جمهوری قره‌قالپاقستان
جمهوری قره‌قالپاقستان منطقه‌ای خودمختار در کشور ازبکستان است. مرکز این جمهوری شهر نوکاث است. قره‌قالپاقستان در شمال غرب ازبکستان واقع شده و همان منبع عظیم ذخایر باستان‌شناسی لقب داده‌اند. در این منطقه بیش از ۳۰۰ پایگاه باستان‌شناسی از دوران باستان ودر دوران قرون وسطی و تا زمانی که جزو خاک ایران خوارزم قرارداشت.
قره‌قالپاقستان جمهوری قره‌قالپاقستان | |
|---|---|
|
پرچم | |
شعار: ندارد | |
سرود: سرود ملی ازبکستان | |
| بزرگترین شهر | نوکاث |
| زبان(های) رسمی | ازبکی، قره‌قالپاقی |
| حکومت | جمهوری خودمختار |
| مساحت | |
• کل | ۱۵۶٬۶۰۰ کیلومتر مربع (۶۰٬۵۰۰ مایل مربع) |
| جمعیت | |
• برآورد | ۱٬۸۶۰٬۹۰۰ |
• تراکم | ۱٬۰۱۵ بر کیلومتر مربع (۲٬۶۲۸٫۸ بر مایل مربع) |
| واحد پول | سوم (UZS) |
| منطقه زمانی | UZT (ساعت جهانی ۵+) |
| گاه‌شماری | میلادی |
| دامنه سطح‌بالا | UZ. |
جغرافیای منطقه
این جمهوری در منطقهٔ پست و حاصلخیز خوارزم واقع شده‌است. از جنوب‌غربی به بیابان قره‌قوم، از شمال‌غرب به فلات اوست یورت، از شمال‌شرق به بیابان قیریل‌قوم محصور شده‌است. بخش جنوبی دریاچهٔ خوارزم در خاک این جمهوری بوده و به دلیل خشک و بیابانی بودن و همچنین فصلی بودن رودخانه‌های منتهی به دریاچه، بیابانی به نام آرال‌قوم در این منطقه به وجود آمده‌است. بیش از ۸۰٪ خاک این منطقه از بیابان‌ها و کویر تشکیل شده‌است.
تاریخچه
در سال ۱۹۲۴ منطقهٔ خودمختار قره‌قالپاق به مرکزیت شهر تورت کول برپا گردید. پس از اشغال خوارزم، آمودریا و ترکستان به دست شوروی در ۱۲–۱۹ فوریهٔ ۱۹۲۵، کنگرهٔ کشاورزان و کارگران تأسیس گشت و در ۱۶ فوریه طی مصوبه‌ای منطقهٔ خودمختار قره‌قالپاقستان به صورت رسمی تأسیس و به جمهوری سوسیالیستی قزاقستان ملحق شد. در ۲۰ ژوئیهٔ ۱۹۳۰ حکومت مرکزی شوروی ادارهٔ این منطقه را از قزاقستان به مسکو واگذار و در ۲۰ مارس ۱۹۳۲ این منطقه را به جمهوری خودمختار ارتقا داد. سال ۱۹۳۳ شهر نوکاث به پایتختی برگزیده شد. در سال ۱۹۳۶ به خاک جمهوری سوسیالیستی ازبکستان ضمیمه گردید. در ۱۴ دسامبر ۱۹۹۰ نمایندگان مجلس محلی قانون حق حاکمیت ملی را تصویب کرده و در ۹ ژانویهٔ ۱۹۹۲ از جمهوری خودمختار به جمهوری قره‌قالپاقستان تغییر نام داد. بعضی از دانشمندان، جمهوری قره‌قالپاقستان را بانک و منبع عظیم ذخایر باستان‌شناسی لقب داده‌اند. در این منطقه بیش از ۳۰۰ پایگاه باستان‌شناسی از دوران باستان و قرون وسطی ودر دوران قرون وسطی و تا زمانی که خوارزم جزو خاک ایران قرارداشت.
تجزیه‌طلبی
مطابق اصل ۷۴ قانون اساسی ازبکستان، منطقه خودمختار قره‌قالپاقستان حق جدایی از ازبکستان به‌واسطهٔ همه‌پرسی را داراست. با توجه به تلاش رئیس جمهور ازبکستان برای حذف این اصل، در سال ۲۰۲۲ میلادی (۱۴۰۱ ه.ش) شورشی صورت گرفت که چند ده کشته و هزاران مجروح بر جا گذاشت. پولاد آهونوف، یکی از رهبران جامعه قره‌قالپاقستان که در تبعید و در سوئد زندگی می‌کند، هشدار داد که با توجه به بافت متنوع قومی در این منطقه احتمال بروز درگیری میان جامعه قره‌قالپاق که خواهان حفظ حق تجزیه و خودمختاری منطقه است، با ازبک‌های حامی دولت ازبکستان وجود دارد.
جایگاه حقوقی
این جمهوری، پرچم و نمادهای ملی و سرود و قانون اساسی و دولت خود را دارد. رئیس‌جمهور این منطقه رئیس شورای عالی و مجلس این جمهوری است. رئیس دولت، رئیس انجمن وزیران جمهوری قره‌قالپاقستان است. جمهوری قره‌قالپاقستان حق جدایی از ازبکستان را به واسطهٔ همه‌پرسی داراست. پول ملی این منطقه، ارز رایج کشور ازبکستان است.
جمعیت
- کل جمعیت: ۱٬۶۲۳٬۱۰۰ نفر (۲۰۰۹)
بافت جمعیتی
حدود نیمی از جمعیت در شهرها و شهرک‌ها، و بقیه در حومهٔ شهر زندگی می‌کنند.
ترکیب نژادی
- ۴۰٫۴٪ ازبک
- ۳۷٫۰٪ قره‌قالپالق‌ها
- باقی نیز متشکل از قومیت‌های دیگر همچون: قزاق، روس، تاجیک، اوکراینی، ترکمن، کره‌ای و تاتار.[۱]
تقسیمات کشوری
در دوران اتحاد جماهیر شوروی
در سال ۱۹۳۱ در دوران اتحاد جماهیر شوروی این جمهوری دارای ۱۱ استان به شرح ذیل بوده‌است:
- استان کارا-اوزیاکسکی به مرکزیت شهر کارا-اوزیاکسکی
- استان کیگن لینسکی به مرکزیت شهر نوکوس
- استان قبچاق به مرکزیت شهر قبچاق
- استان کونگراد به مرکزیت شهر کونگراد
- استان موئیناک به مرکزیت شهر موئیناک
- استان تامدینسکی به مرکزیت شهر تامدی‌بولاغ (این استان در سال ۱۹۴۳ به استان بخارا (ازبکستان) ضمیمه گشت)
- استان تخته‌کوپیر به مرکزیت شهر تاختاکوپر
- استان تورتکول به مرکزیت شهر تورتکول (شوراخان سابق)
- استان خودژیلنسکی به مرکزیت شهر خودژیلی
- استان چیم بیسکی به مرکزیت شهر چیم‌بی
- استان شیخ اباض به مرکزیت شهر شیخ اباض
پس از اتحاد جماهیر شوروی
| ردیف | استان | نام استان به ازبکی | نام استان به قره‌قالپاقی | مرکز استان |
|---|---|---|---|---|
| ۱ | آمودریا | Amudaryo | A’muda’rya | مانگیت |
| ۲ | بیرونی | Beruniy | Beruniy | مانگیت (ازبکی) - بیرونی |
| ۱۰ | قره‌اوزاک | Qorao’zak | Qarao’zek | کارا اوزیاک |
| ۵ | کِیگِی‌لی | Kegeyli | Kegeyli | کیگلی |
| ۹ | قونغیرات | Qo’ng’irot | Qon’i’rat | قونغیرات |
| ۸ | قَنلی‌کول | Qanliko’l | Qanli’ko’l | قنلی‌کول |
| ۶ | مویناق | Mo’ynoq | Moynaq | مویناق |
| ۷ | نوکوس | Nukus | No’kis | آق‌مانگیت |
| ۱۲ | تخته‌کوپیر | Taxtako’pir | Taxtako’pir | تخته‌کوپیر |
| ۱۳ | تورتکول | To’rtko’l | To’rtku’l | تورتکول |
| ۱۴ | خوجَیلی | Xo’jayli | Xo’jeli | خوجَیلی |
| ۳ | چیمبای | Chimboy | Shi’mbay | چیمبای/شیمبای |
| ۱۱ | شومانایسکی | Shumanay | Shomanay | شومانای |
| ۴ | اللی کالینسکی | Ellikqal’a | Ellikqala | اللی‌قلعه |
| شهر نوکوس | Nukus | No’kis | نوکوس |
دانشگاه‌ها
- دانشگاه دولتی قره‌قالپاقستان
- مؤسسهٔ تربیتی و آموزشی دولتی نوکوس
- شعبهٔ مؤسسهٔ پزشکی تاشکند
- شعبهٔ فناوری اطلاعات دانشگاه تاشکند
- واحد کشاورزی دانشگاه دولتی تاشکند
پیوند به بیرون
Uzbekistan: Administrative Divisions (population and area) بایگانی‌شده در ۲۷ سپتامبر ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine, World Gazetteer.
- ↑ «درگیری در منطقه قره‌قالپاقستان ازبکستان». euronews. ۲۰۲۲-۰۷-۰۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۳۰.