گنج‌نامه

این کتیبه‌ها از دیرباز نام‌های گوناگونی را بر خود گرفته‌است. تا سدهٔ ششم هجری از جمله «سنگ‌نبشته، نبشت خدایان، دادمهان یا دادبهان، تنبابر، ینبابر، ببنایه، کتیبه‌های الوند، جنگ‌نامه و گنجنامه» خوانده می‌شده‌است. دو نام «جنگ‌نامه» و «گنج‌نامه» در سده‌های اخیر مصطلح بوده‌است. دکتر محمد معین با قید احتمال، آن را به صورت اسم مرکب «بنیاد هرمز دادمهان» نیز نامیده‌است.

دربارهٔ وجه تسمیهٔ گنجنامه می‌توان گفت: گنجنامه در زبان پارسی به معنای حکایت و داستان گنج است و عموم مردم را تصور بر این بوده‌است که راز گنجی نهان را در این کتیبه‌ها نگاشته‌اند، و به نظر می‌رسد واژهٔ جنگ‌نامه نیز تحت تأثیر ذهنیتی که از جنگ و جنگاوری شاهان گذشته در سر مردم بوده، یا با جایگزینی عامیانهٔ واژهٔ جنگ به‌جای گنج به وجود آمده باشد.

سنگ نوشته‌های باستانی گنجنامه در جنوب غربی همدان به فاصله پنج کیلومتری محل فعلی شهر، در انتهای دره سرسبز و خرم عباس‌آباد و در ابتدای مسیر جاده‌ای که همدان را به تویسرکان و غرب کشور مرتبط می‌سازد و روی یکی از صخره‌های الوند واقع شده‌است. این جاده همان ره کاروان رویی است که در عهد هخامنشیان هم وجود داشته و داریوش و خشایارشا با لشگریان وهمراهان خویش از آن عبور می‌کرده‌اند.

از آنجا که این مسیر در عهد هخامنشیان یکی از شعبات اصلی راه باستانی شاهی بوده که از دامنه الوند، هگمتانه (پایتخت تابستانی هخامنشیان) را به بابِل در مرکز میانرودان مرتبط می‌ساخت، از راه‌های پر رفت‌وآمدی و امن دوران باستان به‌شمار می‌رفت. بعلاوه این راه به جهت ختم به بابِل، راه مقدسی نیز محسوب می‌شد. به همین دلیل مکان مناسبی بود تا شاهان این دودمان با ایجاد سنگ نگاشته، باورها و اندیشه‌ها پاکشان و همچنین بزرگی و عظمت نیاکان خود را به رهگذران گوشزد نمایند.

موقعیت صخره (سنگ) خارا طوری است که روی سنگ نبشته‌ها درست به سوی مشرق است؛ فرو رفتگی‌ها به شکل مربع مستطیل به طول ۲/۹متر وعرض ۱/۹ متر و به گودی ۳۰ سانتی‌متر است. این دو لوح تاریخی هر کدام به سه زبان پارسی قدیم، بابلی و عیلامی قدیم نقر گردیده است. متن پارسی در سمت چپ هر یک از دو لوح مزبور نوشته شده و پهنای آن قریب به ۱/۱۵ است. متن بابلی در هر دو لوح در وسط نوشته شده و عرض آن کمتر از متن پارسی است و متن عیلامی در هر دو لوح در طرف راست قرار دارد و پهنای آن از متن بابلی هم کمتر است. لوح طرف چپ کمی بالاتر در سنگ کوه کنده شده بنام داریوش کبیر است و لوح سمت راست مختصری پایین واقع گشته بنام خشایارشا می‌باشد. هر یک از متنهای سه‌گانه در هرکدام از دو لوح مشتمل بر بیست سطر بوده، مضمون هر دو کتیبه در هر سه متن یکی و مشترک است که به خط میخی نگاشته شده‌است. در اطراف دو لوح مزبور سوراخهای منظمی بر سنگ کوه دیده می‌شود که می‌رساند این دو نوشته تاریخی در عهد قدیم ظاهراً درها و پوش فلزی قرار داشته و آنهارا از گزند باد و باران و آفتاب و غیره حفظ می‌نموده است.

ترجمهٔ کتیبه‌های گنجنامه: کتیبهٔ داریوش بزرگ متن آن عبارت است از:

«خدای بزرگ است اهورامزدا، که این زمین را آفرید، که آن آسمان را آفرید، که مردم را آفرید، که شادی را برای مردم آفرید، که داریوش را شاه کرد، شاهی از [میان] بسیاری، فرمانروائی از [میان] بسیاری. مَنَم داریوش، شاه بزرگ، شاهِ شاهان، شاهِ سرزمین‌ها[یی] که نژادهای گوناگون دارند، شاه سرزمین دور و دراز، پسر ویشتاسب هخامنشی.»

کتیبهٔ خشایارشا نیز در قسمت پائین همین کتیبه‌است و متن آن عبارت است از:

«خدای بزرگ است اهورامزدا، که بزرگ‌ترین خدایان است، که این زمین را آفرید، که آن آسمان را آفرید، که مردم را آفرید، که برای مردم شادی آفرید، که خشایارشا را شاه کرد، یگانه از میان شاهان بسیار، یگانه فرمانروا از میان فرمانروایان بی‌شمار. من خشایارشا، شاه بزرگ، شاهِ شاهان، شاهِ کشورهای دارای ملل بسیار، شاه این سرزمین بزرگِ دوردستِ پهناور، پسر داریوش شاه هخامنشی.»

گنج نامه در جنوب غربی شهر همدان در یکی از کوهپایه‌های الوند در میان دره‌ای زیبا با مناظر بدیع کوهستانی قرار گرفته است از مقتضیعات آن آب و هوای خنک در تابستان و باغ ها در مسیر دره منتهی به گنجنامه است.

که بسیار خوش منظره می‌باشد آبشار و کتیبه سنگ نوشته‌ای که متعلق به دو تن از شاهان بزرگ هخامنشی یعنی داریوش و خشایارشاه می‌باشد ازدیگر آثار دیدنی این محل می‌باشد. گنجنامه، در یکی از دامنه های کوهستان الوند و به فاصله 5 کیلومتری جنوب غربی همدان، در دوره مصفای عباس آباد قرار دارد در نزدیکی گنجنامه، چشم انداز زیبایی از آبشار گنجنامه و دره های سر سبز عباس آباد، تاریک دره و کیوارستان دیده می شود. تاریک دره نیز به دو شاخه تقسیم می گردد: در شاخه شرقی آن، تاسیسات پیست اسکی تاریک دره احداث شده است و در ضلع غربی تاریک دره، در خط الراس گردنه (گدوک)، جاده ماشین رو جدید با راه کاروان رو قدیمی یکی می شود.

این دره عصر هخامنشیان، شروع جاده هگمتانه – استخر، معروف به “ جاده شاهی“ بوده، که هگمتانه را از طریق پیچ و خمهای تاریک دره، گدوک (دره)، ورد آورد علیا، شهرستانه، اشتران به تویسرکان، نهاوند، کرمانشاه، لرستان، تخت جمشید و فارس مرتبط می ساخته است.

این راه، همچنین یکی از راههای ارتباطی همدان به غرب و جنوب کشور(ومیانرودان) یا بین النهرین(عراق امروزی) بوده است. به سبب آنکه هگمتانه، پایتخت تابستانی هخامنشیان بوده و در مسیر جاده شاهی قرار داشته است، داریوش اول هخامنشی پس از اتمام کار سنگ نبشه های بیستون، دستور نقرکتیبه کنونی گنجنامه را داده است. پس از او فرزندش خشایار شاه نیز به پیروی از او کتیبه ای در سمت راست و کمی پائین تر از سنگ نبشته پدر، بر جای گذارده است.

مجموعه گنجنامه همدان دارای بخش هایی بسیار بی‌نظیر و عالی از انواع گونه های گیاهی نادر منطقه است. به طور مثال، ریشه تنومند و کهن درختی ۱۵۰ ساله؛ تراریوم گیاهی آمازون و دیوار سبز در غار وجود دارد که به صورت کاملا حرفه ای و چشم نواز در معرض دید علاقه مندان قرار گرفته اند. همچنین انواع کانی ها و سنگ های زینتی که از جای جای رشته کوه الوند جمع آوری شده اند، نماینده خوبی از بستر زمین شناسی همدان هستند.

آبشارگنج نامه از چشمه سارها و جویبارهای کوه الوند سرچشمه می‌گیرد و در رود خانه پایین آبشار می‌ریزد.

ارتفاع آن ۱۲ متر است و آب آن دائمی است به این معنی که در هر موقع از سال که به این منطقه بروید آبشار شکوه خود را به شما نشان می دهد. البته در فصل سرد گاهی آب آن یخ می زدند که البته آن هم جزو زیبایی های طبیعی آن است. اطراف این آبشار به دلیل وجود کوه های صخره ای، صخره نوردان را جذب خودش می کند.در دوره هخامنشیان آب این آبشار، بسیار مورد احترام و تقدس بوده است وبه همین دلیل کتیبه های گنجنامه را در این محل و نزدیک به آن روی کوه، حجاری کردند.

آبشار گنجنامه بیست‌ویکمین اثر طبیعی ملی است که توسط سازمان میراث فرهنگی در ۱۵ دی ۱۳۸۷ در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفت.

کتیبه‌های گنجنامه همدان در سال ۱۲۲۰ شمسی توسط اوژن فلاندن، نگارگر و باستان‌شناس فرانسوی و همراه او پاسکال کوست مورد بررسی و مطالعه و نگاره برداری قرار گرفت (تصویر مقابل) و بعد از ایشان، سر هنری راولینسون کاشف بریتانیایی توانست با استفاده از این کتیبه‌ها موفقیت شایانی در گشودن رمز خط میخی پارسی باستان کسب نماید. بدینسان سنگ نوشته‌های گنجنامه همدان کلیدی را به دست کاشف داد تا به وسیلهٔ آن بتواند سنگ نوشته داریوش بزرگ در بیستون را بخواند.

معرفی گنجنامه در سوئیت همدان

• کتیبه‌های گنج‌نامه، وب‌گاه همدان دروازهٔ تاریخ (برداشت آزاد با ذکر منبع - بازبینی ۷ آذرماه ۱۳۸۴).
• گن‍ج‌نامه یادگاری از داریوش و خش‍ایار به ایران، جه‍ان اقت‍صاد، ۲۲ دی ۱۳۸۳، ص ۱۱.
• مع‍رفی اجم‍الی مج‍موعه گن‍جن‍امه (فرهن‍گ آثار مع‍ماری اسلامی ایران)، فص‍لن‍امه مع‍ماری ایران، ش ۹، تابس‍تان ۱۳۸۱، ص ۶۳–۶۶.
• دفترک (بروشور) معرفی گنجنامه در جایگاه بازدید از گنجنامه در همدان
• همدان نامه
• هگمتانه نوشته دکتر محمد تقی مصطفوی
• کتاب چهره ایران، راهنمای گردشگری استانهای ایران، موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتا شناسی، پاییز ۱۳۹۲
• راهنمای مصور ایرانگردی، موسسه کتاب سرای اعلمی، حمید اعلمی، بهار 1391