کبر (گیاه)

کبر گیاهی بومی مدیترانه، در آب و هوای مرطوب و گرم کشورهای قبرس، ایتالیا، یونان، آفریقای شمالی و برخی مناطق آسیا به عمل می‌آید.

کبر در ایران همچنین در بلندی‌های بالای ۲۵۰۰ متر در استان اردبیل (شهرستان پارس‌آباد)، ایلام، فارس، بوشهر، کرمانشاه، خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد، یزد،سیستان و بلوچستان منطقه ساحلی بلوچستان .کرمان و جنوب استان کرمان جیرفت، عنبرآباد، کهنوج، رودبار، فاریاب، قلعه گنج و منوجان (ارتفاعات روستای اسلام‌آباد شیبکوه شهرستان منوجان) می‌روید. (به اسم محلی یاردون در ایلام و در دهلران به اسم «باکِه» شناخته می‌شود). در منطقه نوجین از بخش‌های شهرستان فراشبند در جنوب غرب استان فارس یکی از مرغوب‌ترین میوه‌های گیاه کَبَر که به زبان بومی به آن لیجین یا لگجی گفته می‌شود به دست می‌آید و وارد بازارهای شهرستان‌های همسایه به ویژه کازرون می‌شود.

این گیاه در ولایات بغلان و بدخشان افغانستان و هم در کشورهای تاجیکستان و ازبکستان می‌روید. این گیاه در استان کرمان شهرستان‌های جیرفت و عنبرآباد و ارزوئیه فراوان یافت می‌شود و با نام دک و دهک شناخته می‌شود و همچنین در روستای سیمکوئیه در استان یزد از توابع شهرستان بهاباد نیز یافت می‌شود، همچنین در شهرستان پلدشت در استان آذربایجان غربی به وفور یافت می‌شود. در کرمانشاه به زبان محلی به آن شیه‌پله (sheya pala) گفته می‌شود. در بخش گوواور، از توابع شهرستان گیلان‌غرب به فراوانی یافت می‌شود. در ضمن در شهرستان رامهرمز استان خوزستان به وفور یافت می‌شود. اکثریت مردم رامهرمز به آن لگجی می‌گویند و بیشتر میوه رسیده آن را به صورت خام می‌خورند و عده‌ای کم از مردم رامهرمز ازآن ترشی درست می‌کنند. در ضمن به عقیده مردم محلی غذای محبوب روباه در فصل بهار است. در آبادان و جزیره مینو به زبان عربی به این گیاه که به صورت خودرو در بیشتر مناطق شهر و زمین‌های بایر اطراف و بیابان‌ها می‌روید شِفِلّح گفته می‌شود که اهالی از آن جهت خام‌خواری و همچنین تهیه ترشی استفاده می‌کنند. همچنین این گیاه در دزفول و شوشتر تقریباً تمامی زمین‌های بایر داخل شهر و اطراف آن می‌روید. در دزفول به آن بوکو گفته می‌شود و بیشتر از ترشی آن استفاده می‌شود.

کبر گیاهی بوته‌مانند و دارای شاخه‌های چوبی باریک و دراز است که شاخه‌های کهنسال آن بی‌برگ ولی شاخه‌های جوان آن دارای برگ‌های کوچک، باریک و به درازای ۱۲–۴ میلی‌متر و منتهی به نوک خار مانند است.

این گیاه ریشه بسیار سخت و بلند با پوست کلفت دارد که پس از خشک شدن از مغز چوبی آن جدا می‌شود. این گیاه ممکن است تا سی سال عمر کند.

میوه این گیاه کروی شکل (به درشتی یک گیلاس کوچک)، بدون تار و به رنگ سبز با خطوط موازی سبز یا زرد کمرنگ است و درون میوه آن قرمز و پر از دانه‌های کوچک و لزج است. یک گونه از گیاه کبر در جنوب استان بوشهر و کوه‌های اطراف عسلویه وجود دارد که بیشتر در صخره‌ها می‌روید و خار کمتری نسبت به بقیه گونه‌ها دارد و میوه آن بزرگ‌تر از گونه‌های دیگر است و رنگ میوه قرمز و قسمت مغز گوشتی و خوراکی میوه به رنگ زرد و سازگار شده با مناطق گرم و مرطوب است.

میوهٔ این علف هرز بیضی شکل، ابتدا به رنگ سبز روشن است که تدریجاً متمایل به قرمز می‌شود و گوشتدار است. موسم گلدهی این گیاه اردیبهشت تا خردادماه و در مناطق ساحلی بلوچستان از اواسط اردیبهشت تا اواخر مهرماه است. محل رشد و پراکنش این‌گونه بیشتر در نواحی کم‌ارتفاع و گرم و مرطوب است و در بیشتر نواحی ایران از جمله شهرستان شهداد مشاهده می‌شود. کبر فوق‌العاده به خشکی مقاوم است و ریشهٔ آن می‌تواند تا اعماق زیادی درون خاک نفوذ کند تا بتواند از رطوبت لازم برخوردار شود. اندام‌های رویشی: گیاهی پایا، به شکل درختچه‌های کوچک و خاردار، با انشعابات گسترده و خوابیده که توسط بذر تکثیر می‌یابد. ساقه‌های این گیاه پوشیده از کرک، متعدد، به طول ۱۰۰ سانتی‌متر که دارای انشعابات سخت و گسترده‌است و بر روی زمین پهن شده‌اند. برگ‌ها تقریباً متناوب، کرک‌دار، مدوّر، تخم‌مرغی شکل، به طول ۲ سانتی‌متر که در قاعده دارای گوشوارکی خارمانند و قلابی شکل است. اندام‌های زایشی: گل‌ها بزرگ، معطر، و به رنگ سفید تا متمایل به قرمز و دارای چهار کاسبرگ هستند که کاسبرگ‌های بیرونی بسیار بزرگ‌تر از کاسبرگ‌های داخلی هستند.

این گیاه دارای مصارف و فوایدی متنوعی از قبیل؛ پایداری بوم شناختی، تنوع زیستی، حفاظت خاک، احیای اراضی، تناسب با کشاورزی کم نهاده، ایجاد فرصت‌های شغلی، فضای سبز، مصرف خوراکی و دارویی و غیره است. بدیهی است توسعه کشت کور در مناطق حاشیه‌ای و مکان‌هایی که کاشت سایر گیاهان زراعی متداول سودبخش نبوده، علاوه بر یک درآمد جانبی برای کشاورزان فقیر، به عنوان راهبردی جهت توسعه کشاورزی بوم شناختی، به ویژه کشاورزی کم نهاده، در سطح زمین‌های آسیب‌پذیر مطرح است.

در خصوص استفاده‌های دارویی آن اطلاعات زیادی موجود نیست اما از میوه و گل آن در تهیه مربا و ترشی استفاده می‌شود. در استان فارس از میوه‌های کَبَر بعد از تلخی‌زدایی ترشی تهیه می‌شود.

کبر یک جزء جدانشدنی از غذاهای ایتالیایی مخصوصاً غذاهای سیسیلی و جنوب ایتالیا است. از کبر به وفور در انواع سالادها، سالادهای پاستا، پیتزا، خوراک‌های گوشتی و انواع سس‌های پاستا استفاده می‌شود.

• یک عدد میوه رسیده کبر (لگجی) در آب‌پخش که بعد از رسیدن مانند انار شکافته شده‌است. قسمت ژله ای آن که به رنگ قرمز می‌باشد، قابل خوردن است. دانه‌های آن طعم بسیار تندی مانند فلفل دارد و از خوردن آن باید اجتناب کرد.

• میوه نرسیده لگجی در آب‌پخش

• میوه نرسیده لگجی در آب‌پخش که با چاقو بریده شده. بعد از اینکه میوه رسیده شود، گوشت درون آن قرمز می‌شود و قابل خوردن است.

• میوه‌های لگجی روی درخت

• یک تصویر از نمای نزدیک از گل کبر در آب‌پخش که به لگجی مشهور است

• یک بوته کبر که در آب‌پخش روییده‌است

• گل لگچی خودرو، بهبهان