خاش

واش نام قدیمی این شهر است که درسال ۱۳۰۸ توسط رضاشاه به خاش تغییر یافت. واش کلمه ای به زبان بلوچی و به معنی وش، شیرین وخوش است. دهخدا در لغت نامه اش دربارهٔ معنی خاش می‌نویسد: خاش: خوش آب و هوا. در زبان فارسی، خاش را مادرزن نیز معنا کرده‌اند. که البته بعید به نظر می‌رسد معنی دوم دربارهٔ شهر خاش صدق کند.

شهرستان خاش را بیشتر نفرات به خاطر تیپ ۲۸۸ زرهی سلیمان هاشمزهی نزاجا و مرکز آموزش ۰۸ ابراهیم نوری نزاجا و کوه نیمه فعال تفتان می‌شناسند. خاش شهری بلوچ نشین واقع در مرکز بلوچستان با آب و هوایی سرد و کوهستانی می‌باشد.

خاش دارای کارخانه سیمان می‌باشد. کشاورزی در روستاهای پیرامون خاش در گذشته بیشتر توسط یزدی‌های مهاجر انجام می‌گرفت.

خاش در سال‌های پس از انقلاب ۵۷ از مراکز مهم مهاجرپذیر شرق ایران شد بطوری که بر پایه سرشماری سال ۱۳۶۵ خورشیدی، شمار مهاجران شهر خاش بیش از یک‌ششم کل جمعیت شهر بود. بلوچ‌های کشور پاکستان درصد بالایی از جمعیت خاش را تشکیل می‌دادند.

خاش امروزی در نزدیکی شهر قدیمی خاش قرار دارد که تاریخ پیدایش آن به پیش از حکومت نادرشاه می‌رسد. این شهر تا قبل از نادرشاه به علت ناامنی چندان اعتباری نداشت اما نادر شاه ضمن سرکوبی راهزنان، این منطقه را امن کرد و بعدها قلعه‌هایی ساخته‌شد و بدین‌ترتیب خاش رو به توسعه و آبادانی گذاشت و از شکل یک روستا خارج شد و آرام‌آرام سیمای شهر به خود گرفت.

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این مکان ۵۶٬۵۸۴ نفر (۱۴٬۳۸۴ خانوار) بوده‌است.

مردم شهرستان خاش به زبان‌های بلوچی (سرحدی و مکرانی) و فارسی سیستانی تکلم می‌کنند. از جمعیت این شهر ۹۵٪ اهل‌سنت و ۵٪ اهل تشیع می‌باشند.

زندگی قوم بلوچ آمیخته از عقاید و باورهایی است که رشته در سنتی دیرین دارند. کمتر می‌توان دید مراسم یا آئینی با موسیقی همراه نباشد. در موسیقی محلی آوازهایی مانند نازینک در مراسم عروسی و آواز نعت که مدح رسول مکرم اسلام استفاده قرار می‌گیرد. برخی از این مراسم‌ها و آئین‌ها عبارتند از:

- لیکو و زهیروک: آوازهایی هستند که در مرگ یا فراق بستگان خوانده می‌شود. زهیروک در بدو امر توسط زنان در حین کارهای روزمره خوانده می‌شود. امروزه لیکو و زهیروک (مودگ/موتک) توسط مردان و به همراهی قیچک (سرود/سروز) اجرا می‌شود.

- شعر: عبارت است از آوازی که مضمون آنرا داستانهای حماسی، عشقی، وقایع تاریخی، و پند و اندرز تشکیل می دهد. همانند درگیری قوم بلوچ با قشون انگلیس، جیندخان و داستان میرقنبر و چاکر و گوهرام.

در شهرستان خاش، لباس مردان متشکل از پیراهن دراز و یقه باز، شلوار گشاد، دستار (لنگ) و جلیقه (باسکت)، و بعضاً کلاه است لباس زنان هم پیراهن بلندی است که با سوزندوزی در قسمت‌های سرآستین، جیب (گپتان)، دم پا و سرسینه تزئین شده‌است.

• کوه شاه خفته
• قلعه حیدر آباد

• انجیر مهی
• گنج امین
• قلعه ناصری خاش
• نخلستان ایرندگان
• رودخانه ایرندگان
• غار صداکی ایرندگان
• قلعه ایرندگان (ده قلعه)
• ده رئیس

• اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: مؤسسهٔ گیتاشناسی، ۱۳۸۳ خورشیدی، ص۱۳۰.
• نام شهردار
• مختصات
• کتاب ژنرال دایر انگلیسی
• استانداری سیستان و بلوچستان https://www.sbportal.ir/fa/cities/khash