فرهاد تراش

در کتاب خسرو و شیرین اثر نظامی از مردی به نام فرهاد سخن به میان می‌آید که عاشق زنی به نام شیرین می‌شود، بر اساس آن افسانه خسروپرویز به فرهاد دستور می‌دهد که دور کوه بیستون را برش بزند تا به آب برسد و اگر موفق شد می‌تواند با شیرین ازدواج کند. پس از سال‌ها و حذف نیمی از کوه، آب پیدا می‌شود و در این بین خسرو به فرهاد خبر می‌دهد که شیرین فوت کرده‌است. فرهاد از جا در می‌رود و تبر را به بالا می‌اندازد و در اثر ضربه تبر در جا می‌میرد در حالی که شیرین نه مرده بود

برخی از ایران‌شناسان همچون «هرتسفلد» فرهادتراش را از آثار داریوش اول هخامنشی می‌دانند و معتقدند که داریوش قصد داشته متن وصیتنامه‌اش را در اینجا نقر کند. اما ‌باستان‌شناس برجسته «جکسون» آن را برای ثبت پیروزی‌های بعدی داریوش مناسب‌تر دانسته است. برخی دیگر از باستان شناسان معتقدند که منظور از نقر این صفحه نوشتن و نمایاندن یک واقعه تاریخی مهم بوده که توسط خسرو پرویز پادشاه ساسانی ایجاد شده است.

اما اخیرا دیدگاه برخی از کارشناسان باستان شناسی بر اساس سنگ های یافته شده در پای کوه و مناطق اطراف، منتج به ایجاد این نظریه شده است که فرهاد تراش در اصل یک معدن سنگ و کارگاه حجاری جهت استخراج سنگ و تراش بلوک‌های سنگی بکار رفته در دیواره بناهای ساسانی بیستون بوده است. کاخ نیمه تمام خسروپرویز تنها در چند صد متری پایین کوه بیستون یکی از دلایل مهم این ادعا می باشد که امکان واقعی بودن این نظریه را بالاتر می‌برد.

• صفحه تراشیده نقش رستم