زبان آیمارا
زبان آیمارا (Aymar aru) زبان مردم آیمارا در کوه‌های آند بولیوی است. شمار سخنوران این زبان در بولیوی حدود ۱٫۸ میلیون نفر و در پرو حدود ۶۰۰ هزار نفر است و این زبان یکی از معدود زبان‌های بومی آمریکا با بیش از یک میلیون نفر گویشور است. آیمارا در کنار اسپانیایی زبان رسمی بولیوی و پرو و یکی از زبان‌های اقلیت شیلی است.
| آیمارا | |
|---|---|
| Aymar aru | |
| زبان بومی در | بولیوی، پرو، شیلی و آرژانتین |
| قومیت | آیمارا |
شمار گویشوران | ۱٬۶۷۷٬۱۰۰ (۲۰۰۷–۲۰۱۱) (۲۰۲۰) |
آیمارایی
| |
| وضعیت رسمی | |
زبان رسمی در |  بولیوی پرو |
زبان اقلیت شناخته‌شده در | |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۱–۶۳۹ | ay |
| ایزو ۲–۶۳۹ | aym |
| ایزو ۳–۶۳۹ | aym – کد همگانیکدهای اختصاصی: ayr – آیمارای مرکزیayc – آیمارای جنوبی |
| گلاتولوگ | nucl1667 |
پراکندگی جغرافیایی زبان آیمارا | |
برخی از زبان‌شناسان ادعا کرده‌اند که آیمارا با زبان‌های همسایه خود، کچوآ مرتبط است. این ادعا مورد اختلاف است. اگرچه در واقع شباهت‌هایی مانند واج‌شناسی تقریباً یکسان وجود دارد، اما موضع اکثریت در بین زبان‌شناسان امروزه این است که این شباهت‌ها به دلیل زندگی طولانی در کنار هم، به جای هم‌ریشه بودن این زبان‌ها، پدید آمده‌اند.
آیمارا زبانی پیوندی و تا حدی چندترکیبی است. ترتیب کلمات در جمله در این زبان نهاد-مفعول-فعل است.
پراکندگی جغرافیایی
تقریباً دو میلیون گویشور آیمارا در بولیوی، نیم میلیون در پروو و شاید چند هزار نفر در شیلی وجود دارد. در زمان فتح اسپانیا در قرن شانزدهم، آیمارا زبان رایج در منطقه‌ای بسیار بزرگ‌تر از امروز بود و بیشتر مناطق مرتفع پرو در جنوب کوسکو را در بر می‌گرفت. با گذشت قرن‌ها، گویشوران آیمارا به تدریج زبان خود را به اسپانیایی و کچوا تغییر داده‌اند. امروزه بسیاری از جوامع آیمارا زبان پرو و بولیوی به کچوا صحبت می‌کنند.
واج‌شناسی
واکه‌ها
آیمارا دارای ۳ واکه /a i u/ است که در بیشتر گویش‌ها هر یک دارای دو نوع بلندی هستند. واکه‌های بلند در نوشتار با یک دونقطه مشخص می‌شوند: ä, ï, ü.
همخوان‌ها
آیمارا دارای همخوان‌های دولبی، دندانی/لثوی، کامی/پسالثوی، نرم‌کامی، زبانکی و چاکنایی است:
| دولبی | دندانی/لثوی | کامی/ پسالثوی | نرم‌کامی | زبانکی | چاکنایی | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| خیشومی | m | n | ɲ | (ŋ) | |||
| انسدادی | بی‌واک | p | t | t͡ʃ | k | q | |
| حلقی | pʰ | tʰ | t͡ʃʰ | kʰ | qʰ | ||
| پرانشی | pʼ | tʼ | t͡ʃʼ | kʼ | qʼ | ||
| سایشی | s | (ʃ) | (x) | χ | h | ||
| ناسوده | مرکزی | j | w | ||||
| کناری | l | ʎ | |||||
| زنشی | ɾ | ||||||
نوشتار
تلاش‌های بسیاری از سوی مبلغین اسپانیایی برای ایجاد یک سامانه نوشتاری برای آیمارا صورت گرفته‌است. منابع استعماری از سامانه‌های نوشتاری متنوعی استفاده می‌کردند که به شدت تحت تأثیر اسپانیایی بودند، یکی از گسترده‌ترین آن‌ها سامانه برتونیو بود. نخستین الفبای رسمی که برای آیمارا تصویب شد، در سال ۱۹۵۴ توسط کنگره سوم بومیان آمریکای مرکزی در لاپاز تأیید شد، اما ریشه آن را می‌توان از سال ۱۹۳۱ جستجو کرد. از آن پس الفباهای بسیاری برای نوشتن آیمارا پیشنهاد و رد شده‌اند. الفبای کنونی آن شامل این حروف است: А а, Ä ä, Ch ch, Chh chh, Ch' ch', I i, Ï ï, J j, K k, Kh kh, K' k', L l, Ll ll, M m, N n, Ñ ñ, P p, Ph ph, P' p', Q q, Qh qh, Q' q', R r, S s, T t, Th th, T' t', U u, Ü ü, W w, X x, Y y
جستارهای وابسته
منابع
- ↑ "Aymara, Central". Ethnologue (به انگلیسی). Retrieved 2018-07-22.
- ↑ "Aymara, Southern". Ethnologue (به انگلیسی). Retrieved 2018-07-22.
- ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Central-Southern Aymara". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
- ↑ "Bolivia: Idioma Materno de la Población de 4 años de edad y más- UBICACIÓN, ÁREA GEOGRÁFICA, SEXO Y EDAD". 2001 Bolivian Census. Instituto Nacional de Estadística, La Paz — Bolivia. Archived from the original on 20 September 2010. Retrieved 4 December 2020.
- ↑ The other native American languages with more than one million speakers are Nahuatl, Quechua languages, and Guaraní.
- ↑ "CONSTITUCIÓN POLÍTICA DEL PERÚ" (PDF). Congreso de la república. Retrieved 2020-08-10.
Artículo 48°. -Son idiomas oficiales el castellano y, en las zonas donde predominen, también lo son el quechua, el aimara y las demás lenguas aborígenes, según la ley. Article 48. Castillian Spanish is official, as are Quechua, Aymara, and other local native languages in the regions where they predominate.
- ↑ Ethnologue: 1.785 million in Bolivia in 1987; 442 thousand of the central dialect in Peru in 2000, plus an unknown number of speakers of the southern dialect in Peru; 900 in Chile in 1994 out of a much larger ethnic population.
- ↑ Xavier Albó, "Andean People in the Twentieth Century," in The Cambridge History of the Native Peoples of the Americas. Vol. III: South America, ed. Frank Salomon and Stuart B. Schwartz (New York: Cambridge University Press, 1999), 765-871.
پیوند به بیرون
- آیمارا در اینترنت بایگانی‌شده در ۳۰ نوامبر ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine آموزش آیمارا به انگلیسی و اسپانیایی.