گنبد کاووس
گُنبَدِ کاووس یا گنبد قابوس مرکز شهرستان گنبد کاووس و بزرگ‌ترین شهر استان گلستان ایران است. جمعیت آن بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵، در حدود ۱۵۵٬۹۱۰ نفر بوده‌است. این شهر به خاطر دارا بودن بلندترین برج آجری دنیا با همین نام که در قرن یازدهم میلادی بنا شده‌است و همچنین به عنوان اولین شهر با معماری شطرنجی در ایران، معروف است.
| گنبدکاووس | |
|---|---|
| کشور |  ایران |
| استان | گلستان |
| شهرستان | گنبد کاووس |
| بخش | مرکزی |
| نام(های) پیشین | گرگان، جرجان (معرب گرگان) و هیرکان باستانی |
| سال شهرشدن | ۱۳۰۵ |
| مردم | |
| جمعیت | ۱۵۱٬۹۱۰ نفر (۱۳۹۵) |
| رشد جمعیت | ۵٪+ (۵سال) |
| جغرافیای طبیعی | |
| مساحت | ۲۱ کیلومتر مربع |
| ارتفاع | ۵۲ متر |
| آب‌وهوا | |
| میانگین بارش سالانه | ۵۰۰ میلی‌متر |
| اطلاعات شهری | |
| شهردار | سید علی اصغر موسوی |
| ره‌آورد | فرش |
| پیش‌شمارهٔ تلفن | ۰۱۷ |
| وبگاه | شهرداری گنبد کاووس |
| شناسهٔ ملی خودرو | ایران ۶۹ ب، و، هـ |
| کد آماری | ۱۱۸۶ |
این شهر در سدهٔ اخیر مرکز ترکمن‌صحرا محسوب شده‌است.
شهر گنبد کاووس در کنار ارومیه و آمل یکی از سه قطب والیبال کشور است.
تاریخچه
در محل فعلی شهر گنبد کاووس، در دوران کهن، شهری به نام هیرکان و سپس جرجان قرار داشته که به دلیل قرار داشتن در جاده ابریشم از اهمیت بسیاری در بازرگانی برخوردار بوده‌است. در دوران رضاشاه در کنار خرابه‌های گرگان باستان شهری جدید، با قواعد مدرن شهرسازی بنا شد که گنبد کاووس نام گرفت. در طول دوران متمادی، هنگام حکمرانی سلسله آل زیار این شهر پایتخت ایران بوده‌است.
از جمله علما و دانشمندان آن می‌توان به فخرالدین اسعد گرگانی، سراینده ویس ورامین و ابن سینا دانشمند، فیلسوف و پزشک ایرانی که مدت‌ها در آنجا ماند، اشاره کرد. همچنین دولت‌مردانی چون امیر کیکاووس زیاری با کتاب معروف قابوس‌نامه که برای فرزندش گیلانشاه نگاشت. شاعر ترکمن مخدوم‌قلی فراغی و سید نظر آخوند یلمه، از دانش آموختگان بخارای شریف و خیوه، نیز از مشاهیر ترکمن گنبد کاووس در دوره متأخر هستند. همچنین، قطب‌الدین راوندی در کتابش آورده شیعیان با پیشوایانشان حسن عسکری در جرجان دیدار کردند.
شهر گنبد قابوس بعدها پس از جرجان به وجود آمد و جزو ناحیه گرگان قدیم محسوب می‌شد. بعد از دورانی به دلیل زلزله شهر گنبد قابوس که نمادی از تمدن ایرانی و جهانی بود با خاک یکسان شده و در اثر حملات مغول و سپس تیمور، رو به ویرانی نهاد و بعدها کم‌کم قابوس فعلی در نزدیکی شهر قبلی رو به ترقی و توسعه نهاد و بعدها بقایای شهر قبلی در قسمت شرقیِ شهر گنبد قابوس کشف شد.
شهر کنونی به سال ۱۳۰۵ هجری شمسی، در دوران سلسله پهلوی به دستور رضاشاه بنیان نهاده شد و به سپاس از قابوس بن وشمگیر نام آن را گنبد قابوس (که اکنون به گنبد کاووس تغییر یافته‌است) نهادند. نقشه اصلی این شهر توسط کارشناسان آلمانی، مطابق با اصول شهرسازی شطرنجی و بدون بن‌بست طراحی و ساخته شد و اولین شهر شطرنجی ایران است اما امروزه بخاطر ساختار بد و طراحی بد شهرسازی (استفاده کردن از سازنده‌های ساختمان به‌جای مهندس شهرسازی)، بافت‌های جدید شهر از حالت شطرنجی درآمده و دارای بن‌بست است.
اقلیم و آب و هوا
میانگین دما
میانگین سالانه دمای هوا در گنبد کاووس ۲۴/۰۵ درجه سانتی گراد است. میانگین حداکثر سالانه دمای هوا ۳۵/۰ و میانگین حداقل سالانه آن ۱۸/۰ درجه است. اختلاف حداکثر و حداقل دمای سالانه ۱۷/۰ درجه است. میانگین دما در سردترین ماه یعنی ژوئن ۸/۱ درجه و در گرمترین ماه یعنی اوت ۴۰/۰ درجه سانتیگراد است.
رطوبت نسبی هوا
میانگین سالانه رطوبت نسبی هوا در گنبد کاووس ۶۵ درصد است. مرطوب‌ترین ماه درگنبد کاووس ماه ژانویه با ۷۵ درصد و خشک‌ترین ماه آن ژوئن با۵۴ درصد رطوبت نسبی است.
مردم
اغلب ساکنان شهر گنبد ترکمن‌های ایرانی هستند. بقیه جمعیت این شهرستان را بومیان، فارس زبانان و همچنین مهاجرانی از مناطق دیگر از جمله سیستان و بلوچستان، آذربایجان، شاهرود، سمنان و خراسان تشکیل می‌دهند. حدود ۶۰٪ مردم سنی مذهب (ترکمن و بلوچ) و حدود ۴۰ درصد شیعه (فارسی زبانان و ترک‌ها) هستند.
با این وجود دیگر اقوام مانند طبری‌ها (مانند کتولی‌ها، استرآبادی‌ها و مازندرانی‌ها)، فارسی‌زبانان (مانند سمنانی‌ها، سیستانی‌ها و خراسانی‌ها)، آذربایجانی‌ها، بلوچها و قزاق‌ها و کردها نیز در این شهر زندگی می‌کنند.
جمعیت
بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۱۵۱٬۹۱۰ نفر (در ۴۴٬۷۳۱ خانوار) بوده‌است.
| جمعیت تاریخی | ||
|---|---|---|
| سال | جمعیت | ±% |
| ۱۳۴۵ | ۴۰٬۶۶۷ | — |
| ۱۳۵۵ | ۶۰٬۷۲۱ | ۴۹٫۳٪+ |
| ۱۳۶۵ | ۸۷٬۱۰۰ | ۴۳٫۴٪+ |
| ۱۳۷۰ | ۱۰۲٬۷۶۸ | ۱۸٪+ |
| ۱۳۷۵ | ۱۱۱٬۲۵۳ | ۸٫۳٪+ |
| ۱۳۸۵ | ۱۲۷٬۱۶۷ | ۱۴٫۳٪+ |
| ۱۳۹۰ | ۱۴۴٬۵۴۶ | ۱۳٫۷٪+ |
| ۱۳۹۵ | ۱۵۱٬۹۱۰ | ۵٫۱٪+ |
کشاورزی
گنبدکاووس دارای آب و هوای نه چندان مساعد و خاکی حاصل‌خیز به‌خصوص خاک‌های جلگه‌ای لس است. آب کشاورزی از رودها و چاه‌ها فراهم می‌شود و محصولات کشاورزی عبارتند از: گندم، جو، برنج، بنشن، و مرکبات. این شهرستان همچنین غلات تولیدی را به تهران و شهرهای بزرگ دیگر صادر می‌کند. گنبدکاووس دارای باغ‌های زیتون فراوان است.
ورزش
مجتمع سوارکاری گنبد کاووس در زمان احداث، به عنوان زیباترین مجموعه سوارکاری خاورمیانه شناخته می‌شد. مسابقات سوارکاری کورس بهاره و پاییزه ایران در آن انجام می‌گردد که شرکت‌کننده‌های زیادی از سراسر ایران و کشورهای دیگر به این شهر می‌آیند.
باشگاه والیبال جواهری گنبد از تیم‌های قدیمی والیبال ایران هستند که در این شهر قرار دارند و تعدادی از والیبالیست‌های این شهر به تیم ملی والیبال ایران راه یافته‌اند و بعدها این تیم به نام جواهری گنبد و هاوش گنبد تغییر نام داد و در سال ۱۳۹۱ تیم جواهری گنبد نیز به آن اضافه گردید. بازیکنان این شهر به ویژه در والیبال ساحلی بسیار مطرح هستند.
مراکز درمانی
- بیمارستان شهدای ۱۲ دی
- بیمارستان شهید مطهری
- بیمارستان پیامبر اعظم
- بیمارسان آیت الله طالقانی
- بیمارستان دکتر بسکی گنبد کاوس
- بیمارستان و زایشگاه خصوصی برزویه
- بیمارستان خاتم الانبیاء
مناطق دیدنی
گنبد کاووس دارای مناطق گردشگری و تاریخی بسیاری از جمله برج گنبد کاووس، امامزاده یحیی بن زید، دریاچه مصنوعی گنبد کاووس، موج‌های آبی ناتمام، پارک توریستی الغدیر، بازار بزرگ روس‌ها، مجتمع سوارکاری گنبد کاووس، شهر تاریخی جرجان، سد گلستان ۱ و ۲، و سه تالاب آلماگل، آجی‌گل و آلاگل در نزدیکی بازارچه و در جوار گمرک قرار دارد.
مراکز آموزش عالی
- دانشگاه دولتی گنبد کاووس
- دانشگاه فرهنگیان شهید بهشتی گنبد کاووس
- دانشگاه آزاد اسلامی گنبد کاووس
- دانشگاه پیام نور گنبد کاووس
- دانشگاه علمی و کاربردی گنبد کاووس
- مؤسسه آموزش عالی شرق گلستان
- مؤسسه آموزش عالی شمس
- مجتمع آموزش فنی و حرفه ای امیر گنبد کاووس
ثبت جهانی
برج گنبد قابوس در ۱۹ شهریور ۱۳۹۱ در مراسمی با حضور رئیس‌جمهور وقت، محمود احمدی‌نژاد در فهرست آثار یونسکو قرار گرفت و ثبت جهانی شد.
طرح‌های عمرانی
طرح احداث دانشکده علوم پزشکی گنبد کاووس در جزء پیوست بودجه ۱۴۰۱ قرار گرفت.
طرح احداث موج‌های آبی گلستان پروژه‌ای تفریحی در سال ۱۳۹۱ وارد فازهای اجرایی شد و قرار بود در مدت کمتر از ۳ سال به بهره‌برداری برسد. دی ماه ۱۴۰۰ بر روند پیشرفت این طرح نظارت می‌شود.
طرح شهر بازی مدرن و پوشیده گنبد کاووس در بهمن ۱۴۰۰ شروع شد.
طرح هتل هاوش در سال ۱۳۹۴ مطرح شد.
احداث جاده کنارگذر ضلع شرقی گنبدکاووس به طول تقریبی ۱۵ کیلومتر که از دهه هشتاد در قالب سه مرحله آغاز شد ولی پس از ساخت ۹ کیلومتر در سال ۹۰ متوقف شد؛ در این طرح قرار بود جاده کنارگذر قسمت شرقی گنبدکاووس که از میدان امام علی شروع شده و با گذر از بلوار شهید صیاد شیرازی به میدان بسیج و در ادامه با گذر از بلوار معلم به جاده اسبدوانی ختم شده و در نهایت با عبور از روستای حاجیلرقلعه و دهستان آق آباد به جاده بین‌المللی گنبدکاووس – مرز اینچه برون متصل شود.
دو طرح ملی برای راه‌آهن در گنبد کاووس مطرح شده؛ اولی پروژه ملی راه‌آهن گرگان–گنبدکاووس–بجنورد–مشهد که اجرایی شدن آن از زیرساخت‌های مهم ارتباطی و توسعه برای سه استان بالاخص گلستان و خراسان شمالی خواهد بود و نقش مهمی در بهبود و رونق اقتصادی و اشتغالزایی منطقه، حمل و نقل ایمن و سریع مسافر و بار و نیز ترانزیت کالا خواهد داشت. این پروژه یک خطه ۲۷ ایستگاه و حدود ۵۷۰ کیلومتر طول دارد و ابتدای مسیر آن از خروجی ایستگاه گرگان شروع شده و با عبور از شهرهای سرخنکلاته، فاضل‌آباد، علی‌آباد، خان ببین و دلند، رامیان و آزادشهر، گنبدکاووس، گالیکش، کلاله، پیش کمر، گرماب، تنگه، آشخانه، شیرین دره، دونگال، بجنورد، به یگان، شیروان، فاروج، قوچان و اخلمد به گلبهار مشهد ختم می‌شود. دومین طرح ملی راه‌آهن اینچه برون–گنبد-آزادشهر-شاهرود نقش مؤثری در رشد اقتصادی و توسعه صادرات غیرنفتی گلستان به کشورهای شرق و مرکز آسیا دارد و جزء پیوست بودجه ۱۴۰۱ قرار دارد.
طرح آزادراه مشهد-بجنورد-گرگان که بخشی از آن در استان خراسان رضوی (آزادراه مشهد-چناران) در دست ساخت است، از شهر گنبد کاووس عبور خواهد کرد.
افراد سرشناس
- مخدوم‌قلی فراغی
- سردار آزمون
- فرهاد قائمی
- امید کوکبی
- محسن یگانه
- پرهام مقصودلو
- قربان دردی تورانی
- ستار سوقی
- بای محمد دوجی
- اکبر میثاقیان
- میکائیل تاجر
- وفا هخامنش
- حسن اکرمی داور بین الملی قوتبال
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ پورتال شهرداری - آشنایی با گنبد کاووس
- ↑ «شهرداری گنبد».
- ↑ «مختصات و ارتفاع».
- ↑ «شبکه جهانی جام جم». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۴ اکتبر ۲۰۰۸.
- ↑ «پیش‌شماره».
- ↑ «معرفی شهردار جدید گنبد کاووس».
- ↑ «درگاه ملی آمار > سرشماری عمومی نفوس و مسکن > نتایج سرشماری». www.amar.org.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۴.
- ↑ "Gonbad-e-Qabus" (به انگلیسی). دانشنامه بریتانیکا. 2008.
- ↑ «تصویر شهرهای استان گلستان». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ نوامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱ آوریل ۲۰۱۷.
- ↑ https://seyyedeamol.com/آمل_جزء_سه_قطب_اول_والیبال_کشور/
- ↑ تبیان، موسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی (۲۰۱۷-۰۲-۲۱). «گنبد کاووس از فراز بلندترین برج آجری جهان». تبیان. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۳-۱۰.
- ↑ «ورود حسن عسکری به جرجان».
- ↑ الخرائج و الجرائج جلد اول، صفحهٔ ۴۲۴.
- ↑ موسوعة عسکری (علیه السلام) ج 1، ص 335، رقم 350.
- ↑ «جاذبه‌های گردشگری». درگاه اطلاع‌رسانی دانشگاه پیام نور. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۱۲.
- ↑ «شهر رمزآلود جرجان». شهر رمزآلود جرجان. ۲۰۱۹-۰۴-۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۱۲.
- ↑ «آمار ۱۸۱ ایستگاه سینوپتیک کشور». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ فوریه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۴ ژانویه ۲۰۱۴.
- ↑ «جمعیت نژادی گنبد کاووس».
- ↑ «جمعیت نژادی گنبد کاووس».
- ↑ «تعداد جمعیت و خانوار به تفکیک تقسیمات کشوری براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵» (اکسل). درگاه ملی آمار.
- ↑ «◄ ایجاد دانشکده علوم پزشکی در گنبدکاووس مطالبه مردم و مسئولان». ایرنا.
- ↑ «◄ دادگستری گلستان با سرمایه‌گذار پروژه موج‌های آبی گنبد اتمام حجت کرد». ایرنا.
- ↑ «◄ اجرایی شدن قطار گرگان - مشهد نیازمند تسریع در تأمین اعتبار». ایرنا.
- ↑ «◄ ۴ پروژه زیرساختی گنبدکاووس جزو پیوست بودجه امسال قرار گرفت». ایرنا.
منابع
- پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران بازدید در تاریخ آبان ۱۳۸۹.
- مختصات و ارتفاع
پیوند به بیرون
- شهرداری گنبد کاووس
- سایت اخبار گنبد