تاریخ جامع ایران

این کتاب در مدت چهارده سال و به دست بیش از ۱۷۰ محقق، زیر نظر سید محمد کاظم موسوی بجنوردی و به سرپرستی بنیاد دائرةالمعارف بزرگ اسلامی تهیه شده‌است.

ده جلد از این کتاب در سال ۱۳۹۳ و مجموعهٔ کامل آن در ۲۶ خرداد ۱۳۹۴ با حضور جمعی از اندیشمندان و مقامات داخلی از جمله علی جنتی وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی و هاشمی رفسنجانی در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی رونمایی شد.

این کتاب بزرگترین کتاب تاریخ ایران توصیف شده‌است و پنج جلد اول آن به تاریخ ایران پیش از اسلام و پانزده جلد بعدی به تاریخ ایران پس از اسلام اختصاص دارد. ابتدا قرار بود که این کتاب در چهارده جلد منتشر شود که بعداً به بیست جلد افزایش یافت.

مجلدات

• جلد اول: سابقهٔ انسان کهن در فلات ایران و تمدن‌های پیش از آریایی‌ها؛ ورود آریائی به ایران، عصر مادها و قسمتی از تاریخ سیاسی هخامنشیان.
• جلد دوم: دنبالهٔ تاریخ هخامنشیان به روزگار سلوکیان، دولتهای پراکنده یا ملوک الطوایف، عصر ساسانیان، و سرانجام تاریخ اساطیری ایران در همین جلد مورد بررسی قرار گرفته‌است.
• جلد سوم: تاریخ اقتصادی و اجتماعی ایران از آغاز تا پایان دورهٔ ساسانی؛ تشکیلات اداری و نظامی در ایران؛ و سرانجام باستان‌شناسی و هنر ایران در دوره‌های فرمانروایی مادها و هخامنشیان.
• جلد چهارم: تحقیق در هنر و معماری ایران پیش از اسلام؛ ادیان و آموزش و پرورش در ایران.
• جلد پنجم: تحقیق در زبان و ادبیات ایران، تاریخ‌نگاری، جغرافیانویسی، فلسفه و دانش‌های دیگر.
• جلد ششم: تاریخ ایران از فتح اسلامی تا ظهور دولت‌های نیمه‌مستقل و مستقل؛ مباحثی چون فتوح ایران و آخرین روزهای دولت ساسانی؛ ایران در عصر حکومت قومی عرب، ایرانیان و ظهور دولت عباسی؛ وزارت و دیوانسالاری ایرانی و قسمتی از حکومتهای شرقی و غربی ایران عصر اسلامی.
• جلد هفتم: تاریخ دولت‌های ایرانی در خراسان، شمال ایران، ایران مرکزی و غربی و جنوبی از طاهریان تا کاکوئیان و تاریخ تشکیلات اداری و سیاسی آن‌ها.
• جلد هشتم:دنبالهٔ آل‌بویه، غزنویان و ایران در عصر سلجوقیان و برخی سلسله‌های کوچکتر در غرب ایران، مانند بنی سکمان در ارمنستان و ملوک قراباغ.
• جلد نهم: تاریخ ایران از اتابکان تا قسمتی از ایلخانان؛ در این بخش دورهٔ سلسله‌های موسوم به اتابکان، از اتابکان آذربایجان تا اینجوئیان؛ زمینه‌های هجوم مغول؛ جانشینان چنگیز، برپایی دولت ایلخانان، مورد بحث قرار می‌گیرد و سازمان‌های سیاسی-اداری این ادوار مطالعه می‌شود.
• جلد دهم:دنبالهٔ ایلخانان تا ظهور صفویان؛ علاوه بر دورهٔ دوم ایلخانان به عصر ترکمانان و دورهٔ مهم تیموریان و قسمتی از صفویان.
• جلد یازدهم :دنبالهٔ عصر صفویان، ادوار حکومت افشاریان و زندیان.
• جلد دوازدهم: به عصر قاجار، تحولات مذهبی، روابط خارجی ایران با عثمانی و دول قدرتمند اروپایی، زمینه‌های قیام و انقلاب مشروطه، نقش‌های طبقات اجتماعی در تحولات سیاسی و اجتماعی، ورود تمدن جدید به ایران و بسیاری مسائل دیگر نیز پرداخته می‌شود. در پیوست‌های همین مجلد دربارهٔ خانات آسیای مرکزی، خانات گنجه و شکی و قراباغ، هرمز و خلیج فارس مطالعه شده‌است.
• جلد سیزده و چهارده: تاریخ علم و ادب؛ حاوی مباحثی چون نقش ایرانیان در نقل و ترجمهٔ آثار علمی به زبان عربی، عصر تصنیف آثار علمی، دانش‌های فلسفی و کلامی در ایران و میان ایرانیان، نجوم و ریاضیات، علوم طبیعی و پزشکی، بیمارستان‌ها، دانش‌های دینی و مذاهب فقهی، تصوف و فرق صوفیه، تاریخ‌نگاری و چند مبحث دیگر.
• جلدهای پانزدهم تا هفدهم: شامل تاریخ زبان و ادبیات فارسی از آغاز عصر اسلامی تا پایان عصر قاجار خواهد بود. در این مجلد ادبیات فارسی در قلمرو فرهنگی ایران، بر حسب ادوار ادبی مورد بحث قرار می‌گیرد. دورهٔ بازگشت ادبی، ادبیات مشروطه، ادبیات عامه، روزنامه و روزنامه‌نگاری، ادبیات اقوام ایرانی، تاریخ آموزش و پرورش و بسیاری از جمله دیگر ابواب این مجلدات است.
• جلدهای هجدهم و نوزدهم: مخصوص تاریخ هنر و معماری ایران شامل هنرهای دستی و تزئینی و نمایشی و آئینی، موسیقی و معماری است.
• جلد بیستم: به مباحث تاریخ اجتماعی، نظام حقوقی در ایران، ادیان و مذاهب در ایران، طبقات اجتماعی و حیات عامه اختصاص یافته‌است.

تاریخ جامع ایران روی‌هم‌رفته توسط ۱۶۷ نویسنده نوشته شده‌است که تدوین آن زیرنظر کاظم موسوی بجنوردی صورت گرفته و حسن رضایی باغ‌بیدی و محمود جعفری دهقی سرویراستاران بخش دورهٔ ایران باستان، و صادق سجادی نیز سرویراستار بخش ایران دورهٔ اسلامی بودند. ایرج افشار، شرف‌الدین خراسانی، عنایت‌الله رضا، سیدجواد طباطبایی و فتح‌الله مجتبایی نیز مشاوران آن بودند.

یزدان صفایی در نقد فصل‌های ایران باستان (پیش از اسلام) می‌نویسد که برخی از فصول آن (مثل تاریخ ماد) حرف جدیدی برای گفتن ندارند و صرفاً برداشت از ترجمه‌های فارسی آثار شرق‌شناسان پیشین می‌باشند.

• جغرافیای جامع ایران
• تاریخ ایران کمبریج

• وبگاه رسمی
• ویژه‌نامه شرق: مخصوص رونمایی از تاریخ جامع ایران