صورة الارض

صورة الارض (تصویری از زمین) یا المسالک و الممالک کتابی از ابن حوقل است که توسط وی بین سال‌های ۹۴۳ تا ۹۷۰ میلادی طی سفر در سرزمین‌های اسلامی به قصد تجارت و سیاحت، نوشته شده و نهایتاً کتاب در ۹۷۷ میلادی تکمیل شده‌است.

به نوشته جعفر شعار در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، وی ممکن است مبلغ مذهبی یا داعی سیاسی بوده باشد و در سال ۹۵۵ میلادی از مناطق شمالی قلمرو مسلمانان شامل آذربایجان و ارمنستان دیدار کرده‌است. وی همچنین به رود ولگا و سرزمین بلغارستان ولگا سفر کرده‌است و اطلاعاتی از خزرها داشته‌است، که در خصوص دست اول بودن آن بین پژوهشگران اختلاف وجود دارد. اما، اطلاعات وی در خصوص سرزمین‌ها غیرمسلمان برگرفته از شنیده‌ها و دارای اشتباهات

اما به نوشته آرتور کستلر ابن حوقل بر خلاف جغرافی‌دانان بالا، در مناطق مذکور نبوده و بیشتر کتاب صورة الارض یا المسالک و الممالک، که در ۹۷۷ میلادی تألیف کرده، نقل از کتاب اصطخری (نگاشتهٔ ۹۳۲ میلادی) است. خود اصطخری هم اغلب از روی شخصی به نام «بلخی» کتابش را نوشته که متعلق به سال ۹۲۱ است. به نظر کستلر تفاوت این سه کتاب در شیوهٔ ارائهٔ آن‌ها بوده؛ بلخی بیشتر بر نقشه‌ها تأکید داشته و اصطخری حاشیه‌نویسی‌ها را افزایش داده و در کتاب ابن حوقل بیشتر مطالب به شکل متن است.