منوچهر ستوده
منوچهر ستوده (۲۸ تیر ۱۲۹۲ – ۲۰ فروردین ۱۳۹۵) ایران‌شناس، جغرافی‌دان تاریخی، استاد دانشگاه تهران و پژوهشگر برجستهٔ ایرانی بود.
از او حدود ۶۰ جلد کتاب و نزدیک به ۳۰۰ مقاله به‌جا مانده‌است. او نخستین ایرانی است که اولین فرهنگ گویشی را به چاپ رسانید.
منوچهر ستوده | |
|---|---|
| زاده | ۲۸ تیر ۱۲۹۲ تهران |
| درگذشته | ۲۰ فروردین ۱۳۹۵ (۱۰۲ سال) چالوس |
| آرامگاه | امامزاده آقا سید حسین متل قو (سلمانشهر) |
| پیشه | ایران‌شناس، جغرافی‌دان |
| ملیت | ایرانی |
| تحصیلات | دکتری در رشتهٔ ادبیات فارسی |
| دانشگاه | تهران |
| جوایز مهم | چهره ماندگار-۱۳۸۴ |
| کتاب‌ها | از آستارا تا اِستارباد |
| استاد | بدیع‌الزمان فروزانفر |
| دلیل سرشناسی | پژوهش دربارهٔ جغرافیای ایران، گویش‌های ایرانی از جمله زبان گیلکی |
| همسر(ها) | فاطمه (شکوه اقدس) شمشیرگران (۱۳۲۴–۱۳۹۵) |
| وبگاه | |
جوایز
| |
زندگی‌نامه
منوچهر ستوده در تاریخ ۲۸ تیر ۱۲۹۲ در محله عودلاجان تهران متولد شد. پدرش خلیل نام داشت و در بازارچه سرچشمه، کوچ صدیق‌الدوله از بخش عودلاجان از محله‌های قدیم تهران زندگی می‌کردند. خانواده‌اش اصالتاً اهل مازندران بودند. پدربزرگ او آقا شیخ موسی از یاسل نور مازندران که منطقه‌ای ییلاقی و کوهستانی است با پسرعموهایش به تهران آمد. مادرش اهل تفرش بود. منوچهر ستوده از بستگان غلامحسین صدیقی (پسرعموی پدر) است. به گفته او، پدرش در زمان گرفتن شناسنامه در دوران رضاشاه، نام صدیقی را به ستوده تغییر داد.
تحصیلات و پژوهش‌ها
ستوده تا چهار سالگی در محله سرچشمه زندگی کرد. در هفت سالگی به مدرسه ابتدایی آمریکایی رفت و دوره شش ساله ابتدایی را در این مدرسه گذراند.
ستوده در دوران تحصیل در دبیرستان البرز کتابدار کتابخانهٔ دبیرستان هم بود. سال ۱۳۱۳ وارد دانشسرای عالی شد و نزد استادانی چون سید محمد مشکات و علی اکبر شهابی درس خواند. نخستین مقاله خود را در ۱۳۱۵ دربارهٔ «مطالعات تاریخی و جغرافیایی- مسافرت به قلعه الموت» نوشت. زمانی که درسش تمام شد، اگرچه پدرش اعتقاد داشت که او باید کار کند اما خودش به ادامه تحصیل اصرار کرد و بنابراین به دانشسرای عالی رفت.
در سال ۱۳۱۷ درجهٔ لیسانس در رشتهٔ ادبیات فارسی را دریافت کرد. در همین دوره در ادارهٔ فرهنگ گیلان و دبیرستان شرف تهران تدریس می‌کرد. در سال ۱۳۲۴ با فاطمه (شکوه اقدس) شمشیرگران ازدواج کرد. در سال ۱۳۲۹ از رسالهٔ دکتری خود زیر نظر استاد بدیع‌الزمان فروزانفر با عنوان «قلاع اسماعیلیه در رشته‌کوه‌های البرز» دفاع کرد. در سال ۱۳۳۰ بنا به دعوت انجمن فولبرایت برای سفر مطالعاتی به آمریکا رفت. در سال ۱۳۳۱ به عضویت جامعه ملی جغرافیای آمریکا درآمد؛ و در سال بعد به عضویت انجمن ایران‌شناسی به ریاست ابراهیم پورداود درآمد. در سال‌های بعد آموختن زبان پهلوی را در محضر روبن آبراهامیان آغاز کرد. همچنین نخستین کتاب خود را با عنوان فرهنگ گیلکی در سلسله انتشارات انجمن ایران‌شناسی در سال ۱۳۳۲ انتشار داد. در طی سال‌های بعد چندین سفر مطالعاتی به خارج از کشور داشت و ارتقاء به درجهٔ استادیاری دانشگاه تهران و بعد دانشیاری و انتقال به دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه تهران و عضویت در گروه تاریخ و سرانجام ارتقاء به درجهٔ استادی در سال ۱۳۵۴ از جملهٔ اتفاقات زندگی او در این سال‌ها بوده‌است. ستوده در طی همین سال‌ها تا سال ۱۳۸۱ در کنگره‌های مهم ایران‌شناسی همچون کنگرهٔ بین‌المللی تاریخ و هنر و باستان‌شناسی ایران در دانشگاه آکسفورد و کنگرهٔ بین‌المللی ابوریحان در پاکستان سخنرانی کرد. سفر به چین و آسیای میانه از دیگر فعالیت‌های سال‌های اوایل دههٔ ۱۳۶۰ استاد بود.
ستوده ساکن کوی نارنج (سی سرا) سلمان شهر بود. وی تابستان‌ها در روستای کوشکک لورا در جادهٔ چالوس و زمستان در خانهٔ دیگری که بسیار ساده بود در سی‌سرا (شهرستان عباس‌آباد) زندگی می‌کرد. خانه‌اش بسیار ساده بود و اتاقش در خانهٔ ییلاقی کوشکک جز یک زیلو و یک دست رخت خواب چیزی نداشت. او با رادیو و تلویزیون میانه‌ای نداشت.
بزرگداشت‌ها
هشتاد و سومین شب از شب‌های مجله بخارا در تالار باستانی پاریزی دانشکده ادبیات با عنوان شب منوچهر ستوده برگزار شد و هوشنگ دولت‌آبادی و عبدالرحمان عمادی دربارهٔ زندگی و آثار منوچهر ستوده سخنرانی کردند.
سال ۱۳۹۲ به مناسبت صد سالگی او دوستدارانش در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران بزرگداشت او را برگزار کردند. تمبری هم برای قدردانی از پژوهش‌های او منتشر شده‌است.
به مناسبت تولد صدسالگی منوچهر ستوده برنامه‌های خاصی تدارک دیده شد، من‌جمله مراسم رکاب زنی از آستارا تا گرگان و همچنین کاشت درخت در طول این مسیر.
بیماری و مرگ
منوچهر ستوده در ۵ فروردین ۱۳۹۵ بر اثر بیماری عفونت ریه در بیمارستان طالقانی چالوس بستری شد و سرانجام در ۲۰ فروردین ۱۳۹۵ در ۱۰۲ سالگی درگذشت.
پیکر او روز ۲۲ فروردین ۱۳۹۵ در امامزاده آقا سید حسین (تازه‌آباد) سلمانشهر (متل قو) به خاک سپرده شد.
گزیدهٔ آثار
ستوده همراه با محمدتقی دانش‌پژوه، مصطفی مقربی، ایرج افشار، و عباس زریاب خویی مجلهٔ فرهنگ ایران زمین را در سال ۱۳۳۲ بنیاد کرد. در ۲۴ شمارهٔ منتشر شده این مجله بسیاری رساله و مقاله، تألیف و تصحیح، از ستوده به یادگار مانده‌است.
گویش‌شناسی
- فرهنگ گیلکی، با مقدمهٔ ابراهیم پورداود
- فرهنگ کرمانی
- فرهنگ بهدینان، با مقدمهٔ ابراهیم پورداوود
- فرهنگ سمنانی، سرخه‌ای، لاسگردی، سنگسری، شهمیرزادی
- فرهنگ نائینی
- دیوان امیر پازواری (تصحیح)، با همکاری محمد داودی
جغرافیای تاریخی
- از آستارا تا اِستارباد در ده جلد، شامل آثار و بناهای تاریخی گیلان و مازندران و گلستان
- حدود العالم من المشرق الی المغرب (تصحیح)
- مهمان‌نامهٔ بخارا (تصحیح)
- جغرافیای اصفهان (تصحیح)
- عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات (تصحیح)
- قلاع اسماعیلیه در رشته‌کوه‌های البرز
- تاریخ گیلان و دیلمستان (تصحیح)
- تاریخ بدخشان (تصحیح)
- تاریخ بنادر و جزایر خلیج فارس
- سفرنامهٔ گیلان ناصرالدین شاه قاجار (تصحیح)
- جغرافیای تاریخی شمیران
- اسناد خاندان خلعتبری، با مقدمهٔ مجتبی رضوانی
پانویس
- ↑ [۱]
- ↑ منوچهر ستوده، ایران‌شناس و نویسندهٔ از آستارا تا استرآباد درگذشت – بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ منوچهر ستوده، ایران‌شناسی که 'گنج' می‌جست – بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ https://tavaana.org/fa/Manouchehr_Sotodeh
- ↑ http://www.ical.ir/index.php?option=com_k2&view=item&id=13702:گفتگو-با-فخر-زمانه،-منوچهر-ستوده&Itemid=30&tmpl=component&print=1
- ↑ نوری، مصطفی. استوار چون البرز کوه (گفتگو با دکتر منوچهر ستوده). پیام بهارستان، ۱۳۸۹، شماره ۸.
- ↑ http://www.ical.ir/index.php?option=com_k2&view=item&id=8779:زندگی‌نامه-خودنوشت-منوچهر-ستوده&Itemid=9
- ↑ مهرنامه، ماهنامه فرهنگ و اندیشه، سال هفتم، خردادماه 1395
- ↑ http://www.jadidonline.com/story/01062011/frnk/manouchehr_sotoudeh_biography
- ↑ «رکابزنی و کاشت درخت «از آستارا تا استرآباد»». خبرگزاری میراث فرهنگی. ۲۶ فروردین ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۷ آوریل ۲۰۱۳.
- ↑ علی دهباشی (۱۸ تیر ۱۳۹۰). «تنهایی دکتر منوچهر ستوده». روزنامه شرق.
- ↑ «آشنایی با ایران‌شناسان / نگاهی به زندگی و آثار دکتر منوچهر ستوده». مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ۲۹ مرداد ۱۳۹۳.
- ↑ «راز طول عمر ایران‌شناسان چیست؟». خبرگزاری دانشجویان ایران "ایسنا". ۳۱ تیر ۱۳۹۱.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ ژوئیه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۴ ژوئن ۲۰۲۰.
- ↑ http://www.jadidonline.com/story/07102011/frnk/manouchehr_sotoudeh_profile
- ↑ «شب منوچهر ستوده». وبگاه انسانشناسی و فرهنگ. ۱ خرداد ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ نوامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۷ آوریل ۲۰۱۳.
- ↑ http://www.ilna.ir/بخش-فرهنگ-هنر-6/359731-منوچهر-ستوده-درگذشت
- ↑ http://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/01/21/1043067
- ↑ FARHANG-E ĪRĀN-ZAMĪN, Encyclopaedia Iranica, http://www.iranicaonline.org/articles/farhang-e-iran-zamin
- ↑ http://drsotoudeh.ir/?user=faaliyatha_detail&detailid=21
منابع
پیوند به بیرون
- آثار منوچهر ستوده در کتابخانهٔ باز
- رسول جعفریان، به یاد ایران‌شناس برجسته، فرهنگستان علوم ایران.
- آیین بزرگداشت منوچهر ستوده
- «وب سایت رسمی». دکتر منوچهر ستوده. ۲۰۱۳–۰۷–۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۵–۱۰–۰۴.
- «خون است دلم برای ایران». تلوبیون. ۲۰۱۵–۰۹–۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۵–۱۰–۰۴فیلم مستندی در خصوص منوچهر ستوده
- ستوده، منوچهر در راسخون
- «دیگه هیچ آرزویی ندارم!». مازندنومه. ۲۷ تیر ۱۳۹۲.