زبان ترکی عثمانی
زبان ترکی عثمانی یا زبان عثمانی (به ترکی عثمانی: لسان عثمانی، به ترکی استانبولی: Osmanlıca) زبان رایج و غالب در امپراتوری عثمانی بود. این زبان شمار فراوانی وام‌واژهٔ عربی و فارسی داشت و با الفبای عربی نوشته می‌شد. در دوران اقتدار امپراتوری عثمانی (سدهٔ ۱۶ام میلادی)، شمارهٔ واژگان بیگانه در ادبیات ترکی از واژه‌های بومیِ ترکی بسیار افزون‌تر بود، تا آنجا که میزان واژه‌های فارسی و عربی در برخی از نوشته‌ها تا ۸۸ درصد نیز می‌رسید.
| زبان ترکی عثمانی | |
|---|---|
| لسان عثمانى [lisân-ı Osmânî] Error: {{Lang}}: متن دارای نشانه‌گذاری ایتالیک است (راهنما) | |
| منطقه | امپراتوری عثمانی |
| دوره | آغاز: سدهٔ ۱۵ام میلادی پایان: سدهٔ ۲۰ام میلادی |
زبان‌های ترکی
| |
گونه‌های نخستین | ترکی آناتولی کهن
|
| الفبای ترکی عثمانی | |
| وضعیت رسمی | |
زبان رسمی در | دودمان خدیوی مصر امپراتوری عثمانی حکومت قفقاز جنوب‌غربی دولت موقت تراکیهٔ غربی دولت ملی مجلس بزرگ دولت کرت |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۲–۶۳۹ | ota |
| ایزو ۳–۶۳۹ | ota |
فهرست لینگوییست | ota |
| گلاتولوگ | هیچ کدام |
سرانجامْ ترکی عثمانی به شکل هنگفتی از زبان طبقهٔ پایین و قشر کم‌سوادتر و روستاییِ جامعه که به ترکی عامیانه صحبت می‌کردند، فاصله گرفت؛ تا اندازه‌ای که ترکی عثمانی برای این گروه از جامعه نامفهوم و غامض و گُنگ می‌نمود. ترکی عامیانه که پایه و اساس ترکی نوینِ امروزی است، به مراتب واژه‌های بیگانهٔ کمتری را در خود جای داده بود.
نمونهٔ متن
شعری از کتاب وحدتنامه نوشتهٔ اسحاق خواجه:
| پرتوانداز نور پیشانی | یوق عجب دینسه یوسف ثانی | |
| جان و دل داده حسننه نسوان | عشق و سوزی ایله زلیخاسان | |
| سایه‌آسا فتادهٔ راهی | ذره‌دن چوق ایدی هواخواهی |
شعری از کتاب عثمانلی شاعرلری نوشته معلم ناجی:
ای کمان ابروسنه پیوسته قربان اولدیغم
زلف شوریده‌ك غمندندر پریشان اولدیغم
مقایسهٔ واژگان
فهرست واژگان جایگزین‌شدهٔ در ترکی به صدها واژه می‌رسد که برخی از آنها در جدول زیر آورده شده‌است:
| فارسی | عثمانی | ترکی استانبولی |
|---|---|---|
| واجب | واجب vâcib | zorunlu |
| دشوار | مشکل müşkül | güçlük, zorluk |
| شهر | شهر şehir | kent/şehir |
| سیاه | سیاهsiyah | kara |
دستور زبان
حالت‌ها
مثال: «گول» göl = دریاچه، دریاچه‌ای
«چوربه» çorba = شوربا
«گیجه» gece = شب
«طاوشان گترمش» tavşan getirmiş = او خرگوشی آورد.
- حالت اضافه: پسوند «ڭ/نڭ». این پسوند به مضافٌ‌الیه افزوده می‌شد. برای واژه‌های مختوم به همخوان از «ڭ» (برای نمونه: کتابڭ) و برای واژه‌های مختوم به واکه از «نڭ» (برای نمونه: پاشانڭ) استفاده می‌شد.
«پاشانڭ کتابی» Paşanın kitabı = کتابِ پاشا
«کتابڭ جلدی» kitabın cildi = جلدِ کتاب
- حالت راییِ شناس (مفعولیِ معرفه): پسوند «ی» به مفعولِ معرفه افزوده می‌شد.
مثال: «طاوشانی گترمش» tavşanı getürmiş = او خرگوش را آورد.
واکه‌های u و ü برخلاف ترکی نوین در خط عثمانی تمیز داده نمی‌شدند.
- حالت مکانی (اَندَری): پسوند «ده» de/-da-
مثال:
«مکتبده» mektebde = در مدرسه
«قفصده» kafesde = در قفس
«باشده» başda = در آغاز
«شهرده» şehirde = در شهر
- حالت بایی: پس‌اضافهٔ «ایله» ile
فعل‌ها
صرف زمان گذشته به شرح زیر است:
| شخص | مفرد | جمع |
|---|---|---|
| ۱ | -irim | -iriz |
| ۲ | -irsiŋ | -irsiŋiz |
| ۳ | -ir | -irler |
جستارهای وابسته
منابع
Wikipedia contributors, "Ottoman Turkish language," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Ottoman_Turkish_language&oldid=195828076 (accessed March 6, 2008).
- ↑
- ↑ Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics, Volume 4.
- ↑ Bertold Spuler. Persian Historiography & Geography Pustaka Nasional Pte Ltd ISBN 9971774887 page 69
- ↑ Glenny, Misha (2001). The Balkans — Nationalism, War, and the Great Powers, 1804–1999. Penguin. page 99.
- ↑ احمد افندی المشهور بإسحق خواجه، وحدتنامه، درسعادت (استانبول): ناشر: حافظ رفیع، ۱۳۰۲ ه.ق، ص۹۶
- ↑ معلم ناجی، عثمانلی شاعرلری، نشر مرتبیه (استانبول)، ناشر:آ.آصادوریان، ۱۳۰۷هـ.ق، ص ۱۵
- ↑ مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Ottoman Turkish». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۹ دسامبر ۲۰۲۰.