پیچیدگی
پیچیدگی (Complexity) همواره نقشی عمده و پراهمّیّت در همهٔ زمینه‌های علمی و فنّی بر عهده داشته است. هرچند بشر از آغاز تا به امروز، به صورتی پیوسته با این مشکل بزرگ دست به گریبان بوده است، امروزه، ظهور و نمود پیچیدگی رشد و شیوعی چنان روزافزون و سریع به‌خود گرفته است، که بسیاری، قرن جدید میلادی را سدهٔ پیچیدگی نام نهاده‌اند.
تعریف
با آنکه هنوز تعریف فراگیر و عامی برای این پدیدهٔ همه‌جاگیر و عام میسر نگردیده‌است، شاید، رایج‌ترین تعریف تقریبی پیچیدگی را بتوان این‌گونه بیان کرد:
هرگاه مجموعه‌ای متشکل از عوامل متعدد و گوناگون، در مقیاس‌های متفاوت، با اتکا و وابستگی ذاتی و جدایی‌ناپذیر عوامل بر همدیگر وجود داشته باشد، و بالاتر از همهٔ اینها، اگر نشود با حذف و قطع برخی از مؤلفه‌ها و اعضا، به کوچک‌تر ساختن آن مجموعه پرداخت، با پیچیدگی روبرو هستیم. همچنین، غیرخطی بودن رفتار مجموعه در همهٔ مقیاس‌ها از شرایط لازم برای وجود پیچیدگی‌ست. شایان اشاره و تأکید است، که آثاری از گونهٔ حیات و زنده‌بودن نیز از خصائص بارز در بیشتر پدیده‌های پیچیده است.
نمونه‌ها
نمونه‌های بسیار رایج این پدیده را می‌شود از بدن موجودات زنده، تا بیشه‌ای که در آن حیوانات فراوان، از خیلی کوچک، تا خیلی بزرگ، زندگی می‌کنند، تا جریان‌های آشفته در دینامیک سیّالات و موارد مشابه دیگر شاهدآورد.
تاریخچه
اگر چه مواجهه و رودررویی با امور و پدیده‌های پیچیده تعلّق به زمان خاصّی ندارد، تلاش انسان برای مطالعه و مدل‌سازی ریاضی آنها فصلی بلند (و همیشه ناتمام) را در کتاب بزرگ علوم و معارف انسان می‌گشاید. اگر اعداد را نخستین مدل‌های سادهٔ ریاضی بدانیم، بدون تردید می‌شود ابداع جبر و استفاده از متغیرها برای سامان‌دادن به محاسبات را در ردیف گام‌هایی قرارداد که اوّلین بار برای ماشینی‌کردن علوم، و مدیریّت پیچیدگی برداشته‌شده است.
سامانه‌های پیچیده
سامانه‌های پیچیده بخش بسیار عمده‌ای از پژوهش‌ها و مطالعات وابسته به نظریهٔ سیستم‌ها را به نحوی جدّی به‌خود اختصاص داده است. تنها برای نمونه، می‌شود به سامانه‌های زیست‌شناسی، سیستم‌های اقتصادی، و شاید از همه بزرگ‌تر و پیچیده‌تر به خود اینترنت اشاره‌کرد.
پیچیدگی در داده‌ها
مقالهٔ اصلی: پیچیدگی در داده‌ها
پدیدهٔ پیچیدگی را از امروز به‌بعد، باید در همه‌جا، هم در داشته‌ها و داده‌ها و هم در خود سامانه‌ها سراغ‌گرفت. در بیشتر پروژه‌های مهندسی امروزین، سیستم‌های رایانه‌ای مدرن، و در اغلب موارد دیگر روشن‌ترین شیوهٔ بررسی، مدل‌سازی، و تحلیل از تعریف و تقسیم تمامی امور به دو بخش عمدهٔ داده‌ها و سیستم‌های منطقی پرورنده و پردازش کنندهٔ داده‌ها شروع می‌شود.
همین‌جا باید اضافه شود که نقش فناوری اکس‌ام‌ال بیان ونمایش داده‌ها (و بویژه داده‌های پیچیده‌تری همچون تصاویر، و متون به شیوه‌ای ست که آمادهٔ درک و برداشت توسّط ماشین باشد، در حالی که حمل بار سنگین پیچیدگی در منطق و در پردازش بر عهدهٔ هوش ماشینی و شیوه‌های گونه گونهٔ آن نهاده می‌شود.
پیچیدگی در زیست‌شناسی
مقالهٔ اصلی: پیچیدگی در زیست‌شناسی
زیست‌شناسی و علوم حیات از جملهٔ بارزترین زمینه‌ها و میدان‌های پیچیدهٔ علمی است.
مدیریت پیچیدگی
مقالهٔ اصلی: مدیریت پیچیدگی
تقلیل‌گرایی
مقالهٔ اصلی: تقلیل‌گرایی
پانوشته‌ها
جستارهای وابسته
افراد مرتبط
منابع
- پیچیدگی در زیست‌شناسی، عبور به فراسوی محدوده‌های تقلیل‌گرایی و تعین‌گرایی با توسل به نظریه پیچیدگی (انگلیسی)
پیوند به بیرون
- نظریّه کمّی سازی پیچیدگی - طبقه‌بندی سامانه‌های پیچیده
- مروری بر شبکه‌های پیچیده به صورت تصویری و بصری (انگلیسی)
- آشنایی با موسّسه سانتافه (The Santa Fe Institute) (انگلیسی)
- پیچیدگی و تکامل (evolution)
- بررسی معماری سرویس‌گرا
- مقدّمه‌ای بر پیچیدگی، احمد ماکوئی، سازمان مدیریّت صنعتی