سلطان محمد نگارگر

سبک نگارگری سلطان‌محمد، دوره دوم مکتب تبریز شناخته می‌شود. آثار وی در میانهٔ نخست زندگی هنری، متأثر از شیوهٔ هنری ماقبل صفویان در غرب ایران بوده، اما پس از آن، جریان‌های نوین رایج در دربار صفوی را منعکس می‌کند. برای پارهٔ نخست می‌توان از آثارش در شاهنامه تهماسبی (مشهور به هافتون)، و برای پارهٔ متاخر، نگاره‌های وی در دیوان حافظ (۱۵۳۱ تا ۱۵۳۳ میلادی) نسخه محفوظ در مجموعه لویی کارتیه پاریس، را برشمرد.

در سال ۹۰۶ قمری، شاه اسماعیل صفوی، تبریز را فتح کرده و بر کارگاه‌های هنری بازمانده از آق قویونلوها استیلا یافت. در این میان سلطان‌محمد نگارگر نیز به خدمت وی درآمد. در سال ۹۱۶ قمری، شاه اسماعیل هرات را فتح کرده، وارث دستاوردهای باشکوه هنری دربار تیموریان گردید، و فرزند خردسالش تهماسب میرزا را به امارت آن دیار گماشت. روایت است که تهماسب در شش سالگی از محضر سلطان‌محمد نگارگر در تبریز فنون نقاشی را آموخت. تهماسب زمانی که در سال ۹۳۰ قمری به تخت نشست، هنرمندانی را از هرات به تبریز منتقل نمود، که از آن میان کمال‌الدین بهزاد شاخص‌ترین آنان است. بهزاد از سال ۹۲۸ قمری ریاست کتابخانهٔ شاهی و کارگاه‌های وابسته به آن را به دستور شاه اسماعیل بر عهده داشت.

برجسته‌ترین آثار سلطان محمد در شاهنامه تهماسبی، خمسهٔ تهماسبی و دیوان حافظ جلوه‌گر است. سرپرستی صد صفحهٔ نخست از شاهنامهٔ تهماسبی بر عهدهٔ وی بوده، و نگاره‌های دربار کیومرث، جشن سده، شکست دیوان به دست تهمورث و کشته شدن دیو سیاه به دست هوشنگ از نگاره‌های برجستهٔ وی در این شاهنامه است. همچنین وی آثاری در مثنوی جمال و جلال محمد آصفی، کلیات میرعلی‌شیر نوایی، مثنوی گوی و چوگان (خالنامه) عارفی نگارگری کرده‌است. او درصدد ساختن ظروف چینی به سبک چینی برآمد و مقدمات کار را نیز تا حدی فراهم کرد، ولی عمر او برای تکمیل این فکر کفایت نکرد.

در سال ۱۳۹۴ فیلم مستندی با نام سلطان محمد نقاش دربارهٔ احوال و آثار این نقاش به تهیه‌کنندگی و کارگردانی سید وحید حسینی نامی ساخته شد.

• لینک خبر تولید مستند سلطان محمد نقاش

• نگارهٔ چیرگی تهمورث بر دیوان در موزهٔ متروپولیتن نیویورک.
• برگی از دیوان حافظ به قلم سلطان محمد در موزهٔ متروپولیتن نیویورک.
• کابوس ضحاک، از شاهنامهٔ تهماسبی، به قلم سلطان محمد، در موزه متروپولیتن نیویورک.
• بارگاه کیومرث: بررسی اثری از سلطان محمد نقاش. حلیمی، محمد حسین. نشریهٔ فرهنگ و هنر، سوره، دورهٔ اول، فروردین ۱۳۶۸ - شماره ۱
• نظام‌الدین سلطان محمد تبریزی (نادرهٔ دوران و شیر بیشهٔ تصویر زمان)، یعقوب آژند
• سلطان محمد در لغتنامهٔ دهخدا.
• معراج حضرت رسول اثر سلطان محمد نقاش، آیدین آغداشلو، نشریهٔ بخارا.
• سلطان محمد تبریزی مینیاتوریست مشرق زمین، دکتر صمد سرداری‌نیا.
• سیمای سلطان محمد تبریزی در منابع دوره صفوی، یعقوب آژند.
• خیال پردازی و عجایب نگاری در آثار سلطان محمد و پیتر برگل. مهدی عاطفی.