حالت دستوری

زبان فارسی امروز که از حرف اضافه برای نمایاندن حالت‌های گوناگون نحوی استفاده می‌کند، تصریف نام ندارد؛ و شاید تنها بتوان پایانهٔ ندایی -آ را در واژه‌ای چون «سعدیا»، نمونه‌ای از تصریف نام در زبان فارسی دانست.پارسی باستان دارای هشت حالت دستوری بوده‌است. بدین ترتیب: نهادی، مفعولی، وابستگی، ندایی، ازسویی، ابزاری، کنش‌گیری و مکانی.

زبان‌های هندواروپایی در اصل به شکل تاریخی دارای هشت حالت تصریفی بوده‌اند ولی زبان‌های امروزین هندواروپایی (از جمله فارسی) معمولاً بیشتر این حالت‌ها را کنار گذاشته‌اند و تعداد حالت‌ها در آن‌ها از هشت کم‌تر است. زبان‌های امروزی، بیشتر از حروف اضافه و جایگاه قرارگیری واژه در جمله برای نمایاندن نقش واژه‌ها در جمله استفاده می‌کنند.

هشت حالت (Case) تاریخی هندواروپایی از این قرارند:

• حالت نهادی (Nominative) کنندهٔ کار و نهاد جمله را نشان می‌دهد.

  ما به بوستان رفتیم.

• حالت مفعولی (Accusative) که مفعول بی‌واسطه را نشان می‌دهد.

  کتاب بیاور. (اسم جنس)

  کتاب را بیاور. (اسم شناخته یا معرفه)

• حالت کنش‌گیری (Dative) که مفعول باواسطه را نشان می‌دهد.

  شهریار به ما پول داد.

  علی به مدرسه آمد.

  من برای امتحان فردا نگرانم.

  مردم بر ضحاک ستمگر شوریدند.

• حالت ازسویی (Ablative) که حرکت از سوی چیزی یا دلیل چیزی را نشان می‌دهد.

  از خانه رفت.

  از افسردگی رنج می‌برد.

• حالت وابستگی (Genetive) که نقش اضافه و شکل ملکی را نشان می‌دهد.

  خانهٔ ما بزرگ است.

  گل لاله زیباست.

• حالت ندایی (Vocative) که مخاطب جمله را نشان می‌دهد.

  سعدیا مرد نکونام نمیرد هرگز

• حالت مکانی (Locative) که مکان را جمله نشان می‌دهد.

  او در کرج زندگی می‌کند.

• حالت ابزاری (Instrumental) که ابزار انجام یک فعل را نشان می‌دهد.

  او زمین را با جارو رُفت.

  او با هواپیما سفر کرد.

که همان‌گونه که دیده شد حالت‌ها در پارسی باستان نیز دقیقاً همین هشت حالت هستند.

فهرست کامل تمامی حالت‌های دستوری یافته‌شده در زبان‌های جهان در این جدول گردآوری شده‌است:

بیشتر حالت‌های مکانی و متفرقه در این جدول مربوط به زبان‌های اورالی (فنلاندی و …) و مجاری است.

• تصریف

Blake, Barry J. Case. Cambridge University Press: 2001. Pg. 1

• Ivan G. Iliev. On the Nature of Grammatical Case … (Case and Vocativeness) On the Nature of Grammatical Case ...