کیفیت زندگی کاری

کیفیت زندگی کاری در عکس‌العمل کارکنان نسبت به رضایت شغلی و سلامت روحی آنان تبلور می‌یابد، (کامینگر، ۵۲۹: ۱۳۷۵). نگرش به تعریف کیفیت زندگی کاری و بازتاب‌های شخصی آن، تجربه کاری و چگونگی بهبود کار در راستای رفع نیاز فرد از اولویت خاصی برخوردار است. در مقوله مشخصه‌های کیفیت زندگی کاری و در انطباق آن با عکس‌العمل‌های فردی کارکنان، موارد اساسی زیر شایان مطالعه‌است:

۱- پرداخت کافی و مناسب: با توجه به سایر پرداخت‌های جبرانی برای حفظ استاندارد زندگی کاری قابل قبول، مخصوصاً در مقایسه با سایر کارها، چه مقدار پرداخت و مزایا کفایت می‌کند؟ ۲- محیط ایمن و سالم: محیط فیزیکی و روحی کار چیست؟ آیا شرایط کاری به‌طور ناروایی خطرآفرین است؟ چه شرایط روحی و جسمی بر سلامتی، راحتی، و فساد اداری کارکنان در حین انجام کارشان مؤثر است؟ ۳- گسترش ظرفیت‌های انسانی: کارها تا چه حد ساده شده‌اند و کنترل‌ها چقدر سخت‌گیرانه است؟ کار تا چه حد کارکنان را قادر می‌کند که مهارت و دانش خود را بهبود بخشیده از آن‌ها استفاده کنند و کاری را انجام دهند که برایشان معنی دار و مهم باشد. ۴- رشد و امنیت: انجام وظایف محوله تا چه حد در حفظ رشد ظرفیت اشخاص مؤثر است؟ چگونه می‌توان دانش و مهارت تازه برای انجام وظایفی که بعداً به کارکنان واگذار می‌شود بدست آورد؟ چه امکاناتی برای افزایش کارایی و بهره وری در جهت و برای پیشرفت فرد در مسیر سازمانی مربوط و به رسمیت شناختن وی با توجه به پیچیدگی ساختاری و تمرکز از طرف هم قطاران و سایر اعضا وجود دارد؟ در تعریف دیگر از کیفیت کاری آن را «میزان توانایی کارکنان در ارضای نیازهای مهم شخصی با استفاده از تجربیاتی که در سازمان کسب کرده‌اند» در این تعریف به شدت بر ایجاد محیطی که منجر به ارضای نیاز افراد تأکید شده‌است. موضوع بهبود وضعیت زندگی در دهه۷۰(۱۹۷۹-۱۹۷۰) که نرخ تورم و رکود اقتصادی در حال افزایش بود مورد توجه خاص قرار گرفت. این توجه تا حدودی تعجب‌آور بود زیرا معمولاً در شرایط اقتصادی و افزایش منابع، مدیریت عالی سازمان به فکر افزایش بهره وری در جهت برنامه‌های مردمی د داخل سازمان می‌افتد نه شرایط رکود و تورم.

کیفیت زندگی کاری که در بسیاری از موارد از تغییر نظام پرداخت گرفته تا تصویب قانون حقوق کارکنان، آزادی اندیشه، آزادی بیان، فرایند ارضای نیازها، و برخورد عادلانه و برابر را برای آنان تضمین می‌کند. از نگاهی دیگر، کیفیت زندگی کاری را می‌توان به دو صورت زیر تعریف نمود:

۱) تعریف عینی از کیفیت زندگی کاری عبارت است از مجموعه‌ای از شرایط واقعی کار در یک سازمان مانند میزان حقوق و مزایا، امکانت رفاهی، بهداشت و ایمنی، مشارکت در تصمیم‌گیری، مردم‌سالاری، سرپرستی، تنوع و غنی بودن مشاغل و...(ممی‌زاده، ۲۲۴:۱۳۷۵). ۲) تعریف ذهنی از کیفیت زندگی کاری عبارت است از تصور فرد و طرز تلقی او از کیفیت زندگی کاری به‌طور اخص. به عبارت دیگر، کیفیت زندگی کاری برای هر فرد یا گروهی از افراد با فرهنگ و طرز تلقی آنان منعکس‌کننده مفهوم خاصی می‌باشد. در یک تعریف کلی می‌توان گفت که کیفیت زندگی کاری به معنی تصور ذهنی و درک و برداشت کارکنان یک سازمان از مطلوبیت فیزیکی و روانی محیط کار خود است. طبعاً با توجه به تعریف ارائه شده در هر جامعه یا در هر منطقه از یک کشور، به ویژه مناطق مختلف کشور خودمان دارای خرده فرهنگ‌های گوناگون با تصورات ذهنی مختلف دربارهٔ زندگی و کار است، شاخص‌های اندازه‌گیری کیفیت زندگی کاری متفاوت خواهد بود. والتون اجزای اصلی کیفیت زندگی کاری را به ۴ قسمت تقسیم می‌کند. از نظر وی عوامل مؤثر بر کیفیت زندگی کاری عبارت‌اند از: معنی‌دار و با مفهوم بودن کار؛ تناسب سازمانی و اجتماعی کار؛ چالشی، غنی و پربار بودن کار؛ به صورتی جزئی تر نیز مطرح کرده‌است: پرداخت منصفانه و کافی؛ شرایط کاری ایمن و بهداشتی؛ فرصت مناسب برای توسعه قابلیت‌های انسانی؛ فرصت مناسب برای رشد و امنیت مداوم؛ اهمیت کار در جامعه؛ قانونمندی کار؛ تناسب اجتماعی کار(جزئی، ۲۸۴:۱۳۷۵).

فرهنگ هر جامعه بر پایه فلسفه زندگی آن جامعه شکل می‌گیرد. بنابراین، همان گونه که کیفیت زندگی و کیفیت زندگی کاری برای هر جامعه تعریف خاصی دارد، رابطه کیفیت زندگی کاری نیز با توجه به فلسفه زندگی هر جامعه متفاوت است. این امر در مورد سازمان‌ها نیز مصداق دارد. به علاوه، کیفیت زندگی کاری در سطح کل سازمان نشان داده‌است که تا سطح قابل توجهی عملکرد و بهره‌وری نیروی انسانی و در نتیجه اثر بخشی سازمان را افزایش می‌دهد. در تعریف دیگر، کیفیت زندگی کاری به «مفهوم داشتن نظارتی صحیح، شرایط کاری خوب، پرداخت و مزایای مطلوب و مهم تر از همه ایجاد فضای کار چالش گرانه، مشارکتی، و اقناع‌کننده» است. زندگی کاری با کیفیت عالی از طریق توجه به فلسفه روابط کارکنان به دست می‌آید و عبارت است از به‌کارگیری کوشش‌هایی در استفاده از زندگی کاری با کیفیت، که خود کوشش‌های منظم از سوی سازمانی است که به کارکنان فرصت‌های بزرگ‌تری برای اثرگذاری بر کارشان و تشریک مساعی در اثربخشی کلی سازمان می‌دهد(جزئی، ۲۸۵:۱۳۷۵).

• فرسودگی شغلی

• رودکی، مهدی(۱۳۸۷)، تحلیل دینامیکی کیفیت زندگی کاری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد مدیریت سیستم و بهره وری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب.
• احمدی رنانی، زهرا(۱۳۸۵)، بررسی کیفیت زندگی کاری کارکنان ستادی شرکت سهامی بیمه ایران در تهران، پایان‌نامه(کارشناسی ارشد)، دانشگاه شهید بهشتی.دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی.
• اسدی، محمد حسین(۱۳۸۷)، مدیریت بهره وری و ارتقای کیفیت شغلی، روزنامه مردمسالاری، شماره ۱۸۹۰.
• بزاز جزایری، احمد(۱۳۸۵)، تدوین مدل بررسی کیفیت زندگی کاری (مطالعه موردی در سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران)، پایان‌نامه(دکترای حرفه‌ای)-دانشگاه شهید بهشتی.دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی.
• تدینی، شیوا(۱۳۸۷)، رابطه رضایت شغلی و سلامت روان با کیفیت زندگی کاری در پرسنل بهداشت خانواده مرکز بهداشت کرج، پایان‌نامه(کارشناسی ارشد)-دانشگاه پیام نور.
• تعالی، حسین(۱۳۷۴)، بررسی اثرات عوامل کیفیت زندگی کاری بر بهره‌وری کارکنان بانک‌های کشور، پایان‌نامه (کارشناسی ارشد)، دانشگاه علامه طباطبائی.
• جمشیدی، عالیه (۱۳۷۹)، بررسی کیفیت زندگی کاری کارکنان مراکز توانبخشی روزانه دولتی بهزیستی استان تهران، پایان‌نامه(کارشناسی ارشد)-دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی.
• خدایاریان، مهسا (۱۳۸۵)، بررسی تأثیر بکارگیری برنامه ارتقاء صلاحیت بالینی بر کیفیت زندگی کاری پرستاران واحد مراقبت‌های ویژه قلبی، پایان‌نامه(کارشناسی ارشد)-دانشگاه تربیت مدرس.دانشکده علوم پزشکی.
• رائو، واسکارگاوندرا (۱۳۷۴)، مجموعه مقالات نقش کیفیت زندگی کاری در ارتقاء بهره‌وری/ واسکارگاوندرا رائو، ج.ک. سوری، حسین پیراسته؛ مترجم : مکیه گرمسیری: سازمان برنامه و بودجه استان بوشهر.
• زمانی، سلیمان (۱۳۸۷)، دبررسی رابطه بین مدیریت مشارکتی و کیفیت زندگی کاری دبیران مدارس متوسطه شهر خرم آباد، پایان‌نامه(کارشناسی ارشد)--دانشگاه آزاد واحد خرم آباد.
• سجادی، سوسن (۱۳۷۷)، بررسی عوامل مؤثر در بهره‌وری (کیفیت زندگی کاری، کیفیت محیط کاری) پرستاران بیمارستان‌های شهر سمنان در بهار ۱۳۷۷، خلاصه مقالات همایش پرستاری و بهره‌وری، . تهران، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، معاونت درمان، شورایعالی پرستاری،
• سیفی، هوشنگ (۱۳۸۵)، بررسی رابطه کیفیت زندگی کاری و تعهد سازمانی کارکنان بیمارستان‌های دانشگاهی شهر سنندج در سال ۱۳۸۵، پایان‌نامه(کارشناسی ارشد)-دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران.دانشکده مدیریت و اطلاع‌رسانی پزشکی.
• شاکری ارقنه، غلامرضا (۱۳۸۷)، بررسی تأثیر کیفیت زندگی کاری معلم متوسطه شهرستان نظرآباد بر عملکرد آنان، پایان‌نامه(کارشناسی ارشد)-دانشگاه پیام نور.
• شریف زاد، فتاح، عباسی، یدالله(۱۳۸۷)، تبیین اثرات کیفیت زندگی کاری بر کاهش کجروی‌های سازمانی از دیدگاه کارکنان در سازمان، مجله دانشکده علوم انسانی دانشگاه سمنان، سال ۷، شماره ۲۱.
• قائم پناه، رمضان علی (۱۳۸۰)، بررسی عوامل مؤثر در بهبود کیفیت زندگی کار کارکنان مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی، پژوهش یار. دوره :، شماره : ۲۴، زمستان ۱۳۸۰، ص. ۲۲ تـا ۳۳.
• قاسمی، محمد (۱۳۷۹)، بررسی تأثیر کیفیت زندگی کاری بر بهره وری نیروی انسانی، پایان‌نامه(کارشناسی ارشد)-وزارت کار و امور اجتماعی.
• علامه، محسن (۱۳۷۸)، توسعه الگوی کیفیت زندگی کاری والتون بر مبنای ارزش‌های اسلامی (با تأکید بر نهج‌البلاغه) و تعیین تأثیر آن بر کاهش تنیدگی روانی، پایان‌نامه (دکتری) - دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی.
• غفارزاده، فاطمه(۱۳۸۰)، بررسی عوامل مؤثر بر میزان بهبود کیفیت زندگی کاری کارکنان اداره کل آموزش فنی وحرفه‌ای استان اصفهان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد واحد خوراسگان گروه مدیریت دولتی.

استاد دانشگاه شریف استاد پروفسور حبیب نوری