بز

فصل و سن زادآوری بز به نژاد، آب و هوا، نوع و میزان غذا و نژاد بستگی دارد. در مناطق گرمسیری استوایی بز در تمام طول سال می‌تواند زاد آوری کند. اما در مناطق معتدل و سرد فصل زاد آوری اواخر تابستان تا اواخر زمستان است. آغاز سن زادآوری بز معمولاً از ۷ ماهگی تا ۱۹ ماهگی است، اما اغلب بزها تقریباً در یک سالگی قادر به تولیدمثل هستند.

عمر بز معمولاً میان ۸ تا ۱۲ سال و به‌طور متوسط ۱۰ سال است. فصل تولیدمثل بز در ایران معمولاً اواخر تابستان و اوایل پاییز است. دوره آبستنی تقریباً پنج ماه است و بزغاله‌ها معمولاً در اسفند، فروردین و اردیبهشت متولد می‌شوند. بز یک تا دو و گاهی سه بزغاله می‌زاید. بزغاله بسیار چالاک و بازیگوش است و چند ساعت پس از تولد می‌تواند به همراه مادرش بدود.

بز اهلی، نژادهای گوناگونی دارد که در سراسر جهان، پراکنده‌اند و به احتمال بالا، منشأ آنان، پازن یا بز وحشی ایرانی بوده‌است. امروزه بیش از ۳۰۰ نژاد بز اهلی، با ویژگی‌های مختلف، در سراسر جهان دیده می‌شوند، که شماری از آنها از نظر اقتصادی و زندگی انسان اهمیت فراوان دارد؛ مثلاً نژادهای آنقره و کشمیر را برای تولید کرک و موی آنها و نژادهای سانن، توگن بورگ و چند نژاد اصلی دیگر را برای تولید شیر فراوان و بعضی نژادها را برای تولید گوشت پرورش می‌دهند.

گونه‌ای نژاد بسیار کوچک بز را در آفریقا، برای گوشت آن و در آمریکای شمالی به عنوان حیوان دست‌آموز خانگی پرورش می‌دهند و دانشمندان برای تحقیقات آزمایشگاهی از آن استفاده می‌کنند. در بخشهایی از آسیا و آفریقا طبق سنتهای رایج، نگهداری گله‌های بزرگ بز را نشانه برکت و ثروت می‌دانند. بز تقریباً هر نوع گیاه، حتی گیاهان تلخ مزه و خارهای بیابان را می‌خورد و زندگی در کوهستان و صخره نوردی برای این جاندار آسان و ایده‌آل میباشد . از این‌رو گله‌داران بزرگ از بز برای پاکسازی مراتع خود از این گونه گیاهان بهره می‌گیرند.

ایران

نخستین شواهد از اهلی سازی بز در جهان متعلق به منطقه گنج دره کرمانشاه ایران است (حدوداً ده هزار سال قبل از میلاد) که نشان‌دهندهٔ پرورش سازمان‌یافتهٔ این جانور است. گونه‌های والد Capra hircus aegagrus است که هنوز به‌طور وحشی (بز کوهی) از ترکیه تا بلوچستان یافت می‌شود.

بز در اوستا یاشت ۱۴٫۲۵ به عنوان یکی از اشکالی که Vərəθraγna اختیار می‌کند ذکر شده؛ در وندیداد ۵٫۵۲ شیر بز در زمره غذاهایی که زنانی که بچه مرده می‌زایند ممکن است مصرف کرده باشند آمده‌است. دو لفظ دیگر اوستایی، ازه «بز نر» و اسچانی «-بچه» در نیرنگستان و در دادستان ایک دنیگ در فهرست حیواناتی که قربانی می‌شوند و در پوندهیشن که گفته می‌شود کوجمترین گوسپند است ذکر شده. در بوندهیشن پنج سرده بز ذکر شده‌اند.

گونه‌های اهلی بز در جهان ایرانی در کل به‌طور سازمان یافته مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند، و تلاشی در جهت بهبود ژنتیکی آنها هم صورت نگرفته‌است. به نظر می‌رسد همگی به یک نوع تعلق داشته باشند، و شاخ‌های شمشیرگونه داشته باشند. مقطع آن دراز یا قدری مقعر است و پشم بلند سیاه یا به ندرت قهوه‌ای تیره‌ای دارد. واریاسیون‌های اصلی منطقه‌ای، که بازتاب دهندهٔ محیط زیست آن‌ها (استپ یا کوه) هستند، درازی مو رنگ‌بندی سر و سم و فرم و درازی گوش‌ها و الی آخر هستند. وجود بزهای گونهٔ آنکارا در ایران و افغانستان محتمل است ولی جایی ثبت نشده، مثالهای منزوی را ممکن است بتوان در نتیجهٔ موتاسیون‌ها یافت ولی نه آن طور که در ترکیه رخ می‌دهد، از طریق تولید مثل گزینشی.

جمعیت بزها در جهان حدود یک میلیارد رأس و در ایران حدود ۱۶ میلیون رأس تخمین زده شده‌است. این ارقام به وضوح اهمیت بز در جهان و ایران را نشان می‌دهند. در واقع، گرچه این حیوان در بازار ایران کمتر از گوسفند ارزش دارد، در تمامی نواحی که از دامداری امرار معاش می‌کنند به دلیل گسترهٔ محصولاتش و آسانی نگهداری بسیار مورد توجه است. بزها چیزهایی را می‌خورند که گوسفند نمی‌تواند بخورد، حتی در اراضی تعریف نشدهٔ حومهٔ شهرها، و نقش غیرقابل انکاری در مسیر سازی دارند. بدین ترتیب برای فقرا در ایران و افغانستان و بسیاری دیگر از مناطق خشک مانند آفریقا، بز نقشِ هم گاو و هم گوسفند را ایفا می‌کند.

• بز پاکوتاه
• بز بوئر
• مارخور

• معین، محمد، فرهنگ معین، انتشارات امیرکبیر.

• یک بز در کوهستان پارک مشهد

• دو بز در حال شاخ به شاخ