پزشکیان دارای فوق‌تخصص جراحی قلب از دانشگاه علوم پزشکی ایران است. او در دوران جنگ ایران و عراق، مسئول اعزام اکیپ‌های پزشکی به جبهه‌ها بود و هم‌زمان به‌عنوان رزمنده و پزشک خدمت می‌کرد. پزشکیان از سال ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۰، در کابینه نخست رئیس‌جمهور سید محمد خاتمی، و در زمان وزارت محمد فرهادی، معاون سلامت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بود و در کابینه دوم خاتمی به‌عنوان وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از مجلس رأی اعتماد گرفت. در دوره وزارتش، او یک بار مورد استیضاح ناموفق مجلس قرار گرفت. در سال ۱۳۸۶، پزشکیان برای نخستین بار به‌عنوان نماینده آذربایجان شرقی به دوره هشتم مجلس شورای اسلامی راه یافت.
پزشکیان در دور اول انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۳ با قرار گرفتن در جایگاه اول به دور دوم انتخابات راه پیدا کرد و در دور دوم توانست با کسب ۵۷٪ از آرای مأخوذه و شکست سعید جلیلی به عنوان رئیس‌جمهور ایران انتخاب شود. او در این انتخابات نماینده جبهه اصلاحات ایران بود و از حمایت سید محمد خاتمی و حسن روحانی، رئیس‌جمهورهای پیشین، برخوردار بود. پزشکیان پیش‌تر در انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۳۹۲ شرکت کرد، اما قبل از آغاز بررسی صلاحیت‌ها به علت ثبت‌نام اکبر هاشمی رفسنجانی انصراف داد و در انتخابات ریاست‌جمهوری در سال ۱۴۰۰ توسط شورای نگهبان رد صلاحیت شد.
پزشکیان از مدافعان ولایت فقیه، خامنه‌ای و سپاه پاسداران است و شک کردن به اصل ولایت فقیه و زیر سؤال بردن آن را از نظر اعتقادی جایز نمی‌داند. او اعتراضات آبان ۱۳۹۸ و خیزش ۱۴۰۱ ایران را محکوم کرد و آنها را به سود «منافقان و دشمنان ایران» دانست.
پزشکیان در ۷ مهر ۱۳۳۳ از تبار مختلط ترکی-کردی در مهاباد به دنیا آمد او وقتی بزرگ می شد به هر دو زبان ترکی و کردی سخن می گفت. پزشکیان تحصیلات ابتدایی خود را در زادگاهش مهاباد طی کرد و سپس به ارومیه رفت و در هنرستان کشاورزی ارومیه، دیپلم صنایع غذایی گرفت. پس از اخذ دیپلم، در سال ۱۳۵۲ جهت انجام خدمت سربازی به شهر زابل در استان سیستان و بلوچستان منتقل شد و در همین دوره بود که به پزشکی علاقه پیدا کرد و در نتیجه در سال ۱۳۵۴ و پس از اتمام خدمت سربازی، دیپلم دوم خود را در رشته علوم تجربی اخذ کرد و در سال ۱۳۵۵ در رشته پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز پذیرفته شد.
او دوره پزشکی عمومی خود را در سال ۱۳۶۴ به پایان رساند و در سمت مربی فیزیولوژی شروع به تدریس در دانشکده پزشکی نمود. در سال ۱۳۶۹ تخصص خود در رشته جراحی عمومی را از دانشگاه علوم پزشکی تبریز اخذ کرد و سپس در سال ۱۳۷۲ فوق‌تخصص جراحی قلب را از دانشگاه علوم پزشکی ایران دریافت نمود و در بیمارستان قلب شهید مدنی تبریز استخدام شد که بعدها رئیس این بیمارستان شد. پزشکیان استاد جراحی قلب و عروق دانشگاه علوم پزشکی تبریز است. او در طی سال‌های ۱۳۷۳ تا ۱۳۷۹، ریاست این دانشگاه را عهده‌دار بود. او سردبیر مجله تحقیقات قلب و عروق و قفسه سینه است که در مرکز تحقیقات قلبی-عروقی دانشگاه علوم پزشکی تبریز منتشر می‌شود. او از سال ۱۳۸۹ عضو پیوسته فرهنگستان علوم پزشکی ایران است.
پزشکیان مابین ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۰ در دوره وزارت محمد فرهادی، معاون سلامت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در کابینه اول سید محمد خاتمی بود. پیش از سال ۱۳۸۰ و تشکیل کابینه دوم محمد خاتمی، پزشکیان در میان فعالان سیاسی ایران شناخته شده نبود.
پزشکیان در کابینه دوم سید محمد خاتمی به‌عنوان وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از مجلس رأی اعتماد گرفت. انتصاب او به وزارت بهداشت باعث استعفای بعضی از مدیران وزارتخانه شد. از جمله غلامرضا انصاری در نامه‌ای او را شایسته وزارت ندانست. او در دوره تصدی وزارت، پس از گذراندن دو سال از این سمت، به خاطر مشکلات دارو، تعرفه‌های پزشکی و سفرهای خارجی، مورد استیضاح مجلس قرار گرفت که رأی نیاورد و با کسب اعتماد مجدد مجلس وزیر ماند. در دوره وزارت او طرح مجلس برای واگذاری دانشگاه علوم پزشکی به وزارت علوم به نتیجه‌ای نرسید.
با آغاز به کار دولت احمدی‌نژاد، پزشکیان دو سال از سیاست دوری کرد. سپس در سال ۱۳۸۶ موفق شد در دوره هشتم مجلس شورای اسلامی به‌عنوان نماینده آذربایجان شرقی با کسب ۱۰۵٬۶۳۹ رأی برای اولین بار راهی مجلس شود.
پزشکیان در دوره نهم مجلس شورای اسلامی، با کسب ۱۵۹٬۵۰۱ رأی و در دوره دهم با کسب ۲۶۱٬۶۰۵ رأی مجدداً از حوزه انتخابیه آذربایجان شرقی وارد مجلس شد و در هر دو دوره عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس بود.
پزشکیان در انتخابات هیئت رئیسه به‌عنوان نامزد فراکسیون امید شرکت کرد و با کسب ۱۵۸ رأی نایب‌رئیس اول مجلس شد که این سمت را تا سال ۱۳۹۹ عهده‌دار بود.
پزشکیان در مجلس دهم، به‌عنوان رئیس فراکسیون ترک‌زبانان قرار گرفت. این فراکسیون هدف خود را استفاده از ظرفیت نمایندگان ترک‌زبان در جهت رفع مشکلات و توسعه متوازن مناطق ترک‌نشین اعلام کرد.
پزشکیان در انتخابات دوازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی نیز شرکت کرد که در ابتدا توسط هیئت اجرایی انتخابات رد صلاحیت شد. دلیل رد صلاحیت او، عدم التزام به جمهوری اسلامی اعلام شد که بعداً توسط شورای نگهبان رد و صلاحیت او تأیید گردید. او خود تأیید صلاحیتش را به دستور رهبر جمهوری اسلامی دانست و گفت رهبری با این کار او را مدیون خود کرده است. وی در این دوره با کسب ۹۵٬۹۹۳ رأی به مجلس راه یافت.
انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۳۹۲
پزشکیان در ۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۲ و در آخرین روز ثبت‌نام انتخابات ریاست‌جمهوری ایران (۱۳۹۲) با حضور در وزارت کشور در این انتخابات نام‌نویسی کرد اما از نامزدی انصراف داد. او دلیل انصراف خود را ثبت‌نام اکبر هاشمی رفسنجانی اعلام کرد.
وی در روز شنبه ۱۲ خرداد ۱۴۰۳ با حضور در وزارت کشور برای انتخابات ریاست‌جمهوری دوره چهاردهم ثبت‌نام کرد و در ۲۰ خرداد صلاحیت وی توسط شورای نگهبان احراز شد. پیش از اعلام صلاحیت نامزدها، جبهه اصلاح‌طلبان او را در کنار اسحاق جهانگیری و عباس آخوندی، کاندیدای خود معرفی کردند. پس از اعلام نام نامزدهای نهایی، جبهه اصلاحات او را به عنوان تنها نامزد خود اعلام کرد زیرا دیگر نامزدهای آنها تأیید صلاحیت نشدند. سید محمد خاتمی و حسن روحانی، رئیس‌جمهورهای پیشین ایران، هم از او حمایت کردند
علی عبدالعلی‌زاده در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری چهاردهم به‌عنوان رئیس ستاد انتخاباتی پزشکیان منصوب شد. سید محمدعلی افشانی، معاون امور استان‌ها؛ علی شکوری‌راد، معاون تبلیغات؛ حجت نظری، معاون جوانان و دانشجویان؛ فاطمه راکعی، معاون بانوان؛ احمد صادق بناب، معاون مالی و اقتصادی و ابراهیم شیخ، معاون روابط عمومی ستاد انتخاباتی او شدند.
پزشکیان در دور نخست انتخابات بیش از ۱۰٬۴۱۵ میلیون رای کسب کرد اما به‌دلیل اینکه نتوانست ۵۰٪ آرا را به خود اختصاص دهد، او و سعید جلیلی به دور دوم انتخابات رفتند. پزشکیان در مرحله دوم انتخابات که در ۱۵ تیر برگزار شد، رقیب سعید جلیلی بود و با کسب بیش از ۵۳ درصد آرا از کل آراء ماخوذه به‌عنوان نهمین رئیس‌جمهور ایران انتخاب شد. او در این دور ۱۶٫۳۸۴٫۴۰۳ رای کسب کرد.
پزشکیان در دوران دانشجویی عضو انجمن اسلامی دانشجویان بود و با همسرش فاطمه مجیدی که پزشک متخصص زنان بود آشنا شد و هنگام وقوع انقلاب فرهنگی از او خواستگاری کرد. پزشکیان همسرش و یکی از فرزندان خود را در سال ۱۳۷۳ بر اثر سانحه رانندگی از دست داد و پس از آن هرگز ازدواج نکرد و سه فرزندش دیگرش — یک دختر و دو پسر — را به تنهایی بزرگ کرد. او تا سال ۱۳۹۵ سه نوه داشت.
پزشکیان از هواداران باشگاه فوتبال تراکتور تبریز است. او همچنین مدرس قرآن و نهج‌البلاغه است. او علاوه بر فارسی، به زبان‌های ترکی آذربایجانی، کُردی، عربی و انگلیسی تسلط دارد.
