کتاب توبیاس

شائول شاکد، استاد دانشگاه ایرانی‌شناس دانشگاه عبری اورشلیم، می‌نویسد که قطعاً این کتاب، بن‌مایه‌ای ایرانی (مادی) دارد، گرچه برخی از خاورشناس‌ها در این موضوع شک دارند، ولی می‌توان با قاطعیت گفت که پشت‌زمینه (تِم) این داستان به اسطوره‌های ایرانی اشاره دارد.

اما بر اساس نظری دیگر، نگارندۀ این کتاب، صرفاً دغدغۀ رساندن پیغام دینی به خوانندگان است و محتمل است که اسامی مستعار، برای رساندن چند پیام دینی به خواننده است، از جمله اینکه دفن کردن درگذشتگان امری خداپسندانه است و کسی که به تدفین از دست رفتگان خود اهمیت قائل نیست، به خداوند بی احترامی کرده است. همجنین نویسنده قصد مقابله با اعتقادات خرافی دیگری دارد: برای مثال، در این کتاب زنی که شوهران او در شب اول پس از ازدواج می مُردند، دیو زده و تسخیر شده توسط دیو ها معرفی می شده، که این اعتقاد خرافی و عوامانه، که باعث ترس دیگران از این زن می شده است، با یک ابتکار عمل ساده، از بین برده می شود. نهایتاً توبیاس، که مردی درست کار بود، با همین زن ازدواج می کند و در نهایت همگی خداوند را متبارک می خوانند.

کتاب توبیاس داستان یک اسرائیلی از قبیله نفتالی به نام توبیت را بیان کرده که در نینوا زندگی می‌کرده. او توسط سارگون دوم پادشاه آشوریان در سال ۷۲۱ قبل از میلاد از سرزمین اسرائیل تبعید شده بوده. توبیت توسط پدربزرگ پدریِ خود بزرگ شده بوده است و به پرستش خدا در معبد اورشلیم پایبند مانده بوده و مانند بقیه مردم به پرستش گوسالهٔ طلایی در دان توسط یروبعام روی نیاورده بوده. در زمان تبعید، او سعی داشته تا قوانین خاکسپاریِ یهودی را در مورد اسرائیلی‌هایی که کشته شده بودند اجرا کند. او در نینوا فردی را که در خیابان کشته شده بود ه دفن می‌کند. در آن شب در زمانی که او خوابیده بوده، مدفوع پرنده‌یی بر چشمانش می‌افتد و او را کور می‌کند. این مسئله باعث ایجاد دردسر در ازدواجش می‌شود و او آرزوی مرگ می‌کند. در این زمان در سرزمین مادها (ایران) زنی جوان به نام سارا نیز درخواست مرگ می‌کرده. او هفت شوهر قبلی خود را به دست یک شیطان به نام آسمودئوس از دست داده بوده. آسمودئوس در هر هفت ازدواج قبلیِ او قبل از اینکه ازدواج رسمی شود در شب عروسی شوهر او را می‌کشته. خدا فرشتهٔ خود روفائیل (رافائل) را به صورت یک انسان می‌فرستد، تا توبیت را آرام کند و سارا را از شیاطین نجات دهد. در ادامهٔ داستان پسر توبیت به نام توبیاه یا توبیاس به سراغ پولی که پدرش قبلاً در سرزمین ماد گذاشته بوده می‌رود. رافائیل خود را به صورت یک انسان در می‌آورد و در سفر همراه توبیاس می‌شود. تحت راهنماییِ رافائیل، توبیاس به سرزمین مادها می‌رود. در زمانی که توبیاس می‌خواهد پای خود را در رود دجله بشوید یک ماهی به او حمله می‌کند و سعی می‌کند پای او را بخورد. به دستور رافائیل او ماهی را می‌گیرد و قلب و جگر و کیسه صفرای آن را در می‌آورد تا با راهنمایی رافائیل به عنوان دارو استفاده کند. بعد از رسیدن به سرزمین مادها رافائیل به توبیاس می‌گوید که با سارا ازدواج کند زیرا سارا دخترخالهٔ او است. او به توبیاس می‌گوید که قلب و جگر ماهی را بسوزاند تا شیاطینی را که شوهران سارا را می‌کشتند دور کند. آن دو ازدواج می‌کنند، و بوی قلب و جگر ماهی آسمودئوس را تا مصر به دور می‌راند و رافائیل او را زندانی می‌کند. پدر سارا که انتظار داشته توبیاس نیز مانند شوهران قبلی بمیرد برای او قبری تهیه کرده بوده. صبح روز بعد، از زنده ماندن توبیاس متعجب می‌شود و برای او جشنی بسیار بزرگ ترتیب می‌دهد. توبیاس که به دلیل مسائل عروسی گرفتار می‌شود، از رافائیل درخواست می‌کند که پول پدرش توبیت را به او بازگرداند. بعد از جشن عروسی، توبیاس و سارا به نینوا می‌روند و رافائیل به توبیاس می‌گوید که کیسه صفرای ماهی را برای بینا کردن پدرش استفاده کند. در این زمان رافائیل به آنها می‌گوید که او یک فرشته است و به بهشت بازمی‌گردد و توبیت خدا را ستایش می‌کند. توبیت به پسرش می‌گوید که از نینوا خارج شود زیرا خداوند آن را نابود خواهد کرد. بالاخره توبیت در سن بالا روزی پس از به جای آوردن دعا می‌میرد. توبیاس بعد از خاک‌سپاریِ پدر و مادرش، به همراه همسرش به سرزمین مادها بازمی‌گردد.

داستان توبیت به مسائل آشور و پارس اشاره دارد و نام شیطان آسموئوس هم از نام اشما دیو گرفته شده است. در کتاب در مورد اکباتان و ری نیز صحبت میشود.

• متن انگلیسی کتاب توبیت

نسخه اصل نوشته شائول شاکد در تاریخ یهود کمبریج، فصل دوازده:

ترجمه فارسی آن:

• شائول شاکد، تأثیر ایران بر یهودیت: سده نخست پ. م . تا سده دوم میلادی، منتظری، سید سعید رضا؛ طامه، مجید؛ هفت آسمان» زمستان ۱۳۸۹ - شماره ۴۸ (۲۴ صفحه - از ۵۱ تا ۷۴)

مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای ، بازبینی‌شده در ۱۸ ژوئیهٔ ۲۰۱۴.