ابطال الزمان الموهوم (کتاب)
اِبْطالُ الزّمانِ الموهوم؛ رساله‌ای فلسفی ـ کلامی به عربی، در ردّ اشکالات آقا جمال خوانساری بر ادلّه میرداماد در ابطال موهوم بودن زمان ، تصنیف ملا محمد اسماعیل بن حسین بن محمدرضا بن علاءالدین محمد مازندرانی اصفهانی، مشهور به ملا اسماعیل خواجویی (متوفی ۱۱۷۳ق یا ۱۱۷۷ق ) است.
محتوا
مؤلف، رساله خود را با طرح مسأله زمان موهوم به صورت قال السید السّند (آنچه میرداماد گفته است)، و قال الفاضل المحقّق (آنچه آقا جمال خوانساری گفته است) آغاز کرده و در هر مورد پس از ذکر دلایل میرداماد که غالباً از قبسات او نقل شده و پس از ذکر ایرادات خوانساری به نقل از حواشی او بر حاشیه خفری بر شرح تجرید قوشچی، به بیان نظر خود پرداخته است.
چون اساس رساله بر دفاع از نظرات میرداماد نهاده شده، مؤلّف به توضیح حدوث دهری و زمانی پرداخته و درباره حدوث ذاتی و اختلاف متفکران در آن باره نیز سخن رانده است، چنانکه می‌توان گفت جنبه کلامی رساله مورد بحث را قوّت بخشیده است و حتّی به اقتضای طبیعت بحث، به ذکر و تفسیر برخی احادیث نیز توجه کرده و از این رو به این رساله جنبه نقلی تؤام با تأویلات عقلی هم داده است.
وی در پایان رساله به امور خطابی متوسل شده و اعتقاد به حدوث عالم را ملازم اعتقاد به خدا و رسول او دانسته است.
او سپس دیدگاههای مذهبی را به عنوان دلایل و مستندات اثبات مدّعای خود بیان داشته و به بحث در اینکه کدام یک از انواع حدوث با اصول دین و مذهب انطباق دارد، پرداخته است.
نسخه‌ها
ظاهراً قدیمی‌ترین نسخه رساله در مجموعه اهدایی مشکوة به کتابخانه مرکزی است که در ۱۱۹۷ق یعنی ۲۴ سال پس از درگذشت مؤلّف نوشته شده است.
عنوان این رساله در نسخه‌ای، الحدوث الدّهری آمده است.
چاپ‌ها
رساله ابطال الزمان الموهوم، نخستین بار در منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران به چاپ رسیده است.
پانویس
منابع
- آشتیانی، جلال الدین، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، مشهد، ۱۳۵۸ش.
- آقابزرگ، الذریعة.
- استادی، رضا، صدوشصت نسخه از یک کتابخانه شخصی، قم، ۱۳۵۴ش.
- خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، بیروت، ۱۳۸۲ق /۱۹۶۲م.
- قزوینی، شیخ عبدالنّبی، تتمیم امل الامل، به کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۰۷ق.
- مشکوة، خطی.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: