مقدمه ابن خلدون

این کتاب به ویژه به امور خراج، سیاست‌های مالی، نفوذ و مسکوکات و ادارات مربوط به آن‌ها مانند دیوان‌ها پرداخته و آن‌ها را روشن می‌کند.

مقدمه ابن خلدون تنها در ابتدای سده ۱۹م مورد توجه خاورشناسان قرار گرفت و در همان سده از این مرحله در گذشت و دیگر دانشمندان اروپا نیز آن را مورد پژوهش قرار دادند.

وقتی سعد ابن ابی وقاص بر مدائن دست یافت در آنجا کتاب‌های بسیار دید. نامه به عمر بن خطاب نوشت و در باب این کتاب‌ها دستوری خواست. عمر در پاسخ نوشت که آن همه را به آب افکن که اگر در آنچه در آن کتاب‌ها هست سبب راهنمایی است خداوند برای ما قرآن فرستاده که از آن راه‌نماینده‌تر است و اگر در آن کتاب‌ها جز مایهٔ گمراهی نیست خداوند ما را از شر آن در امان داشته‌است. ازین سبب آن همه کتاب را در آب یا آتش افکندند (زرین‌کوب، دو قرن سکوت ص ۱۰۶)(ابن‌خلدون، مقدمه چاپ مصر ص ۶–۲۸۵).

فرانز رزنتال استاد زبان‌های سامی و زبان عربی در دانشگاه ییل، اسلام‌شناس و مترجم کتاب مقدمه، در پانوشت این گفته ابن خلدون می‌نویسد «این روایت دیگری از یک افسانه معروف است!».

البته سال‌ها بعد از انتشار کتاب دو قرن سکوت که شخص زرین‌کوب ادعا کرده بود (شاید به تبعیت از ابن خلدون؛ به هر حال :) کتاب‌های مدائن بدست اعراب نابود شده، در کتاب کارنامه اسلام (۱۳۴۸) کتاب‌سوزی اعراب در تیسفون را نفی می‌کند: «روایتی هم ک گفته‌اند کتابخانه مدائن را اعراب نابود کردند ظاهراً هیچ اساس ندارد و مآخذ آن تازه‌است.»

هر گاه بدانیم غلبه و پیروزی ملت‌ها تنها در پرتو دلیری و گستاخی میسر می‌گردد، پیداست که قومی که در بادیه‌نشینی ریشه‌دارتر و خوی وحشیگری او افزون‌تر از دیگران باشد، در غلبه بر اقوام دیگر تواناتر خواهد بود.

چون بادیه نشینی یکی از موجبات دلاوری است، بی‌گمان، یک نژاد وحشی از نژاد شهرنشین دلاورتر است و بنابراین چنین قومی در چیرگی و غلبه بر خصم و ربودن ثروت‌های اقوام دیگر تواناتر است.

این کتاب در ایران توسط محمد پروین گنابادی به فارسی ترجمه شده‌است.