مستوفی‌الممالک
مستوفی‌الممالک یکی از مناصب و القاب دیوانی ایران از دوره مغول تا عصر قاجار است.
مستوفی‌الممالک رئیس طبقه مستوفیان بود. در دوره صفویه مستوفی‌الممالک مسئول امور مالی کل مملکت محسوب می‌شد و تمامی امور مالی و مالیاتی کشور و عزل و نصب مستوفیان به دست وی صورت می‌گرفت. او در این دوره از امرا عظام محسوب می‌شد و در اواخر دوره شاه سلطان حسین حق شرکت در امراجانقی (شورای عالی دولتی) را داشت.
نادرشاه پس از تاجگذاری منصب مستوفی‌الممالک را بین چهار نفر تقسیم کرد و هریک را به سرپرستی امور مالی بخشی از کشور گماشت، اما در دوره زندیه این منصب بار دیگر به یک نفر سپرده شد. در آغاز دوره قاجار با گسترش دستگاه اداری کشور مستوفی‌الممالک مقام دوم کشور شد و رتبه‌ای بالاتر از منشی‌الممالک و وزیرلشکر یافت. در سال ۱۳۰۶ هجری قمری امور مالی کشور در دفتر استیفا متمرکز بود که بخشی از وزارت داخله شمرده می‌شد و زیر نظر وزیراعظم قرار داشت.
فهرست مستوفی‌الممالک‌های ایران
افشاریه
- میرزا محمدعلی مستوفی اصفهانی، مستوفی فارس
- میرزا علی‌اصغر مستوفی، مستوفی خراسان
- میرزا شفیع تبریزی (جد ثقةالاسلام تبریزی) مستوفی آذربایجان
- میرزا باقر خراسانی، مستوفی عراق
زندیه
- میرزا محمد بروجردی، در سال ۱۱۷۶ هـ. ق به مستوفی‌الممالکی منصوب شد.
- میرزا محمدصادق مستوفی‌الممالک، در سال ۱۱۹۵ هـ. ق عهده‌دار این منصب بود.
قاجاریه
- میرزا محمدزکی علی‌آبادی، مستوفی‌الممالک در دوران آقامحمدخان قاجار
- میرزا یوسف اشرفی، مستوفی‌الممالک در آغاز سلطنت فتحعلی‌شاه
- محمدحسین‌خان صدر اصفهانی، مستوفی‌الممالک از ۱۲۲۱ ه.ق تا ۱۲۲۸ ه.ق
- عبدالله‌خان امین‌الدوله (پسر محمدحسین‌خان) مستوفی‌الممالک از ۱۲۲۸ ه.ق تا ۱۲۳۸ ه.ق یا ۱۲۳۹ه.ق
- میرزا محمدعلی آشتیانی، در حدود ۱۲۳۸ه.ق مستوفی‌الممالک شد.
- میرزا ابوالقاسم مستوفی‌الممالک، در حدود ۱۲۴۱ ه.ق این مقام به او داده شد.
- میرزا حسن آشتیانی (برادر میرزا محمدعلی آشتیانی) در اوایل صدارت حاجی میرزا آغاسی صاحب این مقام بود.
- میرزا یوسف آشتیانی (پسر میرزا حسن) از ۱۲۶۱ ه.ق تا ۱۳۰۱ ه.ق
- حسن مستوفی (پسر میرزا یوسف) پس از وفات پدرش لقب مستوفی‌الممالکی گرفت. در زمان او استیفای کل جزئی از وزارت داخله شد که زیر نظر علی‌اصغرخان اتابک اداره می‌شد.
- چراغ خان احمدمحمودی عالی انور در زمان فتح قندهار فرمانده قشون بختیاری را عهده‌دار بود و در زمان زندیه به اولین ایلخانی کل بختیاری منصوب شد و تا اوایل قاجاریه ریاست بختیاری بود.
پانویس و منابع
- ↑ خسروبیگی، هوشنگ (۱۳۸۱). «مستوفیان و مستوفی‌الممالک در دوره قاجار». نامه انجمن. تهران (هشت): ۶۵. دریافت‌شده در ۱۱ دی ۱۳۹۱.
- ↑ خسروبیگی، هوشنگ (۱۳۸۱). «مستوفیان و مستوفی‌الممالک در دوره قاجار». نامه انجمن. تهران (هشت): ۶۹. دریافت‌شده در ۱۱ دی ۱۳۹۱.
- ↑ خسروبیگی، هوشنگ (۱۳۸۱). «مستوفیان و مستوفی‌الممالک در دوره قاجار». نامه انجمن. تهران (هشت): ۷۰. دریافت‌شده در ۱۱ دی ۱۳۹۱.
- ↑ خسروبیگی، هوشنگ (۱۳۸۱). «مستوفیان و مستوفی‌الممالک در دوره قاجار». نامه انجمن. تهران (هشت): ۷۳. دریافت‌شده در ۱۱ دی ۱۳۹۱.
- ↑ «معرفی همراهان فتحعلی‌شاه در جنگ‌ها و صفوف سلام» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۳ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۳ ژانویه ۲۰۱۸.