خوزستان (استان ساسانی)
خوزستان (فارسی میانه: 𐭧𐭥𐭰𐭮𐭲𐭭 Hūzistān) یک استان ساسانی در دوران باستانی متاخر بود، که تقریباً با استان خوزستان امروزی مطابقت دارد و پایتخت آن گوندی شاپور بود.
| خوزستان | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| استان ساسانیان | |||||||||||
| ۶۴۲-۲۲۴ | |||||||||||
نقشه خوزستان | |||||||||||
| مرکز | گندی شاپور | ||||||||||
| تاریخچه | |||||||||||
| دوران تاریخی | اواخر دوران باستان | ||||||||||
• تأسیس | ۲۲۴ | ||||||||||
• حمله اعراب به خوزستان | ۶۴۲ | ||||||||||
| |||||||||||
| امروزه بخشی از |  ایران | ||||||||||
اسم
نام خوزستان (به معنی "سرزمین خوز") به دوره ایلامی برمی‌گردد، اسمی که از آن برای ساکنان منطقه‌ای استفاده می‌شد که از هزاره سوم پیش از میلاد تا زمان ظهور شاهنشاهی هخامنشی در ۵۳۹ پیش از میلاد در این منطقه زندگی می‌کردند.
مناطق
استان بندی رسمی خوزستان نامشخص است، زیرا منابع عربی گزارش‌های مختلفی را می‌دهند. خوزستان حداقل به هفت منطقه (روستاگ یا تسوگ) تقسیم شد که بزرگترین آنها هرمزد-اردشیر بود، در حالی که سایر مناطق رستم کواد، شوشتر، شوش، گندی شاپور، رام- هرمیزد و دوراق بودند.
تاریخ
در زمان اشکانیان، خوزستان به الیمائی یک پادشاهی فرعی اشکانی بود شناخته شده بود که در سال ۲۲۱ میلادی توسط شاه پارس اردشیر بابکان شکست خورد و فتح شد، کسی که بعداً اشکانیان را شکست داد و شاهنشاهی ساسانیان را تأسیس کرد. خوزستان در زمان دومین شاهنشاه ساسانی شاپور یکم به عنوان یک استان در سنگ نبشته شاپور یکم بر کعبه زرتشت تصدیق شده‌است. در آنجا به خوزستان بعد از پارس و پارتیا اشاره شده‌است که نشاندهندهٔ اهمیت این استان است . کرتیر موبد زرتشتی نیز به همین ترتیب در کتیبه کرتیر در نقش رجب از این استان یاد می‌کند. درسال ۲۶۰ میلادی، شاپور اول شهر گندی شاپور را بنیان نهاد، که در دهکده‌ای به نام پیلاباد واقع در بین شوش و شوشتر تأسیس شد. این شهر که به عنوان محلی برای اسکان اسرای جنگی رومی ساخته شده بود، متعاقباً به یک اقامتگاه تابستانی برای شاهان ساسانیان و پایتخت خوزستان تبدیل شد. پسر و جانشین شاپور اول، هرمز یکم (۲۷۰–۲۷۱) دو شهر هرمیز-اردشیر و رام-هرمیزد را در خوزستان تأسیس کرد. در زمان بهرام دوم (۲۷۴–۲۹۳)، یک موبد در خوزستان شورش کرد و مدت کوتاهی استان را تصرف کرد.
تحت سلطه قباد یکم (۴۸۸–۴۹۶، ۵۳۱–۴۹۸) و پسر و جانشین او خسرو انوشیروان (۵۳۱–۵۷۹) شاهنشاهی به چهار منطقه مرزی (کوست در زبان پارسی میانه) تقسیم شد و فرماندهی نظامی (اسپهبد) عهده‌دار هر منطقه بود. مناطق مرزی به xwarāsān (شرق)، xwarārān (غرب)، nēmrōz (جنوب) و abāxtar (شمال) معروف بودند. خوزستان همراه پارس در محله جنوبی بود. کرمان و سیستان نیز بعضی اوقات شامل این مناطق می‌شدند. خوزستان یکی از اولین استان‌هایی بود که در زمان حمله اعراب به ایران سقوط کرد. این استان تا سال ۶۴۲ تحت سلطه ساسانیان بود.
جمعیت
جمعیت عمدتاً در اطراف رودخانه‌ها و کانال‌های آن متمرکز بود. شمال و شرق مملو از ایرانیان و ایلامی‌ها بود، در حالی که قسمت غربی آن را مردم آرامی زبان صحبت می‌کردند. تبعیدیان رومی و هندی نیز در این استان زندگی می‌کردند.
ضرب سکه
خوزستان به عنوان یکی از محل‌های ضرب سکه ساسانیان شناخته شده است که با نشان "HŪZ" شناخته می‌شد. شهر رامهرمز حداقل از قرن سوم تولید سکه می‌کرد. ضرب سکه در هرمز-اردشیر در زمان سلطنت اردشیر دوم (۳۷۹–۲۸۳) تأسیس شد، و در زمان بهرام چهارم یک ضرابخانه در گندی‌شاپور و شوش تأسیس شد (۳۸۸–۳۹۹)
منابع
- Badiyi, Bahram (2020). "Cities and Mint Centers Founded by the Sasanians". Ancient Iranian Numismatics: 203–233.
- Ghodrat-Dizaji, Mehrdad (2010). "Ādurbādagān during the Late Sasanian Period: A Study in Administrative Geography". Iran: Journal of the British Institute of Persian Studies. 48 (1): 69–80. doi:10.1080/05786967.2010.11864774.
- Hansman, John F. (1998). "Elymais". Encyclopaedia Iranica, Vol. VIII, Fasc. 4. pp. 373–376.
- Jalalipour, Saeid (2015). "The Arab Conquest of Persia: The Khūzistān Province before and after the Muslims Triumph" (PDF). Sasanika.
- Miri, Negin (2012). "Sasanian Pars: Historical Geography and Administrative Organization". Sasanika: 1–183.
- (نیازمند ثبت‌نام)
- Shahbazi, A. Shapur (2002). "Gondēšāpur". Encyclopædia Iranica, online edition, Vol. XI, Fasc. 2. pp. 131–135.
- Shayegan, M. Rahim (2004). "Hormozd I". Encyclopaedia Iranica, Vol. XII, Fasc. 5. pp. 462–464.
- Wiesehöfer, Joseph (1986). Encyclopaedia Iranica, Vol. II, Fasc. 4. pp. 371–376 http://www.iranicaonline.org/articles/ardasir-i.