتاب‌های اوستا و ریگ ودا نیز که در دوره‌های بعد به نگارش درآمده‌اند، میراث ادبیات شفاهی ملت‌های خود در دوران بسیار قدیم بوده‌اند.
ادبیات در دوران باستان
ادبیات دوران باستان که هزارهٔ نخست پیش از میلاد تا آغاز قرون وسطی را در بر می‌گیرد دوره پایه شکل‌گیری ادبیات مدون می‌باشد. این دوره که در چین با نگارش کتاب رزمی هنر جنگاوری آغاز شده بود در یونان به گونه‌ای دیگر دنبال می‌شد. افسانه‌ها و اساطیر یونان باستان در قالب آثار ادبی جلو گر شدند.ایلیاد و ادیسه در قرن نهم پیش از میلاد از هومر شاعر باستانی یونان از همین آثار هستند. در سال‌های بعدی فلسفه و تاریخ‌نگاری نیز وارد حوزه ادبیات شدند و آثار ادب نمایشی که از سنت‌های بومی یونان بودند نیز بخش‌هایی از ادبیات یونان باستان را در بر گرفت. پس از محو یونان در دوره اسکندر مقدونی ادبیات و ریشه‌های ادبی یونانی تا حد زیادی به ادبیات لاتین منتقل شد. این امر با شکل‌گیری امپراتوری روم تحقق یافت. ادبیات لاتین در دوران باستان با ادامه دادن راه ادبیات یونانی مدت‌ها به عنوان ادبیات رسمی و دینی و مقدس جایگاه ویژه‌ای یافته بود.ویرژیل، سنت آگوستین و هوراس را می‌توان از بزرگترین ادیبان لاتینی دانست. در ایران باستان در همین دوره آثار قدیمی سنتی و اعتقادی به رشته تحریر در آمد. جمع‌آوری سروده‌ها و مکتوب شدنشان به زبان اوستایی و نیز ترجمه‌ها و تفسیرهای دینی که به دوران پایانی اشکانی و آغازین ساسانی باز می‌گردد از همین دست می‌باشد. در همین زمان در ایران کتابی بنام شاپورگان به زبان پارسی میانه توسط مانی نوشته شد. این دوره در هند متون مذهبی و اسطوره‌ای هندو به زبان سنسکریت به رشته تحریر درآمد. ادبیات داستانی و داستانسرایی عارفانه نیز در هند رشد گسترده‌ای در این دوران داشت.
ادبیات در قرون وسطی
در دوره قرون وسطی ادبیات در اروپا به شدت مذهبی می‌گردد. به ویژه پس از اعلام مسیحیت به عنوان دین رسمی امپراتوری بیزانس این امر شدت بیشتری به خود می‌گیرد. درگیری با مسلمانان و جنگ‌های صلیبی تغییراتی را در این عصر در ادبیات اروپا ایجاد می‌کند. آثار ایتالیایی مانند کمدی الهی توسط دانته آلیگیری پدید می‌آید و آثاری در زمینه خداشناسی در محافل فلسفی اروپا ایجاد می‌شود که بر ادبیات تأثیراتی داشت. در همین دوره در ممالک اسلامی ادبیات عربی و فارسی به شدت پویا بودند.زبان عربی که زبان مقدس دین اسلام به شمار می‌رفت بخش عمده‌ای از آثار ادبی خلق شده توسط مسلمانان را به خود اختصاص می‌داد و در سرتاسر این مناطق رایج بود.ادبیات فارسی نیز که با تقویت شدن از سوی سامانیان خراسان رسمیت یافته بود در تمام مناطق ایران زمین تا آسیای میانه و نیز در شبه قاره هندوستان، قفقاز و روم اشغال شده توسط سلجوقیان جایگاه زبان رسمی و نیز زبان ادبی ویژه‌ای داشت. در این دوران در ممالک اسلامی ادیبان بزرگی مانند ابونواس، متنبی و محی الدین در ادبیات عربی و در قرن پنجم،فردوسی، خیام، در قرن ششم،نظامی،خاقانی و عطار و در قرون ششم و هفتم مولوی، سعدی و حافظ در شعر فارسی پدید آمدند. در این دوران نیز به صورت پراکنده ادبیات ترک نیز در آسیای میانه و سپس در آناتولی کلید می‌خورد. در هندوستان و ژاپن و چین نیز در این دوره محافل ادبی عمده جریان داشت. بخشی از ادبیات داستانی هندوستان که در همین دوران توسط ایرانیان به فارسی میانه و از آن طریق به دیگر زبانهای نیز ترجمه شد.کلیله و دمنه و سندباد و هزار و یکشب از این دست داستان‌هایی می‌باشند که از هندوستان به تمام دنیا انتقال یافتند. بخشی از ادبیات قرون وسطی نیز ادبیات یهودیان بوده که به زبانهای عبری، لاتین و گاهی نیز فارسی به رشته تحریر در می آمده است. در دنیای جدید یعنی آمریکای پیش از کلمب نیز قوم مایا با ابداع نوعی خط آثار ادبی متعددی در زمینه‌های گوناگون عرفان، اسطوره، داستان و شعر پدید آورده بودند.
در دوران معاصر
دوران معاصر در تاریخ ادبیات را از دوران پس از کشف قاره آمریکا آغاز می‌کنند. در این دوران با کتاب سروانتس به نام دن کیشوت ، رمان به سبک جدید وارد ادبیات می‌شود. آثار فلسفی ادبی به ویژه در فرانسه پدید می‌آید.جان میلتون، ویلیام شکسپیر و جاناتان سویفت از ادیبان بزرگ دوران آغازین معاصر به شمار می‌روند. در دوره بعدی که به قرون هجدهم تا بیستم میلادی باز می‌گردد با رخدادن انقلاب کبیر فرانسه دگرگونی‌ها آغاز شد. ادبیات داستانی و رمانتیسم به گونه‌ای فزاینده رشد پیدا نمود.لرد بایرون از سردمداران ادب رمانتیک اروپا به شمار می‌رود.هانس کریستیان آندرسن در دانمارک طلوع می‌کند و در آلمان نیز ادبیات به گونه‌ای فلسفی رشد می‌یابد. نویسندگان بزرگ روس و آمریکایی و فرانسوی نیز در این دوره معرفی می‌شوند که از میان آن‌ها می‌توان به داستایوفسکی، تولستوی، مارک توین، انوره دو بالزاک و ویکتور هوگو اشاره نمود. این دوران تا پایان جنگ جهانی اول ادامه می یاید. دوره بعدی ادبیات معاصر ادبیات جدید است که از پس از جنگ جهانی دوم تا کنون پابرجاست و در این سال‌ها با تغییرات بیشماری همراه بوده‌است. ادبیات در دوران جدید از وقایع سیاسی و تاریخی تأثیرپذیری فراوان داشته‌است.انقلاب بلشویکی روسیه، جنگ جهانی دوم، گسترش کمونیسم و رقابت با نظام سرمایه‌داری و پیشرفت‌های صنعتی به شدت در ادبیات نظم و نثر جهان در دوران جدید تأثیرگذار بوده‌است. ضمن اینکه با گسترش دانش و آگاهی و ابزار اطلاع رسانی و افزایش سواد و نگارش گستره ادبیات کاملاً متفاوت شده و در تمام مناطق دنیا دنبال می‌شود. ادبیات در این دوره مکتب‌های فکری متفاوتی را مانند پست مدرنیسزم و مدرنیسم، دادائیسم طبیعت گرایی، اگزیستانسیالیسم تجربه کرده‌است.
جستارهای وابسته
- ادبیات
- جایزه ادبی نوبل
- ادبیات جهان
- تاریخ ادبیات فرانسه
- تاریخ ادبیات فارسی
- ادبیات داستانی
منبع
- مشارکت کنندگان ویکیپدیا تاریخ ادبیات (انگلیسی). بازدید در ۱۷ ژوئن ۲۰۱۱
پیوند به بیرون
- نشریه گاردین صد کتاب برتر همه دوران تاریخ(انگلیسی). بازدید در ۱۷ ژوئن ۲۰۱۱