دسترسی آزاد
دسترسی آزاد (به انگلیسی: Open access) یا OA به معنی دسترسی بلافاصله، رایگان، و آنلاین به آثار، با حق استفاده از آنها در محیط دیجیتال است.
مهم‌ترین گروه‌های پیشگام جنبش دسترسی آزاد به منابع علمی به دعوت موسسه جامعه باز برای اولین بار در فوریه ۲۰۰۲ در بوداپست مجارستان با هدف یافتن چگونگی ارتباط و همکاری بین همهٔ موسساتی که در این زمینه فعال هستند، گرد هم آمدند. این اجلاس به ایجاد مؤسسه دسترسی آزاد بوداپست انجامید. هدف این نشست، تسریع فعالیت بین‌المللی به منظور دسترس پذیر کردن مقاله‌های پژوهشی در تمام حوزه‌های علوم بود.
این جنبش پس از بوداپست (۲۰۰۲)، در بتسدا آمریکا (در ژوئن ۲۰۰۳)، برلین (اکتبر ۲۰۰۴) و سالوادور برزیل (سپتامبر ۲۰۰۵) برای تبادل نظر و پیشبرد اهداف دسترسی آزاد گردهمایی‌های مهمی را برگزار کرده‌است. در هر گردهمایی بیانیه و قطعنامه‌هایی صادر شده که رشد جنبش و پیگیری اهداف آن را می‌توان در این بیانیه‌ها به خوبی مشاهده نمود.
در بیانیه بوداپست، دو راهبرد برای دسترسی آزاد برای مطالعهٔ اجمالی نشر دسترسی آزاد، پیشنهاد شده‌است: نخست، آرشیوهای دسترسی آزاد و دوم مجلات دسترسی آزاد.
بنابراین می‌توان گفت که دسترسی باز در سه بیانیه‌های عمومی تعریف شده بود: طرح دسترسی آزاد بوداپست در فوریه سال ۲۰۰۲، بیانیه بتسدا انتشار دسترسی آزاد در ژوئن ۲۰۰۳ و اعلامیه برلین در دسترسی آزاد به دانش در علوم و علوم انسانی در اکتبر ۲۰۰۳.
که در بیانیهٔ بوداپست دسترسی باز به صورت زیر تعریف می‌شود:
بسیاری از درجه و نوع دسترسی گسترده‌تر و آسان‌تر در این ادبیات وجود دارد. منظور ما از دسترسی آزاد در این ادبیات، امکان دسترسی رایگان و همگانی کاربران به منابع، در اینترنت، امکان خواندن، دانلود، کپی، توزیع، چاپ، جستجو یا لینک به متن کامل مقاله، یا استفاده از آنها برای هرگونه هدف قانونی، بدون موانع مالی، قانونی یا فنی است. تنها محدودیت در توزیع، و تنها نقش کپی رایت در این حوزه این است که باید به نویسندگان به درستی اذعان و استناد کرد.
اظهارات بتسدا و برلین می‌گویند که در آن، کاربران باید قادر به " کپی، استفاده، توزیع باشند و در هر رسانه‌ای دیجیتال برای هر منظور و مقصودی مسئول، منوط به تخصیص مناسب از نویسندگی است".
که هر سه نفر در این روش دسترسی آزاد بر " آزادی برای خواندن "، یا "رایگان" بودن تأکید دارند.
بسیاری از رسانه‌های سنتی مانند روزنامه‌های خاص، تلویزیون و برنامه‌های رادیویی می‌تواند دسترسی آزاد در نظر گرفته شوند.
ویژگی‌ها
از آنجایی که انتشار دسترسی آزاد، هزینه‌ای برای خواننده‌ها ندارد بنابراین بایستی هزینه‌های خود را از طریق مدل‌های مالی دیگری تأمین کند. دسترسی آزاد ممکن است از طرف ناشران تجاری‌ای که خود مجلات با حق اشتراک نیز منتشر می‌کنند یا از طرف ناشران اهدا کننده مثل PLOS فراهم شود. فواید و مضرات دسترسی آزاد بحث‌های زیادی در میان محققان، فرهیختگان، کتابداران، مدیران دانشگاه‌ها، سازمان‌های سرمایه‌گذار، مسئولان دولتی، ناشران تجاری، تیم ویراستاری و ناشران انجمن علمی ایجاد کرده‌است.
جستارهای وابسته
- جنبش دسترسی به دانش
- دگرسنجی
- کرییتیو کامنز
- راهنمای مجلات دسترسی آزاد (دوآج)
- آرون شوارتز
- مجلات دسترسی-آزاد
- داده باز
- انتشارات متن باز مجرمانه
- حق دسترسی به اینترنت
- رده:مجله‌های دسترسی آزاد
پانویس
- ↑ "OA journal business models". Open Access Directory. 2009–2012. Archived from the original on 2015-10-18. Retrieved 2015-10-20.
- ↑ Markin, Pablo (25 April 2017). "The Sustainability of Open Access Publishing Models Past a Tipping Point". OpenScience. Retrieved 26 April 2017.
منابع
- This article incorporates text by Tennant JP, Crane H, Crick T, Davila J, Enkhbayar A, Havemann J, Kramer B, Martin R, Masuzzo P, Nobes A, Rice C, Rivera-López BS, Ross-Hellauer T, Sattler S, Thacker P, Vanholsbeeck M. available under the CC BY 4.0 license.
این مقاله دربردارنده متونی از اثر محتوای آزاد است لیسانس تحت CC-BY-SA. نوشته گرفته شده از Policy guidelines for the development and promotion of open access, 45-48, Swan, Alma, UNESCO. UNESCO.
برای مطالعه بیشتر
- Suber, Peter (2012). Open access (The MIT Press Essential Knowledge Series ed.). Cambridge, Mass.: MIT Press. ISBN 978-0-262-51763-8. Retrieved 20 October 2015.
- Kirsop, Barbara, and Leslie Chan. (2005) Transforming access to research literature for developing countries. Serials Reviews, 31(4): 246–255.
- Laakso, Mikael; Welling, Patrik; Bukvova, Helena; Nyman, Linus; Björk, Bo-Christer; Hedlund, Turid (2011). "The Development of Open Access Journal Publishing from 1993 to 2009". PLOS ONE. 6 (6): e20961. Bibcode:2011PLoSO...620961L. doi:10.1371/journal.pone.0020961. PMC 3113847. PMID 21695139.
- Hajjem, C.; Harnad, S; Gingras, Y. (2005). "Ten-Year Cross-Disciplinary Comparison of the Growth of Open Access and How It Increases Research Citation Impact". IEEE Data Engineering Bulletin. 28 (4): 39–47. arXiv:cs/0606079. Bibcode:2006cs........6079H. Archived from the original on 4 February 2012. Retrieved 4 December 2021.
- Tötösy; de Zepetnek, S.; Joshua, Jia (2014). "Electronic Journals, Prestige, and the Economics of Academic Journal Publishing". CLCWeb: Comparative Literature and Culture. 16 (1): 2014. doi:10.7771/1481-4374.2426.
- "Open and Shut?" Blog on open access by Richard Poynder, a freelance journalist, who has done a series of interviews with a few of the leaders of the open access movement.
- Mietchen, Daniel (15 January 2014). "Wikimedia and Open Access — a rich history of interactions". Wikimedia Blog. Wikimedia Foundation. Retrieved 10 January 2015.
- Okerson, Ann; O'Donnell, James (Eds.) (June 1995). Scholarly Journals at the Crossroads: A Subversive Proposal for Electronic Publishing. Washington, DC: Association of Research Libraries. ISBN 978-0-918006-26-4..
- Willinsky, John (2006). The Access Principle: The Case for Open Access to Research and Scholarship (PDF). Cambridge, MA: MIT Press. ISBN 978-0-262-51266-4. Archived from the original (PDF) on 5 November 2013.
- "Accessibility, sustainability, excellence: how to expand access to research publications" (PDF). United Kingdom: Working Group on Expanding Access to Published Research Findings. 2012. Archived from the original (PDF) on 19 June 2012. Retrieved 15 July 2012.
- In Oldenburg's Long Shadow: Librarians, Research Scientists, Publishers, and the Control of Scientific Publishing
- Glyn Moody (17 June 2016). "Open access: All human knowledge is there—so why can't everybody access it?". Ars Technica. Retrieved 20 June 2016.