گلاب

مطالعه تاریخ نشان می‌دهد که ایرانیان از نخستین تولیدکنندگان گلاب و عطر در جهان هستند که این کار در سرزمین پارس صورت می‌گرفته‌است. قدیم‌ترین ذکر نام این صنعت نشان دهنده آن است که مهد و آغاز تولید گلاب از میمند فارس بوده‌است، قدیمی‌ترین سند تاریخی در کتاب کتاب صورالاقلیم نوشته ابوزید سهل بلخی (۳۲۲ هـ ق) است که چنین آورده‌است:

«. . . جور از نواحی اردشیرخوره و قصبه‌های آن جور و میمند است . . . و گلاب پارس از آن خیزد و به دریابار و حجاز و یمن و شام و مصر و مغرب و خراسان برند . . .»

(جور) همان شهرستان تاریخی فیروزآباد است که گلاب میمند به نام آن نیز مشهور بوده و چنان‌که ذکر شد در خارج ایران معروفیت داشته‌است، به‌طوری‌که در برخی از کتاب‌های قدیم از آن به نام «ورد جوری» نام برده شده‌است که در دوره رونق تاریخی منطقه یکی از کالاهای عمده تجارت شده در میمند محسوب می‌شده‌است.

بنابر این بر اساس اسناد تاریخی، نوشته مورخان و آثار به جای مانده از کارخانه‌های تولید گلاب و شیشه (برای حمل گلاب) در شهر میمند در استان فارس شهر میمند را می‌توان به عنوان مهد و نقطه شروع گل و گلاب ایران و حتی جهان نام برد.

برای تهیه گلاب، مقدار مشخصی از گل محمدی را درون دیگ آب جوش می‌ریزند و آن را تقطیر می‌کنند تا پس از مدتی گلاب به دست آید. تفاوت انواع مختلف گلاب، در میزان گل محمدی است که برای تولید آن استفاده شده‌است.

گلاب سنگین

گلاب سنگین یا گلاب ممتاز، نوعی گلاب درجه یک است که از تقطیر بین ۳۰ تا ۳۵ کیلوگرم گل محمدی به همراه ۸۰ لیتر آب به دست می‌آید. در نتیجه این فرایند، ۴۰ لیتر گلاب ممتاز به دست می‌آید. کیفیت این گلاب بسیار بالاست و غلظت خوبی نیز دارد، به همین دلیل می‌توان برای مصارف خانگی از آن استفاده کرد.

گلاب سبک

در تهیه گلاب سبک، از حدود ۱۵ تا ۲۰ کیلوگرم گل محمدی استفاده می‌شود. به دلیل کاهش مقدار گل محمدی، گلاب سبک قیمت کمتری نسبت به گلاب ممتاز دارد.

گلاب دو آتیشه

اگر بعد از یک بار انجام فرایند گلاب‌گیری، مجدداً به گلاب به دست آمده گل محمدی اضافه شود و فرایند تقطیر دوباره روی آن تکرار شود، گلاب دو آتیشه به دست می‌آید. غلظت گلاب دو آتیشه بسیار بالاست و طعم تلخی دارد. از این نوع گلاب در مصارف خانگی استفاده نمی‌شود، بلکه مصارف درمانی آن بسیار پررنگ است.

گلاب سه آتیشه

اگر فرایند گلاب‌گیری برای بار سوم انجام شود، گلاب سه آتیشه به دست می‌آید که معمولاً به مقدار بسیار کم تولید شده و برای مصارف خاص از آن استفاده می‌شود.

گلاب پس آب

در صورتی که بعد از فرایند گلاب‌گیری، روی تفاله‌های گل محمدی آب بریزیم و عمل تقطیر را مجدداً انجام دهیم، گلاب رقیقی به نام پس آب تولید می‌شود که کیفیت پایین و عطر کمی دارد.

ایرانیان از نخستین کسانی هستند که از گذشته‌های دور به ویژگی‌های خوراکی و درمانی گل سرخ (محمدی) پی برده‌اند. طبق اسناد بین‌المللی، مبدأ تولید گلاب، ایران و مبدأ تولید اسانس گل سرخ (محمدی) و عصاره گلبرگ‌های تازه، یونان ذکر شده‌است.

«گل سرخ یا رز یا محمدی، گیاهی است که بومی ایران است و خاستگاه و موطن اصلی آن ایران است که تا حدود ۳۵۰ سال پیش غیراز ایران جایی دیگر رویش نداشته‌است و در زمان سلسله صفویه و زمانی که دولت عثمانی همسایه ایران بوده‌است، این گل و کلیه دستگاه‌های گلابگیری از ایران به ترکیه و سپس به سوریه و بلغارستان برده شده‌است.»

گزارش ابن خلدون حاکی بر این است که در قرن ۸ و ۹ میلادی گلاب یکی از اقلام مهم تجاری ایران بوده‌است که از طریق جاده ابریشم به هند و چین صادر می‌شده‌است. ابن خلدون در کتاب العبره مرکز تولید گلاب را ولایت فارس ذکر کرده‌است و آورده‌است که در قرن هشتم و نهم بخشی از خراج فارس ۳۰ هزار قرابه گلاب بوده‌است که از فارس به دربار خلفای عباسی ارسال می‌شد؛ و اما معروف‌ترین گلابی نیز که در تاریخ به ان اشاره شده‌است گلاب جوری است که در بسیاری از کتب تاریخی از جمله العبره ابن خلدون سفرنامه ابن بطوطه و فارسنامه ناصری اشاره کرد و همگی محل تولید ان را ولایت اردشیر خوره در جنوب ایران ذکر کرده‌اند و جور همان معرب شده شهر گور مرکز اردشیر خوره و پایتخت ساسانیان و فیروزآباد امروزی در استان فارس است و امروزه هم در میمند فارس و در فاصله ۱۵ کیلومتری شهر تاریخی گور سالیانه بیش از ۱۲ هزارتن گلاب تولید می‌شود.

بنابر بر اساس اسناد تاریخی خاستگاه اصلی تولید گلاب در ایران استان فارس و شهر تاریخی گور و بخش میمند بوده‌است. اما امروزه شهرستان کاشان با بخش‌های قمصر و نیاسر بیشترین کارگاه‌های تولید گلاب را در خود جای داده‌است.

براساس مدارک جدید، ایرانیان اولین قومی بودند که از گل سرخ، اسانس و گلاب را به روش تقطیر به دست آوردند و سپس این فن را به سایر نقاط دنیا انتقال دادند. ابن سینا دانشمند بزرگ ایرانی، تحقیقات وسیعی در مورد استخراج اسانس‌ها به روش تقطیر داشته‌است.

سالانه در بخش‌های قمصر، نیاسر، برزک و جوشقان شهرستان کاشان مجموعاً ۱۵ هزار تن گلاب سنگین تولید می‌شود شایان ذکر است که تولیدکنندگان گلاب در استان فارس نیز در مهیمند سالیانه ۱۲ هزار تن، شیراز سالیانه حدود ۲۰۰۰ تن، منطقه لایزنگان شهرستان داراب سالیانه ۳ هزار تن و سایر مناطق استان فارس سالیانه حدود ۱۰۰۰ تن گلاب تولید می‌کنند.

مواد اصلی تشکیل دهنده اسانس گل محمدی عبارتند از.سیترنلول ۵۵ ۳۴٪، گرانتول ۴۰ ۳۰٪، استاروپنین ۲۶ ۲۲٪، و فنیل اتانول ۳ ۵/۱٪

- با توجه به اثرات قابض اسانس رز، گلاب برای زنانی که دچار کاهش میل جنسی هستند مناسب است. استفاده از این خاصیت در قدیم توسط رومیان بسیار متداول بوده‌است. - به دلیل داشتن خاصیت ضد عفونی کننده و ضد میکروبی، برای شستشوی چشم مناسب است؛ البته گلابی که بدین منظور استفاده می‌شود، باید عاری از آلودگی‌ها و به اصطلاح استریل باشد. برای رفع خستگی و درد چشم نیز می‌توانید مقداری گلاب به پشت پلک‌های خود بمالید. با توجه به گران بودن اسانس رز، متأسفانه بسیاری از محصولات آرایشی و بهداشتی، حاوی اسانس مصنوعی رز هستند که خواص اسانس طبیعی را ندارند. همچنین اسانس‌های طبیعی که از گونه‌های متفرقه و غیراصلی رز تهیه می‌شوند نیز ممکن است خواص نام برده را نداشته یا به‌طور ضعیف دارای این خواص باشند. - گلاب برای بیماری‌های گوارشی مانند نفخ، دل به هم خوردگی و اسهال مزمن مفید است. - گلاب در رفع دردهای روماتیسمی نیز مؤثر است. - از بُخور گلاب می‌توان برای درمان گلودرد و بیماری‌های تنفسی استفاده نمود. - گلاب، قلب و معده را تقویت می‌کند، اضطراب را از دل دور می‌کند. - برای معالجه اشخاص گرمازده، بهترین راه خورانیدن گلاب همراه با مقداری یخ است، به قدری که تولید قی نموده و صفرا را خارج نماید. - گلاب بهترین نوشیدنی برای کسانی است که دچار خونریزی سینه و گلو هستند. - گلاب ناراحتی سینه را از بین می‌برد و از ابتلا به بیهوشی جلوگیری می‌کند. - نوشیدن گلاب خنک، گرمی درون را از بین می‌برد و بدن را تقویت می‌کند. - بوییدن گلاب برای تقویت قلب و رفع بیهوشی و تقویت حواس باطنی مفید است. - برای معالجه اشخاص گرمازده، بهترین راه خورانیدن گلاب همراه با مقداری یخ است، به قدری که تولید قی نموده و صفرا را خارج نماید. - نوشیدن و بوییدن «گلاب» سردرد را برطرف می‌کند، مخصوصاً سردردی که در اثر استنشاق هوای آلوده یا شنیدن سر و صدا باشد.

یکی از مهم‌ترین کاربردهای گلاب، جهت مواظبت از پوست است. گلاب برای انواع پوست‌ها به خصوص پوست‌های خشک و حساس مناسب است. یکی از موارد استفادهٔ گلاب جهت پاک کردن پوست می‌باشد و می‌توان به جای محصولات شیمیایی پاک کننده، از آن استفاده کرد.

استفادهٔ دیگر آن جهت طراوت و تازگی پوست است؛ بدین گونه که پس از هر بار استحمام که منافذ پوست بازتر هستند، گلاب را به پوست صورت بمالید. در این حالت اسانس موجود در گلاب به سرعت جذب پوست می‌شود که با توجه به اثرات آن در افزایش جریان خون، باعث شادابی پوست می‌گردد. البته استفادهٔ مداوم از این روش می‌تواند این اثرات مطلوب را ایجاد کند. گلاب به دلیل داشتن خاصیت ضد عفونی کننده و هیدراته (آبدار) کردن برای پوست سر و مو مفید است.

گلاب حتی برای رفع جوش‌های بدن نیز مؤثر است. برای این کار مقداری گلاب را با جوش شیرین مخلوط کنید تا خمیر نرمی به دست آید. سپس این خمیر را مدت یک ساعت یا تمام شب (موقع خواب) روی جوش‌های خود قرار دهید. گلاب به دلیل داشتن خاصیت ضد عفونی کننده و هیدراته (آبدار) کردن برای پوست سر و مو مفید است. برای این کار، با استفاده از یک قطره چکان، گلاب را روی پوست سر خود بریزید.

مصرف دارویی

از گلاب برای رفع عوارض حادث از زکام، قطع خون‌ریزی از سینه، خشونت صدا، ضد سرفه، خفقان گرم، درد معده و روده، دل پیچه سرد و گرم، درد کبد و طحال، علاج نزله سرد، سردردهای گرم، درد چشم تقویت حواس، ایجاد نشاط، تقویت دل، رفع خماری، بی هوشی، خفقان استفاده می‌گردد. به دلیل خاصیت ضدعفونی کنندگی، یکی از پاک‌کننده‌های قوی برای پوست‌های خشک و حساس است.

مراسم

بوی گلاب تأثیر مستقیم بر آرامش روان دارد و هیجانات منفی و استرس را رفع می‌کند؛ همچنین از گلاب در مراسم‌های ختم و عزاداری نیز استفاده می‌شود.

1. آشپزی

[عرقیات گیاهی و گلاب کاشان https://armaghankashan.com/benefits-rose-and-medicinal-properties-rose]